Ляхавічы

	Ляхавічы
	; Фартэцыя, рэканструкцыя
Герб Ляхавічаў
Першыя згадкі:	1572
Вобласьць:	Берасьцейская
Раён:	Ляхавіцкі
Насельніцтва:	10 997 (2009)
Тэлефонны код:	+375 1633
Паштовы індэкс:	225372
Геаграфічныя каардынаты:	53° пн. ш. 26° у. д. / 53° пн. ш. 26° у. д.Каардынаты: 53° пн. ш. 26° у. д. / 53° пн. ш. 26° у. д.
	Ляхавічы на мапе Беларусі Ляхавічы
	Галерэя здымкаў у Wikimedia Commons

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Ляхавічы (неадназначнасьць).

Ля́хавічы — места ў Беларусі, на рацэ Ведзьма. Адміністрацыйны цэнтар Ляхавіцкага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва 10 997^[1] чалавек (2009). Знаходзяцца за 225 км ад Берасьця. Чыгуначная станцыя на лініі Баранавічы — Лунінец, празь места праходзіць аўтамабільная дарога Берасьце — Русінавічы.

Ляхавічы — колішняя сталіца графства на гістарычнай Наваградчыне.

Назва

Тапонім «Ляхавічы», імаверна, утварыўся ад назвы першых пасяленцаў — ляхаў (раней гэтак называлі палякаў). Не адкідваецца і зьвязак з прозьвішчамі Лях або Ляхаў. Увогуле, тапонімы з асновай «ляхі» сустракаюцца на ўсёй тэрыторыі Беларусі^[2]. Сама мянушка «лях/ляхі» зьявілася (з дасьледаваньняў М. Турыянскага) у VII—IX ст. зь міграцыяй у Польшчу габрэяў з Заходняй Эўропы. Словы «ляхем-панем» ў гаворцы габрэяў з Гішпаніі азначаюць чалавека, які займаецца вырошчваньнем зерня жыта і грэчкі на хлеб, грэчкасея і абшарніка, вольнага гаспадара свайго двара, працаўніка на зямлі і набожнага чалавека, які пакінуў паганскія звычкі жыць хітрыкаю, рабаваньнем, паляваньнем і зьбіральніцтвам, прыняў Сьв. Хрост і адцураўся ад полігаміі.

Гісторыя

Першыя пісьмовыя згадкі пра Ляхавічы як цэнтар воласьці (маёнтку) датуюцца ХV ст.^[3]. У 1-й пал. ХVI ст. мясьціна знаходзілася ў валоданьні Гаштольдаў, з 1551 — вялікага князя Жыгімонта Аўгуста.

З 1572 году Ляхавічамі валодалі Я. Хадкевіч і ягоныя нашчадкі, якія з канца ХVI ст. пачалі звацца «графамі на Ляхавічах». У кан. ХVI ст. тут збудавалі мураваны замак. У ХVII ст. Ляхавічы атрымалі статус мястэчка^[4], уваходзілі ў Наваградзкі павет. Узімку 1595—1596 казацкія загоны С. Налівайкі і М. Шавулы беспасьпяхова штурмавалі фартэцыю^[3]. У 1635 праз дынастычны шлюб паселішча перайшло да Сапегаў. Станам на 1635 тут было 215 дымоў^[3].

За часамі Трынаццацігадовай вайны (1654—1667) у 1660 маскоўскі ваявода Хаванскі 6 месяцаў трымаў у аблозе Ляхавіцкі замак, аднак ня здолеў яго захапіць. У ХVIII ст. мястэчка перайшло ў валоданьне Масальскіх. У 1775 сойм Рэчы Паспалітай перавёў Ляхавічы ў дзяржаўны скарб. У 1791 места ўвайшло ў Случарэцкі павет.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Ляхавічы апынуліся ў Расейскай імпэрыі, дзе з 1795 зрабіліся цэнтрам воласьці Слуцкага павету Менскай губэрні.

Будова лініі Палескіх чыгунак (Сарны — Вільня) у 1880-я дала штуршок эканамічнаму разьвіцьцю Ляхавічаў. Станам на кан. ХІХ ст. у мястэчку было 155 двароў, царква, сынагога, 6 габрэйскіх малітоўных дамоў, школа, лякарня, гаршковы завод, 30 крамаў, 3 карчмы, 3 кірмашы, праводзіліся штотыднёвыя таргі^[5]. На 1900 — мелася паштовая станцыя, працавала 91 дробнае прамысловае прадпрыемства.

Даўнія графічныя выявы Ляхавічаў
«Аблога Ляхавіцкага замка», 1660
Фартэцыя, прарысоўка з пляну аблогі
Сядзіба Касакоўскіх
Мячэт

У Першую сусьветную вайну Ляхавічы знаходзіліся ў прыфрантавой паласе. 18 лютага 1918 мястэчка занялі нямецкія войскі, увосень таго ж году — бальшавікі, 17 красавіка 1919 — польскія войскі, у ліпені 1920 — зноў бальшавікі.

Згодна з Рыскай мірнай дамовай (1921) Ляхавічы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе зрабіліся цэнтрам гміны Баранавіцкага павету Наваградзкага ваяводзтва. 27 чэрвеня 1931 паселішча зноў атрымала статус места, адначасна да яго далучылі населеныя пункты з аднайменнай гміны — вёску Малая Лотва й чыгуначнаю станцыю Ведзьма^[6].

У 1939 Ляхавічы ўвайшлі ў БССР. У Другую сусьветную вайну з 24 чэрвеня 1941 да 6 ліпеня 1944 места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

Места на старых фатаздымках
Стары касьцёл па пераробцы на царкву, зьнішчаны бальшавікамі ў 1960-я
Новы касьцёл (цяпер паліклініка)
Новы касьцёл, галоўны фасад
Новы касьцёл, інтэр'ер

Насельніцтва

XIX стагодзьдзе: 1897 — 5016 чал.^[7]
XX стагодзьдзе: 1939 — 5,1 тыс. чал.; 1959 — 4,5 тыс. чал.; 1989 — 10,7 тыс. чал.^[8]; 1997 — 12,5 тыс. чал.^[9]; 2000 — 11,7 тыс. чал.^[10]
XXI стагодзьдзе: 2006 — 11,6 тыс. чал.; 2008 — 11,7 тыс. чал.; 2009 — 10 997^[1] чал. (перапіс)

Адукацыя

У Ляхавічах працуюць аграрны каледж, школа-гімназія, 3 сярэднія школы, 4 дзіцячыя дашкольныя ўстановы, дзіцячая спартовая школа.

Мэдыцына

Мэдычныя паслугі надаюць мескія лякарня і паліклініка.

Культура

Дзейнічаюць 2 дамы культуры, 3 бібліятэкі.

Забудова

Сыстэма плянаваньня Ляхавічаў радыяльна-прамянёвая. На галоўнай вуліцы (дзялянка шашы Баранавічы — Русінавічы) знаходзяцца будынкі аграрнага каледжу, камбінату побытавага абслугоўваньня, унівэрмага, 4-5-павярховыя жылыя дамы. Да цэнтральнай вуліцы прылягаюць два пляцы — адміністрацыйна-грамадзкі і культурны цэнтар места. Аблічча галоўнай вуліцы фармуюць будынак раённай адміністрацыі, дом сувязі і банк, дом культуры. На вуліцы 17 Верасьня месьцяцца рэстаран і кавярня, гасьцініца, крама. Пераважае аднапавярховая індывідуальная забудова прысядзібнага тыпу. Будуюцца 2—4-павярховыя жылыя дамы. У паўднёва-ўсходняй частцы места знаходзіцца мікрараён, забудаваны пераважна 4—5-павярховымі жылымі дамамі. Прамысловая зона канцэнтруецца на паўднёвы ўсход ад асноўнай жылой тэрыторыі, у раёне чыгуначнай станцыі.

Эканоміка

Прадпрыемствы дрэваапрацоўчай, харчовай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці. Чатыры будаўнічыя арганізацыі.

Пералік прадпрыемстваў Ляхавічаў
ААТ «Ляхавіцкі кансэрвавы завод» ААТ «Ляхавіцкі льнозавод» СААТ «Ляхавіцкі малочны завод» УТП «Ляхавіцкае» ПУП «Ляхавіцкі кааппрам» ЗАТ «Ляхавіцкі завод „Мэталаплястмас“» ДЛГУ «Ляхавіцкі лясгас» КУВП «Столінская друкарня»

Турыстычная інфармацыя

Спыніцца можна ў мескай гасьцініцы^[11].

Выдатныя мясьціны

Гістарычная забудова (XIX — пач. ХХ стст.; фрагмэнты)
Касьцёл Сьв. Язэпа (Юзэфа^[12]; 1907)
Могілкі старыя хрысьціянскія, капліцы (XIX ст.)
Сынагога (XIX ст.)

Страчаная спадчына

Гаспадарчы двор Тызенгаўзаў-Патоцкіх (XVIII—ХХ ст.)
Замак (XV—XVIII стст.)
Капліца Сьв. Ганны (XVI—ХХ ст.)
Касьцёл Сьв. Войцеха (XV ст.)
Касьцёл Узвышэньня Сьв. Крыжа^[13] (XVII ст.)
Лецішча Патоцкіх «Рэпіхава» (XIX ст.)
Мячэт (1815)
Сынагога «Вялікая» (XVI—XX ст.)
Сядзіба «Гажэвічы»
Сядзіба Касакоўскіх (XVIII ст.)
Сядзіба Бохвіцаў (XVIII ст.)
Сядзіба Масальскіх (XIX ст.)
Палац Сапегаў-Ябланоўскіх (XVIII ст.)
Факторыя «Голдавічы» (XV—XX ст.)

Вядомыя асобы

Фёдар Еўлашоўскі (1546—1604) — грамадзкі дзяяч, пісьменьнік Вялікага Княства Літоўскага
Францішак Ксавэры Несялоўскі (1771—1845) — вайсковы і дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага
Сяргей Пясэцкі (1901—1964) — польскі пісьменьнік
Якуб Шынкевіч (1884—1966) — татарскі рэлігійны й грамадзкі дзеяч Беларусі, Летувы, Польшчы, доктар арыенталістыкі.

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Перепись населения — 2009. Брестская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 218.
^ ^а ^б ^в Ляхавічы // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 239.
^ Ляхавічы // ЭГБ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 430.
^ Ляховичи // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.
^ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 czerwca 1931 r. o zaliczeniu osady (miasteczka) Lachowicze w powiecie baranowickim, województwie nowogródzkiem w poczet miast i włączeniu do nowoutworzonego miasta niektórych osiedli, Dz. U. Nr 56, poz. 448 (пол.)
^ Ляхавічы // Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991.
^ Ляховичи // Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.
^ Ляхавічы // ЭГБ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 429.
^ Ляховичи (Ляхавiчы, Lyakhovichi) на Гербы Брестской области
^ Ляховичи // Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
^ Кулагін А. Каталіцкія храмы Беларусі. — Менск, 2008. С. 207.
^ Кулагін А. Каталіцкія храмы Беларусі. — Менск, 2008. С. 433.

Літаратура

Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Lachowicze // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 56.

Вонкавыя спасылкі

Ляхавічы — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[belstat-1] а ^б ^в Перепись населения — 2009. Брестская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[2] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 218.

[evkl-3] а ^б ^в Ляхавічы // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 239.

[4] Ляхавічы // ЭГБ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 430.

[5] Ляховичи // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.

[6] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 czerwca 1931 r. o zaliczeniu osady (miasteczka) Lachowicze w powiecie baranowickim, województwie nowogródzkiem w poczet miast i włączeniu do nowoutworzonego miasta niektórych osiedli, Dz. U. Nr 56, poz. 448 (пол.)

[7] Ляхавічы // Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991.

[8] Ляховичи // Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.

[9] Ляхавічы // ЭГБ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 429.

[10] Ляховичи (Ляхавiчы, Lyakhovichi) на Гербы Брестской области

[11] Ляховичи // Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[12] Кулагін А. Каталіцкія храмы Беларусі. — Менск, 2008. С. 207.

[13] Кулагін А. Каталіцкія храмы Беларусі. — Менск, 2008. С. 433.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]