Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода
Каардынаты: 50°4′44″ пн. ш. 14°28′42″ у. д. / 50.07889° пн. ш. 14.47833° у. д.
| Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода | |
 | |
| Горад | Прага |
|---|---|
| Краіна | Чэхія |
| Слоган | Падтрымка дэмакратычных каштоўнасьцяў шляхам пашырэньня ідэяў |
| Фармат | навіновы |
| Зона вяшчаньня | па 11 краінаў Азіі і Эўропы |
| Пачатак працы | 17 сакавіка 1949 (72 гады таму) |
| Заснавальнік | ЦРУ ЗША |
| Уласьнік | Кангрэс ЗША |
| Кіраўнікі | Джэймз Флай, Дэйзі Сіндэлар[1] |
| Сайт | svaboda.org |
| svaboda | |
| svaboda.org | |
| Вконтакте | radiosvaboda |
| YouTube | svabodavideo |
| Он-лайн-трансьляцыя | radiojar.com |
Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода (анг. Radio Free Europe/Radio Liberty) — дзяржаўная радыёстанцыя ЗША, заснаваная пад назовам «Вызваленьне» ў сакавіку 1949 г. у Нью-Ёрку Цэнтральнай разьведвальнай управай (ЦРУ) для замежнага вяшчаньня.
20 траўня 1954 г. пачала беларускамоўнае вяшчаньне. У 1959 г. атрымала сучасны назоў. З 1973 г. адкрыта фінансуецца Кангрэсам ЗША. З красавіка 1995 г. галаўная сядзіба месьціцца ў Празе (Чэхія). Зь 2009 году займела новую сядзібу[2] ў гарадзкой акрузе Прага 3 па Вінаградзкай вуліцы, д. 159а (квартал Страшніцы)[3]. У 2020-м фінансавым годзе каштарыс некамэрцыйнай карпарацыі «Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа» склаў 124,4 млн даляраў ЗША пры штотыднёвым ахопе 41,1 млн чалавек і 752 млн праглядаў вэб-бачынаў за год. Сярод 6,5 млрд відэапраглядаў 49 % прыпала на «Фэйсбук», 28 % — на «Ютуб» і 23 % — на «Інстаграм». На 2021 год налічвалася 21 сядзіба, у тым ліку 2 у ЗША — Вашынгтоне і Нью-Ёрку. На Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа» працавала звыш 1800 журналістаў, зь іх звыш 1300 па дамове падраду. У Празе (Чэхія) і Вашынгтоне (ЗША) працавала звыш 700 чалавек. Пры гэтым, у карэспандэнцкіх мясцовых сядзібах налічвалася звыш 500 супрацоўнікаў. Карэспандэнты працавалі ў 23 краінах на 27 мовах[4].
Моўныя службы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
На 2021 год на Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа» дзейнічала 24 моўныя службы:
- на 11 мовах Азіі — азэрбайджанская, армянская,грузінская, дарыйская, казаская, кыргыская, пуштунская, пэрсыдзкая, таджыцкая, туркмэнская і ўзбэцкая;
- на 13 мовах Эўропы — альбанская, ангельская, баўгарская, беларуская, вугорская, крымскататарская, македонская, расейская, румынская, сэрбскахарвацкая, татарская, украінская і чачэнская[5].
Вяшчаньне ахоплівала 22 краіны Эўразіі:
- 11 краінаў Азіі — Азэрбайджан, Армэнія, Аўганістан, Грузія, Іран, Казахстан, Кыргыстан, Пакістан, Таджыкістан, Туркмэністан і Ўзбэкістан;
- 11 краінаў Эўропы — Баўгарыя, Беларусь, Босьнія і Герцагавіна, Вугоршчына, Малдова, Паўночная Македонія, Расея, Румынія, Сэрбія (у тым ліку Косава), Украіна і Чарнагорыя[6].
Налічвалася 19 мясцовых карэспандэнцкіх сядзібаў у 17 краінах:
- 7 у 6 краінах Азіі — Армэнія (Ерэван), Аўганістан (Кабул), Грузія (Тбілісі), Казахстан (Алматы і Нур-Султан), Кыргыстан (Бішкек) і Таджыкістан (Душанбэ);
- 12 у 11 краінах Эўропы — Баўгарыя (Сафія), Беларусь (Менск), Босьнія і Герцагавіна (Сараева), Вугоршчына (Будапэшт), Малдова (Кішынёў), Паўночная Македонія (Скоп'е), Расея (Масква), Румынія (Бухарэст), Сэрбія (Бялград і Прышціна, край Косава і Мятохія), Украіна (Кіеў) і Чарнагорыя (Падгорыца)[6].
Мінуўшчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
17 сакавіка 1949 г. ў Нью-Ёрку (штат Нью-Ёрк, ЗША) супрацоўнік Цэнтральнай разьведвальнай управы (ЦРУ) Ален Далес (1893—1969) заснаваў Нацыянальны камітэт за свабодную Эўропу(en) для стварэньня ў Заходняй Нямеччыне радыёстанцыі, якая мела вяшчаць на падсавецкую частку Ўсходняй Эўропы. Радыё «Свабодная Эўропа» ўтварылі для вяшчаньня на краіны Усходняй Эўропы, якія пасьля 1945 году трапілі ў сфэру ўплыву СССР, а таксама на Летуву, Латвію ды Эстонію (ЗША не прызналі іх улучэньня ў склад СССР). Для астатніх 12 рэспублік СССР, у тым ліку Беларускай ССР, утварылі радыё «Вызваленьне». У студзені 1950 г. радыёстанцыя набыла першы радыёперадавальнік у Лямпэртгайме (зямля Гэсэн, Заходняя Нямеччына). Сядзіба перамясьцілася ў Мюнхэн (зямля Баварыя, Заходняя Нямеччына). 4 ліпеня 1950 году пачалося вяшчаньне зь перасоўных радыёперадатчыкаў, уладкаваных у аўтафургонах, якія перамяшчаліся ўздоўж мяжы з Чэхаславакіяй — першыя перадачы былі на чэскай мове. Прыкладна праз год у Мюнхэне пад радыёстанцыю абсталявалі асобны будынак.
Беларуская служба Радыё «Вызваленьне» пачала вяшчаньне 20 траўня 1954 году[7]. У 1959 годзе адбылася зьмена назову радыёстанцыі з «Вызваленьне» на «Свабода»[8]. У 1973 годзе Радыё «Свабода» й Радыё «Свабодная Эўропа» вывелі з-пад фінансавай апекі Галоўнай разьведвальнай ўправы ЗША й перадалі пад кіраваньне адмыслова створанаму Камітэту міжнароднага радыёвяшчаньня. Ад таго часу фінансаваньне ажыцьцяўляецца адкрыта праз амэрыканскі Кангрэс[9]. 1 кастрычніка 1976 году «Свабодную Эўропу» й Камітэт Радыё «Свабода» злучылі ў адно прадпрыемства[10]. Пасьля ўсталяваньня дыпляматычных дачыненьняў між ЗША й КНР у 1979 годзе спынілі вяшчаньне на уйгурскай мове[11], а пазьней — і на карачаева-балкарскай[12]. 21 лютага 1981 году ў мюнхэнскім будынку радыёстанцыі адбыўся выбух, зладжаны на замову Аддзелу дзяржаўнае бясьпекі Румыніі групаю асобаў на чале з вэнэсуэльскім тэрарыстам Ільічом Рамірэсам Санчэсам зь мянушкай Шакал, які дагэтуль адбывае пажыцьцёвае зьняволеньне. У выніку выбуху некалькі чалавек было паранена, матэрыяльныя страты склалі некалькі мільёнаў даляраў[13].
30 лістапада 1988 году СССР спыніў радыёглушэньне[14]. У выніку скарачэньня ўрадавых выдаткаў амэрыканскім Кангрэсам і прэзыдэнтам Білам Клінтанам у 1993 годзе зачынілі вугорскую й аўганскую службы[15]. У студзені 1994 году вяшчаньне пашырылася на краіны былой Югаславіі — Босьнію, Сэрбію, Харватыю й Чарнагорыю. Улетку 1994 году Біл Клінтан прыняў прапанову прэзыдэнта Чэхіі Вацлава Гаўла й чэскага ўраду аб пераезьдзе радыёстанцыі зь Мюнхэну ў пусты будынак фэдэральнага чэхаславацкага парлямэнту ў цэнтры Прагі. У жніўні амэрыканскі Кангрэс зацьвердзіў пастанову аб пераезьдзе, што закончылі ў 1995 годзе, а таксама «Закон аб міжнародным радыёвяшчаньні», на падставе якога ўсе невайсковыя ўрадавыя службы міжнароднага вяшчаньня падпарадкавалі адмыслова створанай Радзе кіраўнікоў радыёвяшчаньня. У 1994 годзе таксама адчынілася прадстаўніцтва ў Менску, першаю кіраўніцаю якога стала Жанна Літвіна[16]. Пасьля пераезду першыя перадачы з Прагі загучалі 1 красавіка 1995 году, а першая беларуская — 8 траўня[17].
У 1990-я гг., пасьля палітычных зьменаў ва Ўсходняй Эўропе, зачынілі таксама польскую, чэскую й славацкую службы. Адначасна пачалося вяшчаньне на Іран ды Ірак.
З 2000-х гадоў у этэр выходзілі перадачы на больш як 20 мовах. Вяшчаньне вялося на кароткіх хвалях, праз спадарожнікі й сеціва. Перадачы таксама рэтрансьляваліся ў многіх краінах мясцовымі радыёстанцыямі. На травень 2009 г. на сядзібе ў Празе працавалі 550 супрацоўнікаў. Прадстаўніцтвы працавалі ў 19 краінах[18].
Крытыка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У студзені 2012 г. былы грамадзкі рэдактар[19] радыё Алесь Астроўскі зазначыў, што ад часу «прыходу ў Белы дом Абамы» ў 2009 г. «радыё “Свабода”, якое вымушана знаходзіцца ў плыні “заходняй” палітыкі, займаецца прапагандай садамісцкай тэмы»[20].
Беларуская служба[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Асноўны артыкул: Радыё Свабода
На 2007 год беларуская служба радыё «Свабода» ахоплівала 7,8% слухачоў Беларусі[21]. На 2016 год налічвала 12 журналістаў, зь іх 11 былі рэдактарамі: Сяргей Паўлавіч Абламейка, Багдан Андрусішын, Юры Дракахруст, Сяргей Дубавец, Аляксей Знаткевіч, Ян Максімюк, Сяргей Навумчык, Алена Радкевіч, Ганна Соўсь, Алена Ціхановіч і Сяргей Шупа[22].
На 2021 год Кірыл Сухоцкі родам зь Беларусі кіраваў тэлевытворчасьцю на Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа». Таксама Сухоцкі быў рэгіянальным кіраўніком па Эўропе і наглядаў за армянскай, расейскай (у тым ліку адказваў за кругласодневы тэлеканал «Цяперашні час») ды ўкраінскай моўнымі службамі[23].
Перадачы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
На 2016 г. беларуская служба радыё «Свабода» выпускала 9 перадачаў: «Вольная студыя», «Зона», «Новая Атлянтыда», «Падарожжы», «Паштовая скрынка 111», «Праскі акцэнт», «Трайны ўдар», «У турмах» і «Экспэртыза»[24].
Частасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Он-лайн: на сайце svaboda.org a 0:00-24:00.
- Сярэднія хвалі: 1386 кілягэрцаў (Менск) а 21:00-22:00 і 23:00-0:00. Радыёвяшчаньне ажыцьцяўлялася з радыёмачты ў мястэчку Вешынты(lt) (Анікштаўскі раён, Летува). Магутнасьць мачты складала 75 кіляват[25]. Спынена 30 красавіка 2019 году.
- Спадарожнік «Хот Бёрд(en)» 13: арбітальнае разьмяшчэньне — 13° усходняй даўгаты, палярызацыя хваляў(en) — вэртыкальная, частасьць — 12,226 гігагэрцаў, папераджальнае выпраўленьне памылак(en) — 3/4, новая знакавая хуткасьць(en) — 27,5 мэгазнакаў/сэк., распазнавальнік пакета відэа і спасылкі на гадзіньнік перадачы — HB1-8:4260 і HB9-28:4360, хуткасьць дадзеных(en) — 192 кілябіт/сэк., кадаваньне(be) — MPEG2(en).
- Вяшчаньне на кароткіх хвалях спынена 24 чэрвеня 2016 году.
Кіраўнікі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Вінцэнт Жук-Грышкевіч (1953—1956)
- Уладзімер Дудзіцкі (1956—1962)
- Уладзімер Цьвірка (1962—1968)
- Масей Сяднёў (1968—1983)
- Юры Сянькоўскі (1983—1991)
- Вячка Станкевіч (1991—1998)
- Аляксандар Лукашук (1999 — кастрычнік 2007)
- Ян Максімюк (кастрычнік 2007 — 2008)[26]
- Аляксандар Лукашук (з 2008 г.)
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Кіраўніцтва і кіраваньне(анг.) // Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа», 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
- ^ Рос Джонсан. Гісторыя(анг.) // Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа», 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
- ^ Кантакты(анг.) // Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа», 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
- ^ Пра нас(анг.) // Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа», 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
- ^ Сайты Радыё Свабода на розных мовах // Беларуская служба Радыё Свабода, 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
- ^ а б Моўныя службы (мапа)(анг.) // Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа», 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
- ^ Свабодзе — 55! // Радыё «Свабода». 18 траўня 2009
- ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1959 // Радыё «Свабода», 6 ліпеня 2009 г. Архіўная копія ад 2 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
- ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1973 // Радыё «Свабода», 20 ліпеня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
- ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1976 // Радыё «Свабода», 23 ліпеня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
- ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1979 // Радыё «Свабода», 26 ліпеня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
- ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1982 // Радыё «Свабода», 29 ліпеня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
- ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1981 // Радыё «Свабода», 28 ліпеня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
- ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1988 // Радыё «Свабода», 4 жніўня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
- ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1993 // Радыё «Свабода», 9 жніўня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
- ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1994 // Радыё «Свабода», 10 жніўня 2009 г. Архіўная копія ад 29 красавіка 2020 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
- ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1995 // Радыё «Свабода», 11 жніўня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
- ^ Вольга Грынявіцкая. Джэф Гэдмін: «Калі ўлады баяцца Радыё Свабода, то гэта выглядае, што яны баяцца свайго народа…» // Народная воля. №79-80 (3005-3006) 26 траўня 2009
- ^ Аляксандар Уліцёнак. Грамадзкі рэдактар -- Алесь Астроўскі // Радыё «Свабода», 5 красавіка 2008 г. Праверана 21 лютага 2015 г.
- ^ Барыс Керзач, Алесь Астроўскі, Віталь Хромаў. Што могуць даць дэмакратыі тыя, хто выносіць паскудства на свае сьцягі (частка 6) // Беларусь - Наша Зямля, 8 студзеня 2012 г. Праверана 21 лютага 2015 г.
- ^ Нацыянальнае апытаньне ў верасьні 2007 г. (пытаньне №58)(рас.) // Незалежны інстытут сацыяльна-эканамічных і палітычных дасьледаваньняў (НІСЭПД), 15 кастрычніка 2007 г. Праверана 26 ліпеня 2014 г.
- ^ Кантакты з рэдакцыяй // Радыё «Свабода», 2016 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
- ^ Адмыслоўцы // Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа», 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
- ^ Праграмы // Радыё «Свабода», 29 сакавіка 2016 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
- ^ Міхаіл Шчарбак. Радыёстанцыі ў Менску // Эўрапейская радыёкарта, 2016 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
- ^ Сяргей Шупа. На хвалі Свабоды: год 2007 // Радыё «Свабода», 13 траўня 2014 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Навіны // Беларуская служба Радыё Свабода, 16 траўня 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
- Канал у «Тэлеграме»
- Паштовая рассылка
- Радыёстанцыі
- Радыёвяшчальныя арганізацыі
- Радыёстанцыі на беларускай мове
- Зьявіліся ў 1949 годзе
- Установы, міністэрствы і ведамствы ЗША
- Сродкі масавай інфармацыі Эўропы
- Сродкі масавай інфармацыі Чэхіі
- Прага
- Інтэрнэт-СМІ
- Зьнешняя палітыка ЗША
- Гісторыя Нью-Ёрку
- Гісторыя Мюнхэну
- Халодная вайна
- Антыкамунізм
- Цэнтральная разьведвальная ўправа
- Савецка-амэрыканскія стасункі