Смаляны

	Смаляны
	; Замак Белы Ковель
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Аршанскі
Сельсавет:	Смалянскі
Насельніцтва:	646 (2001)
Колькасьць двароў:	291
Тэлефонны код:	+375 216
Паштовы індэкс:	211014
Геаграфічныя каардынаты:	54° пн. ш. 30° у. д. / 54° пн. ш. 30° у. д.Каардынаты: 54° пн. ш. 30° у. д. / 54° пн. ш. 30° у. д.
	Смаляны на мапе Беларусі Смаляны
	Галерэя здымкаў у Wikimedia Commons

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Смаляны (неадназначнасьць).

Смаля́ны — вёска ў Беларусі, на рацэ Дзярноўка. Цэнтар сельсавету Аршанскага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва 646 чал. (2001). Знаходзяцца за 20 км на паўночны захад ад Воршы, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Смаляны; каля аўтамабільнай дарогі Ворша — Лепель.

Смаляны — даўняе мястэчка гістарычнай Аршаншчыны, да нашага часу тут захаваліся руіны замка князёў Сангушкаў Белы Ковель.

Назва

На думку краязнаўца А. Шынкевіча, тапонім «Смаляны» ўтварыўся ад слова «смала», якую тут некалі гналі ў мясцовых смалакурнях. Тым часам гісторык А. Мяцельскі лічыць, што назва паселішча мае зьвязак зь ягоным разьмяшчэньнем на мяжы Полацкага і Смаленскага княстваў^[2].

Гісторыя

Першы пісьмовы ўспамін пра Смаляны як маёнтак у Аршанскім намесьніцтве, уладаньне князя С. Бельскага, датуецца 1484 годам. У выніку адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы (1565—1566) мясьціна ўвайшла ў склад Аршанскага павету Віцебскага ваяводзтва.

У розныя часы Смаляны знаходзіліся ў валоданьні князеў Курбскіх, Астроскіх, Сангушкаў і інш. Да 1626 году князь С. Сангушка-Ковельскі збудаваў тут мураваны замак, які пацярпеў ад ваенных дзеяньняў у часе Трынаццігадовай і Вялікай Паўночнай войнаў. Аднак сапраўдны заняпад замка пачаўся ў кан. XVIII ст., а ў сяр. XIX ст. новы гаспадар паселішча расейскі сэнатар Сямёнаў прадаў збудаваньне на цэглу^[3].

Статус мястэчка Смаляны мелі з 1678 году. У 1680 годзе тут збудавалі мураваны касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі ордэна дамініканаў, а ў 1742 годзе — драўляную ратушу.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772) Смаляны апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе зрабіліся цэнтрам воласьці Аршанскага павету. У 1792 годзе тут збудавалі драўляную Спаса-Праабражэнскую, а ў 1864 годзе — мураваную Аляксееўскую цэрквы. У Вайну 1812 году 13—14 лістапада пад Смалянамі адбылася бітва паміж расейскімі і францускімі войскамі. У 1877 годзе мястэчка наведаў мастак Н. Орда, які замаляваў магілу Тамаша Зана. Станам на 1880 год у Смалянах было 252 будынкі, 55 крамаў, 4 царквы, касьцёл, 4 малітоўныя дамы, сынагога. У 1900 годзе адкрылася сельскагаспадарчая школа. У пачатку XX ст. існавалі гарбарны і цагельны заводы, шпіталь, аптэка, народная чытальня, пошта, вадасховішча з дамбай і шлюзамі, дзе гадавалі карпаў.

1 студзеня 1919 згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Смаляны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У сакавіку 1924 Смаляны вярнулі БССР, дзе яны зрабіліся цэнтрам сельсавету Аршанскага раёну. Статус паселішча панізілі да вёскі. Станам на 1999 тут было 537 гаспадарак. У наш час у Смалянах дзейнічае толькі драўляная праваслаўная Спаса-Праабражэнская царква 2-й паловы XVIII стагодзьдзя.

Мястэчка на даўніх акварэлях
Замак Белы Ковель. Ю. Пешкі, кан. XVIII ст.
Панарама. Н. Орда, 2-я пал. XIX ст.
Магіла Т. Зана. Н. Орда, 2-я пал. XIX ст.

Насельніцтва

XIX стагодзьдзе: 1880 — 2315 чал., зь іх 239 праваслаўных, 6 каталікоў, 1 эвангеліст і 2069 юдэяў^[4]
XX стагодзьдзе: 1999 — 1522 чал.
XXI стагодзьдзе: 2001 — 646 чал.

Інфраструктура

У Смалянах працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, лякарня, дом культуры, бібліятэка, пошта.

Транспарт

Каля Смалянаў (за 200 м на поўдзень ад вёскі) праходзіць шаша Р15 (Ворша — Лепель)

Турыстычная інфармацыя

Выдатныя мясьціны

Замак Белы Ковель (XVII ст.)
Касьцёл Найсьв. Панны Марыі і кляштар дамініканаў (XVII ст.)
Магіла Тамаша Зана
Млын
Сядзібна-паркавы комплекс
Царква Праабражэньня Гасподняга (XVIII ст.)
Царква Сьвятога Аляксея (XIX ст.)

Страчаная спадчына

Ратуша (XVIII ст.)

Галерэя

Выдатныя мясьціны Смалянаў
Замак Белы Ковель
Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі
Царква Праабражэньня Гасподняга
Царква Сьвятога Аляксея

Крыніцы

^ БЭ. — Мн.: 2002 Т. 15. C. 49.
^ Святаслаў Асіноўскі. Смаляны // ЭГБ. — Мн.: 2001 Т. 6. Кн. 1. C. 363.
^ Смалянскі замак // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 602.
^ Smolany (2) // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom X: Rukszenice — Sochaczew. — Warszawa, 1889. S. 894.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 15: Следавікі — Трыо. — 552 с. — ISBN 985-11-0251-2
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Smolany (2) // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom X: Rukszenice — Sochaczew. — Warszawa, 1889. S. 893—894.

Вонкавыя спасылкі

Смаляны — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[belen-1] БЭ. — Мн.: 2002 Т. 15. C. 49.

[ehb-2] Святаслаў Асіноўскі. Смаляны // ЭГБ. — Мн.: 2001 Т. 6. Кн. 1. C. 363.

[3] Смалянскі замак // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 602.

[4] Smolany (2) // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom X: Rukszenice — Sochaczew. — Warszawa, 1889. S. 894.

[1]

[2]

[3]

[4]