Дуга Струвэ

Геадэзічная дуга Струвэ
Struve Geodetic Arc*
Сусьветная спадчына ЮНЭСКО
Краіна	Беларусь Латвія Летува Малдова Нарвэгія Расея Украіна Фінляндыя Швэцыя Эстонія
Тып	культурны
Крытэры	ii, iv, vi
Спасылка	1187
Рэгіён**	Эўропа і Паўночная Амэрыка
Гісторыя ўключэньня
Уключэньне	2005  (29-я сэсія)
* Назва ў афіцыйным сьпісе па-ангельску ** Рэгіён паводле клясыфікацыі ЮНЭСКО

Геадэзі́чная дуга́ Стру́вэ — сетка з 265 трыянгуляцыйных пунктаў працягласьцю больш за 2820 кілямэтраў. Стваралася з мэтай вызначэньня парамэтраў Зямлі, яе формы і памеру. Названая паводле прозьвішча галоўнага выканаўцы — расейскага астранома нямецкага паходжаньня Фрыдрыха Георга Вільгельма Струвэ.

Геадэзічная дуга Струвэ была вымераная з 1816 да 1855 году ад Фугленэсу недалёка ад мыса Норд-Кап у Нарвэгіі (70°40′12″ пн. ш. 23°39′48″ у. д.) да Ізмаілу паблізу Чорнага мора (45°19′54″ пн. ш. 28°55′41″ у. д.), што ўтварыла дугу мэрыдыяна працягласьцю 2821,833 км і амплітудай 25° 20′ 08″. Апорныя пункты дугі пазначаліся на мясцовасьці рознымі спосабамі: паглыбленьнямі ў скалах, жалезнымі крыжамі, пірамідамі з камянёў ці спэцыяльна ўсталяванымі абэліскамі. Два скрайнія пункты, як найістотнейшыя, у знак удалага сканчэньня работаў пазначаныя манумэнтальнымі слупамі.

На час стварэньня Дуга пралягала па тэрыторыі дзьвюх дзяржаваў: Расейскай імпэрыі ды Швэдзка-нарвэскай уніі. У цяперашні час пункты дугі можна знайсьці на тэрыторыі 10 краінаў: Нарвэгіі, Швэцыі, Фінляндыі, Расеі, Эстоніі, Латвіі, Летувы, Беларусі, Малдовы і Ўкраіны. У 2005 годзе 34 пунктам Дугі Струвэ, якія захаваліся да нашых дзён, нададзены статус Помніка Сусьветнай спадчыны.

Каардынаты дугі

Нарвэгія

Самы паўночны пункт Дугі Струвэ, Хамэрфэст, Нарвэгія

• «Фугленэс» у Хамэрфэсьце (70°40′12″ пн. ш. 23°39′48″ у. д.)
• «Райпас» у Альце (69°56′19″ пн. ш. 23°21′37″ у. д.)
• «Luvdiidcohkka» у Каўтакейна (69°39′52″ пн. ш. 23°36′08″ у. д.)
• «Baelljasvarri» у Каўтакейна (69°01′43″ пн. ш. 23°18′19″ у. д.)

Швэцыя

• «Pajtas-vaara» ў Кіруне (68°15′18″ пн. ш. 22°58′59″ у. д.)
• «Kerrojupukka» ў Паяле (67°16′36″ пн. ш. 23°14′35″ у. д.)
• «Pullinki» ў Эвэртурнэа (66°38′47″ пн. ш. 23°46′55″ у. д.)
• «Perra-vaara» ў Хапарандзе (66°01′05″ пн. ш. 23°55′21″ у. д.)

Фінляндыя

• «Стуор-Ойві» (цяпер «Стуораханаайві») у раёне гары Тарвантаваара, Энантэкіё (68°40′57″ пн. ш. 22°44′45″ у. д.)
• «Авасакса» на скале Аавасакса, Уліторніа (66°23′52″ пн. ш. 23°43′31″ у. д.)
• «Тарнэа» на званіца царквы Алаторніа, Торніа (65°49′48″ пн. ш. 24°09′26″ у. д.)
• «Пуалака» на гары Оравівуоры, Карпілахці (61°55′36″ пн. ш. 25°32′01″ у. д.)
• «Парлом II» на гары Тарнікаліа ў Парлямі, Ляпінярві (60°42′17″ пн. ш. 26°00′12″ у. д.)
• «Свартвіра» на высьпе Муставііры, Пюхцяа (60°16′35″ пн. ш. 26°36′12″ у. д.)

Расея

«Пункт Z», в. Гоглянд

• «Пункт Мякіпялюс» — в. Гоглянд (60°04′27″ пн. ш. 26°58′11″ у. д.)
• «Пункт Z» — в. Гоглянд (60°5′9.8″ пн. ш. 26°57′37.5″ у. д.)

Эстонія

• «Woibifer» у Выйвэрэ Вяйке-Маар’яўскай воласьці (59°03′28″ пн. ш. 26°20′16″ у. д.)
• «Katko» ў Сымуне Вяйке-Маар’яўскай воласьці (59°02′54″ пн. ш. 26°24′51″ у. д.)
• «Дорпат» (Абсэрваторыя Тарту) (58°22′43.64″ пн. ш. 26°43′12.61″ у. д.)

Латвія

• «Sestu-Kalns» у Эргльскім краі (56°50′24″ пн. ш. 25°38′12″ у. д.)
• «Jacobstadt» у Екабпілсе (56°30′05″ пн. ш. 25°51′24″ у. д.)

Летува

• «Карышкі» ў Панямонку (55°54′09″ пн. ш. 25°26′12″ у. д.)
• «Мяшканцы» ў Немянчыне (54°55′51″ пн. ш. 25°19′00″ у. д.)
• «Берасьнякі» ў Немеже (54°38′04″ пн. ш. 25°25′45″ у. д.)

Беларусь

в. Шчакоцк, Янаўскі раён, Беларусь

На тэрыторыі Беларусі знаходзіўся 31 пункт дугі. У 2001 годзе сіламі спэцыялістаў «Белаэракосмагеадэзіі» былі знойдзеныя 19 пунктаў, закладзеных у пэрыяд з 1825 па 1826 год. З усіх 10 краінаў, па тэрыторыі якіх праходзіла Дуга Струвэ, тут знойдзена найбольшая колькасьць геадэзычных пунктаў. Уключаныя ў сьпіс ЮНЭСКО такія беларускія пункты:

• Тупішкі, Ашмянскі раён (54°17′29″ пн. ш. 26°2′43″ у. д.)
• Лапаты, Шчучынскі раён (53°33′37″ пн. ш. 24°52′11″ у. д.)
• Асаўніца, Янаўскі раён 52°17′21″ пн. ш. 25°38′58″ у. д.
• Шчакоцк (Чэкуцк), Янаўскі раён (52°12′55″ пн. ш. 25°33′12″ у. д.)
• Лескавічы, Янаўскі раён (52°9′38″ пн. ш. 25°34′17″ у. д.)

Іншыя пункты на тэрыторыі краіны:

Гарадзенская вобласьць

1. Дзергелі, Зэльвенскі раён
2. Тарасаўцы, Зьдзецельскі раён
3. Пуцэвічы, Наваградзкі раён
4. Амальенгоф, Наваградзкі раён
5. Дакудава, Лідзкі раён
6. в. Урцішкі (каля г. Іўе, Іўеўскі раён)
7. Даўкны, Вярэнаўскі раён
8. Віднопаль, Іўеўскі раён
9. Лойці, Ашмянскі раён
10. Дэйбісі, Ашмянскі раён
11. Цюпішкі, Ашмянскі раён (54°17′29″ пн. ш. 26°2′43″ у. д.)
12. Кандраты, Астравецкі раён

Берасьцейская вобласьць

1. Белін астра, Дарагічынскі раён
2. Опаль, Янаўскі раён
3. Безьдзеж, Дарагічынскі раён
4. Гаць, Івацэвіцкі раён
5. Марынус, Івацэвіцкі раён
6. Івацэвічы (52°43′28.0560″ пн. ш. 25°19′15.0240″ у. д.)

Малдова

Самы паўднёвы пункт Дугі Струвэ ў вёсцы Старая Някрасаўка (Адэская вобласьць), Украіна

Сяло Рудзь (48°19′05″ пн. ш. 27°52′35″ у. д.) на поўначы Малдовы ўваходзіць у лік аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО, бо празь яго праходзіць Дуга Струвэ. Раней у Малдове было 27 стаяначных пунктаў, па якіх праводзіліся абмеры для складаньня міжнародных мапаў. У цяперашні час у краіне застаўся толькі адзін пункт у сяле Рудзь. Ён знаходзіцца ў яблыневым садзе, за 300 мэтраў ад аўтатрасы Сарокі — Атакі.

Украіна

• Кацярынаўка, Хмяльніцкая вобласьць (49°33′57″ пн. ш. 26°45′22″ у. д.)
• Фельштын, Хмяльніцкая вобласьць (49°19′48″ пн. ш. 26°40′55″ у. д.)
• Баранаўка, Хмяльніцкая вобласьць (49°08′55″ пн. ш. 26°59′30″ у. д.)
• Старанякрасаўка, Адэская вобласьць (45°19′54″ пн. ш. 28°55′41″ у. д.)

Ня ўключаныя ў сьпіс

• Новая Грэбля, Хмяльніцкая вобласьць (49°41′23″ пн. ш. 26°29′04″ у. д.)
• Горнікі, Ровенская вобласьць (50°23′05″ пн. ш. 25°50′40″ у. д.)
• Крупа, Валынская вобласьць (50°41′03″ пн. ш. 25°24′45″ у. д.)
• Крэменец, Тарнопальская вобласьць (50°05′45″ пн. ш. 25°41′54″ у. д.)
• Гута-Камінская, Валынская вобласьць (51°34′45″ пн. ш. 25°02′01″ у. д.)

Дуга Струвэ ў нумізматыцы

Беларусь

Манэта «Дуга Струвэ». Авэрс		Рэвэрс

29 сьнежня 2006 году Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь увёў у абарачэньне памятную манэту «Дуга Струвэ» наміналам 1 і 20 беларускіх рублёў. Выпуск памятных манэтаў быў прымеркаваны да важнай падзеі для Рэспублікі Беларусь: у 2005 годзе 5 з выяўленых 19 пунктаў дугі былі ўнесеныя ў сьпіс сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО. Манэты вылучаюцца арыгінальнай формай. На авэрсным баку манэтаў выяўленыя: уверсе зьлева — рэльефная выява дзяржаўнага гербу Рэспублікі Беларусь; справа — надпіс «Рэспубліка Беларусь»; у цэнтры — контурная выява Рэспублікі Беларусь і схема пунктаў Дугі Струвэ на яе тэрыторыі; унізе ўказаныя проба сплаву і намінал — «20 рублёў» на срэбнай і «1 рубель» на медна-нікелевай, а таксама на кожнай з манэтаў — год біцьця.

Малдова

15 чэрвеня 2009 року Нацыянальны банк Малдовы ўвёў у абарачэньне срэбную памятную манэту «Геадэзічная дуга Струвэ» з сэрыі «Помнікі Малдовы» наміналам 50 леяў.

На авэрсе манэты ў цэнтры — Герб Малдовы; у верхняй частцы — лічба з пазначэньнем году біцьця; у ніжняй частцы — надпіс «50 LEI»; па коле манэты вялікімі літарамі выбіты надпіс «REPUBLICA MOLDOVA». На рэвэрсе — у цэнтры мапа Рэспублікі Малдовы, на якой выяўленая Геадэзічная дуга Струвэ, геадэзічны пункт Рудзь і геаграфічныя каардынаты, у верхняй частцы надпіс «RUDI»; па коле ў верхняй частцы вялікімі літарамі выбіты надпіс «ARCUL GEODEZIC STRUVE».

Украіна

Юбілейная манэта Ўкраіны наміналам 5 грыўняў

7 чэрвеня 2016 року Нацыянальны банк Украіны ўвёў у абарачэньне юбілейную манэту «Геадэзічная дуга Струвэ (да 200-рочча пачатку зьдзяйсьненьня астронама-геадэзічных работаў)».

Вонкавыя спасылкі

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  410Д000001

• Віртуальны музэй мэрыдыяну Дугі Струвэ  (рас.)
• Белгеадэзія пра Геадэзічную дугу Струвэ  (рас.)
• Дуга Струвэ  (рас.), Глёбус Беларусі