Пераварот у Чэхаславаччыне 1948 году

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі

Пераваро́т 1948 ро́ку ў Чэхаслава́ччыне (па-чэску: Únor 1948, па-славацку: Február 1948) — назва камуністычнага перавароту ў Чэхаславаччыне 20—25 лютага 1948. Пасьля прыходу да ўлады Камуністычнае партыі адбыўся пераход ад дэмакратыі да таталітарызму і далучэньне да сацыялістычнага блёку краінаў. У ЧССР 25 лютага быў сьвяточным днём.

Перадумовы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Яшчэ з ваенных часоў чэхаславацкія камуністы дамагаліся ўлады ў дзяржаве: супрацоўнічалі з СССР, пасьля 1945 намагаліся сарваць дзейнасьць астатніх партыяў, аб’яднаных у г. зв. Народным фронце. На першых паваенных выбарах у 1946 року камуністы атрымалі ў Чэхіі 40% галасоў; у Славаччыне ж перамагла Дэмакратычная партыя з 62% галасоў. Разам з сацыял-дэмакратамі камуністы сфармавалі парлямэнцкую большасьць і паступова атрымалі кантроль над паліцыяй, войскам і работніцкімі арганізацыямі. 2 ліпеня 1946 старшыня КПЧ Клемэнт Готвальд стаў прэм’ер-міністрам.

13 лютага 1948 року з МУС былі звольненыя 8 старэйшых афіцэраў-некамуністаў, што Нацыянальна-сацыялістычная партыя палічыла зачысткай ад непажаданых элемэнтаў і запатрабавала прадаставіць справаздачу пра дзейнасьць МУС. Калі міністэрства адмовілася выканаць патрабаваньні ўраду, міністры ад Нацыянальна-сацыялістычнай, Народнай і Дэмакратычнай партыяў падалі ў адстаўку, каб дабіцца роспуску ўраду. Аднак Сацыял-дэмакратычная партыя і два беспартыйныя міністры адмовіліся падтрымаць гэтае рашэньне. Таму ўрад Клемэнта Готвальда працягнуў працу і запатрабаваў ад прэзыдэнта Бэнэша замяніць 12 выбылых (з 26 чальцоў кабінэту) новымі.

Хада падзеяў[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Скарыстаўшыся момантам, кампартыя пачала ладзіць па ўсёй краіне масавыя мітынгі і страйкі ў падтрымку свайго пункту гледжаньня. Найбуйнейшым мерапрыемствам стаў мітынг на Старамесцкім пляцы Прагі 21 лютага, калі, нягледзячы на анамальна халоднае надвор’е (-25 градусаў), сышліся болей за 100 000 чалавек[1]. Кампартыя пачала ствараць уласныя ўзброеныя аддзелы — народную міліцыю — і браць пад ахову масты, стратэгічныя аб’екты сталіцы на падставе чутак пра пагрозу «ўзброенага путчу».

З 23 лютага пачаліся арышты сябраў партыяў, да якіх належалі адстаўленыя міністры, і ператрусы ў іхніх хатах. Астатнія партыі Народнага фронту ўсё яшчэ спадзяваліся на разьвязаньне крызісу з дапамогай прэзыдэнта Бэнэша, які абвясьціў, што не саступіць патрабаваньням камуністаў. На ягоную падтрымку ў Праскім Градзе прайшоў дзесяцітысячны студэнцкі мітынг.

На наступны дзень, 24 лютага, адбылася ўсеагульная забастоўка, у якой удзельнічалі болей за 2,5 мільёну чалавек. Заплянаваная сьпярша як маніфэстацыя з сацыяльнымі ды эканамічнымі патрабаваньнямі, яна ператварылася ў акцыю падтрымкі камуністаў. Кіраўніцтва Сацыял-дэмакратычнай, Нацыянал-сацыялістычнай і Народнай партыяў было замененае на пракамуністычнае.

25 лютага мітынг у Празе працягваўся, і ў другой палове Эдвард Бэнэш падпісаў адстаўку некамуністычных міністраў і даў згоду на прызначэньне замест іх прадстаўнікоў кампартыі.

Вынікі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

27 лютага новы ўрад быў прыведзены да прысягі. Адразу пачаліся ганеньні на апазыцыянэраў, каля 250 000 чальцоў партыяў былі пазбаўленыя працы, вымушаныя былі эміграваць каля 3000 чалавек.

Ацэнкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Лютаўскія падзеі 1948 року ў Чэхаславаччыне маюць шырокі спэктар ацэнак:

  • Дзяржаўны пераварот: дзеяньні камуністаў былі супрацьзаконнымі, неадпаведнымі канстытуцыі, адбываліся пад пагрозай узброенага супраціву з маніпуляцыяй грамадзкай думкаю. У тагачасных умовах гэта было адзіным спосабам выйсьця з крызісу, аднак прэзыдэнт Бэнэш прымаў рашэньні пад ціскам.
  • Легальны працэс у рамках тагачасных законаў: пераход улады ў рукі камуністаў быў не пераваротам, а іхнімі ўмелымі дзеяньнямі ў рамках існага заканадаўства, пры гэтым структуры ўлады былі захаваныя. Падтрымка войска, паліцыі і рабочых была выразам іхняй свабоднай волі.
  • Фармальны акт: у рэчаіснасьці адбылося проста фармальнае завяршэньне працэсу прыходу да ўлады камуністаў, распачатага адразу пасьля Другой сусьветнай вайны, у гэтак званай дататалітарнай фазе (1945—1947). Урадавы крызіс, каталізатарам якога стала пытаньне з Управай нацыянальнае бясьпекі, проста паскорыў падзеі, якія былі непазьбежныя раней ці пазьней.

Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Краткая история Чехословакии. С. 421.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пераварот у Чэхаславаччыне 1948 годусховішча мультымэдыйных матэрыялаў