Сяргей Шупа

Сяргей Шупа лац. Siarhiej Šupa
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	2 кастрычніка 1961 (63 гады) Менск, БССР, СССР
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	перакладнік, журналіст
Мова	беларуская мова
Узнагароды	Прэмія імя Алеся Адамовіча (ПЭН-цэнтар) (2000) прэмія імя Карласа Шэрмана (2019)
Сяргей Шупа ў Вікісховішчы

Сярге́й Шу́па (нар. 2 кастрычніка 1961 году, Менск) — беларускі перакладнік і журналіст, жыве ў Чэхіі, грамадзянін Летувы.

Біяграфія

Закончыў сярэднюю школу № 86 г. Менску (1968—1978), перакладніцкі факультэт Менскага дзяржаўнага інстытуту замежных моваў (1978—1983, кваліфікацыя — перакладнік францускай мовы). Працаваў рэдактарам выдавецтва «Мастацкая літаратура» (1987—1991), навуковым супрацоўнікам Нацыянальнага навукова-асьветніцкага цэнтру імя Ф. Скарыны (1991).

З 1991 году ў Вільні — браў удзел у выданьні газэты «Наша Ніва»; потым займаўся перакладам, рэдагаваньнем кніг, карэктурай. Укладальнік выданьня Архіваў БНР. Працуе на радыё «Свабода» з 1996 году.

Творчасьць

Пераклады

• Хорхэ Люіс Борхэс
  • «Бабілёнская бібліятэка»
• Барыс Віян
  • «Сюрпрыз-вечарынка ў Леабіля»
• Міленка Ергавіч
  • «Асаг»
  • «Гурбэт»
  • «Другі пацалунак Гіты Данон»
• Этгар Керэт
  • «Бліскучыя вочы»
  • «Бутэлька»
  • «Рабін памёр»
  • «Твой чалавек»
• Вітаўт Кіпель
  • «Беларусы ў ЗША»
• Ленэ Маер-Скуманц
  • «Якаб і Катарына»
• Гі дэ Мапасан
  • «Вечар»
  • «Горны гатэль»
  • «Ён»
  • «Знак»
  • «Каля нябожчыка»
  • «Месячнае святло»
  • «Страх»
  • «Тамтэй»
  • «Шалёная»
• Праспэр Мэрымэ
  • «Локіс. Рукапіс прафэсара Вітэмбаха»
• Оскар Мілаш
  • «Фрагмэнты»
• Джордж Орўэл
  • «Ферма»
  • «1984»
• Міларад Павіч
  • «Хазарскі слоўнік»
• Эдгар Алан По
  • «Авальны партрэт»
  • «Маска Чырвонае Сьмерці»
  • «Чалавек натоўпу»
• Мікалай Крыштоф Радзівіл
  • «Пэрэгрынацыя, або Паломніцтва Ясна Асьветленага Князя Ягамосьці Мікалая Крыштофа Радзівіла ў Сьвятую Зямлю»
• Фрыдэбэрт Туглас
  • «Коньнікі ў небе»
  • «Попі і Хуху»
• Бруна Шульц
  • «Манэкены»
  • «Трактат аб манэкенах, або Другая кніга быцьця»
  • «Трактат аб манэкенах. Працяг»
  • «Трактат аб манэкенах. Заканчэньне»
  • «Вуліца кракадзілаў»
• Базэн Эрвэ
  • «Сумленны ўчынак»
• Аво Юпрус
  • «Кахай»

Крытыка

У артыкуле, апублікаваным на сайце Радыё Свабода 20 лютага 2020 году, разам зь Вінцуком Вячоркам крытыкуе ўжываньне прыметніка летувіскі (замест якога заклікае ўжываць «літоўскі»), называючы яго «словам-калекам» на падставе таго, што ў гэтым слове «канчатак становіцца суфіксам». Аднак лінгвіст Зьміцер Санько даводзіць, што такая пазыцыя ёсьць непасьлядоўнай і недарэчнай, бо захаваньне канчаткаў у пазычаных словах — звычайная зьява ў беларускай мове. У якасьці прыкладаў ён прыводзіць запазычаныя словы з грэцкай (апакаліпсіс, базіс, крызіс, тэзіс, Ахілес, Геркулес, Ісус) або з лаціны (кансэнсус, полюс, статус, узус, калегіюм, кворум, форум), пры скланеньні якіх да чужых «закансэрваваных» канчаткаў дадаюцца беларускія. Такім парадкам, «летувіскі» — прыметнік, утвораны паводле законаў беларускай мовы. Пагатоў, беларускі прыметнік «латыскі», вытворны ад назвы эўрапейскай нацыі латышоў, таксама ўзыходзіць да саманазвы (лат. latviešy, latvietis, ад назвы ракі Late) і азначае латыскую мову, роднасную летувіскай (балтыйская моўная група). Тым часам назвы «літош», «літашы» датычна летувісаў фіксуюцца ў беларускіх дыялектах.

У тым жа супольным зь Вінцуком Вячоркам артыкуле сьцьвярджае, што «мовазнаўцы, якія зьберагалі міжваенную клясычную традыцыю, не сумняваліся, што Літвою завецца і суседняя дзяржава» з спасылкай на выдадзены ў 2006 годзе (па сьмерці аўтаркі і пад рэдакцыяй самога Сяргея Шупы) ангельска-беларускі слоўнік Валянтыны Пашкевіч, тым часам у фундамэнтальным двухтомным падручніку «Беларуская мова» (Таронта, 1978 год) — першай практычнай граматыцы беларускай мовы па-ангельску — Валянтына Пашкевіч падкрэсьлівала: «літоўская мова была ўрадавай на ўсёй тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага… наш край праз больш, як паўтысяча гадоў зваўся Літвой, дзяржава — Вялікім Княствам Літоўскім, а нашыя прашчуры — ліцьвінамі», што дадаткова сьцьвярджала ў пададзеным пры падручніку слоўніку: «Лятува [Летува] — present-day Lithuania; Літва — Lithuania (old name of present-day Byelorussia [Belarus]); Жамойць — Samogitia — old name (lasting almost until the end of the 19th c.) of present-day Lithuania». Апроч таго, Зьміцер Санько зьвяртае ўвагу на тое, што словы «Летува», «летувіс» і «летувіскі» ёсьць у рукапісным «Беларуска-францускім слоўніку» Льва Гарошкі, які ён укладаў з канца 1940-х гадоў.

Нэалягізмы

Сьцьвярджае, што ўвёў у беларускую мову словы «смачна есьці!» (у 1985 годзе) і «сеціва» (1998)

Вонкавыя спасылкі

• Блог Сяргея Шупы
• Беларускі пераклад раману «1984»
• Беларускі пераклад аповесьці «Ферма»
• litaratura.org — сайт перакладаў
• Пераклады Мапасана для мабільных тэлефонаў