Гасьціны двор (Менск)

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Гасьціны двор (неадназначнасьць).

Помнік грамадзянскай архітэктуры
Гасьціны двор

Краіна	Беларусь
Горад	Менск
Каардынаты	53°54′15.04″ пн. ш. 27°33′20.42″ у. д. / 53.9041778° пн. ш. 27.5556722° у. д. / 53.9041778; 27.5556722Каардынаты: 53°54′15.04″ пн. ш. 27°33′20.42″ у. д. / 53.9041778° пн. ш. 27.5556722° у. д. / 53.9041778; 27.5556722
Архітэктурны стыль	клясыцызм, мадэрн
Аўтар праекту	Ф. Крамер
Дата заснаваньня	XVIII ст.
Статус	ахоўваецца дзяржавай
Гасьціны двор на мапе Беларусі Гасьціны двор
Гасьціны двор на Вікісховішчы

Гасьці́ны дво́р — помнік архітэктуры XVIII — пачатку XX ст. у Менску. Знаходзіцца ў цэнтры гістарычнага Высокага Рынку^[a]. Твор архітэктуры клясыцызму і мадэрну. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі^[1]. Утвараў адзіны ансамбль з комплексам Малога гасьцінага двара.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гасьціны двор, абмеры 1800 г.

Па моцным пажары 1547 году ў Менску пачаліся вялікія будаўнічыя пераўтварэньні. У цэнтры новай забудовы апынуўся пляц Высокі Рынак, дамінантамі якога сталі ратуша і Гасьціны двор^[2]. Упершыню Гасьціны двор упамінаецца ў пацьверджаньні прывілею на Магдэбурскае права 1569 году, дзе быў дадзены дазвол «… мещаном Менским в месте тамошнем Менском двор гостиный на местцу слушном для тоянья купцов збудовати»^[2].

Комплекс Гасьцінага двара, які захаваўся да нашага часу, збудавалі ў XVIII ст., магчыма, з улучэньнем часткі больш раньніх пабудоваў. Першапачаткова ён меў С-падобную форму і складаўся зь некалькіх 2—3-павярховых будынкаў^[2]^[3].

Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Па другім падзеле Рэчы Паспалітай (1793 год), калі Менск апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, пачалося будаваньне паўночна-ўсходняй часткі комплексу. Праект гэтага будынку ў стылі клясыцызму (аўтар — губэрнскі архітэктар Ф. Крамер) зьмяшчаецца ў «Атлясе Менскай губэрні 1800 году»^[4].

Па рэканструкцыі 1909 году над паўднёва-заходняй часткай надбудавалі трэці паверх, фасады дэкаравалі ў стылі мадэрну, зьмяніўся плян будынка^[3]. У пачатку XX ст. у будынку месьціўся аддзел Азова-Данскога камэрцыйнага банку, крамы і купецкі клюб, дзе ў 1914 годзе выступаў Уладзімер Маякоўскі.

Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У 1917 годзе ў Гасьціным двары праходзілі 1-я і 2-я Паўночна-Заходнія абласныя канфэрэнцыя РСДРП(б), месьціўся Абласны выканаўчы камітэт Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняй вобласьці і фронту^[3].

У час Другой сусьветнай вайны паўднёва-ўсходняя частка будынка пацярпела ад простага трапленьня авіябомбы. Астатнія ацалелыя будынкі занялі ўстановы Трэцяга Райху. У іх знаходзілася СД-абвэр, контрвыведка. 15 лютага 1944 году гітлераўцы прысудзілі тут да сьмяротнага пакараньня антыфашыста Фрыца Шменкеля.

Па вайне ўвесь комплекс на некаторы час займаў НКВД^[5]. У 1946 годзе тут знаходзілася заля боксу спартовага таварыства «Дынама».

Архітэктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Комплекс будынкаў мае замкнёную кампазыцыю з двума ўнутранымі дворыкамі^[1].

№ 2 — 2-павярховы складаны ў пляне будынак, накрыты вальмавым дахам. Пад дахам праходзіць шматслойны карніз. Сьцены атынкаваныя і афарбаваныя. Куты будынка акцэнтуюцца роўнымі лапаткамі. Прастакутныя аконныя праёмы на другім паверсе дэкаруюцца абрамленьнямі з простымі сандрыкамі^[1].
№ 4 — 3-павярховы складаны Г-падобны ў пляне будынак з рызалітамі ў дваровай частцы. Галоўны фасад будынка мае сымэтрычную кампазыцыю. Цэнтральная яго частка вылучаецца кілепадобным шчытом з трыма вузкімі паўцыркульнымі аконнымі праёмамі. Бакавыя часткі фасаду завяршаюцца простымі атыкамі. Фасады рытмічна падзяляюцца прастакутнымі аконнымі праёмамі і лапаткамі. Плястыку фасадаў узбагачаюць ляпныя элемэнты, філёнгі^[1]. Будынак мае калідорны плян. У інтэр’еры сходы з каванай агароджай, печы, абліцаваныя кафляй^[3].
№ 10 — 2-павярховы, шчыльна прымыкае да дамоў № 2 і № 4. Галоўны фасад мае сымэтрычную кампазыцыю. Цэнтральная частка будынка вылучаецца 4-калённым дарычным портыкам, завершаным масіўным антаблемэнтам і трыкутным франтонам. У тымпане франтона паўкруглая люкарна. Над галоўным уваходам навісае балькон з балюстраднай агароджай. Бакавыя часткі фасаду акцэнтуюцца неглыбокімі роўнымі рызалітамі. Дзьвярныя праёмы ў рызалітах дэкаруюцца трыкутнымі сандрыкамі. Гарызантальна фасад падзяляецца міжпаверхавай цягай і завяршаецца карнізам. Прастакутныя аконныя праёмы на першым паверсе аздабляюцца простымі ліштвамі з замковым каменем^[1].