Вальтэр

Вальтэр
франц. Voltaire
Асабістыя зьвесткі
Імя пры нараджэньні	Франсуа-Мары Аруэ
Псэўданімы	Вальтэр
Нарадзіўся	21 лістапада 1694 Парыж
Памёр	30 траўня 1778 Парыж
Пахаваны	Пантэон
Бацькі	Q64990775? Marguerite d’Aumard[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	філёзаф, паэт, празаік, гісторык, публіцыст, праваабаронца
Кірунак	Асьветніцтва, клясыцызм
Жанр	філязоўская аповесьць, сатыра, памфлет, трагедыя
Мова	француская мова
Узнагароды	чалец Лёнданскага каралеўскага таварыства
Подпіс
Вальтэр у Вікісховішчы

Вальтэ́р (21 лістапада 1694, Парыж — 30 траўня 1778, там жа; імя пры нараджэньні Франсуа-Мары Аруэ, фр. François Marie Arouet; Voltaire — анаграма «Arouet le j(eune)» — «Аруэ малодшы») — адзін з найбуйнейшых францускіх філёзафаў-асьветнікаў XVIII ст., паэт, празаік, сатырык, гісторык, публіцыст, праваабаронца; заснавальнік вальтэрыянства.

Біяграфія

Сын (судзьдзі) чыноўніка Франсуа Мары Аруэ, Вальтэр вучыўся ў езуіцкім коледжы «латыні і ўсялякім дурасьцям», зь ініцыятывы бацькі быў прызначаны да прафэсіі юрыста, аднак упадабаў праву літаратуру; пачаў сваю літаратурную дзейнасьць у палацах арыстакратаў у якасьці паэта-нахлебніка; за сатырычныя вершаваньні ў адрас рэгента і яго дачкі патрапіў у Бастылію (куды потым быў адпраўлены ў другі раз, ужо за чужыя вершы); быў зьбіты дваранінам, якога абсьмяяў, жадаў выклікаць яго на дуэль, але з прычыны інтрыгі крыўдніка зноў апынуўся ў турме, быў вызвалены на ўмовах выезду за мяжу; зьехаў у Ангельшчыну, дзе пражыў тры гады (1726—1729), вывучаючы яе палітычны лад, навуку, філязофію і літаратуру.

Вярнуўшыся ў Францыю, Вальтэр апублікаваў свае ангельскія ўражаньні пад загалоўкам «Філязофскія лісты»; кніга была канфіскаваная (1734), выдавец паплаціўся Бастыліяй, а Вальтэр зьбег у Лятарынгію, дзе знайшоў прытулак у маркізы дзю Шатле (зь якой пражыў 15 гадоў). Быўшы абвінавачаны ў зьдзекаваньні над рэлігіяй (у паэме «Сьвецкі чалавек»), Вальтэр зноў зьбег, гэтым разам у Нідэрлянды.

У 1746 Вальтэр быў прызначаны прыдворным паэтам і гістарыёграфам, але, узбудзіўшы незадаволенасьць маркізы дэ Пампадур, парваў з дваром. Вечна падазраваемы ў палітычнай недабранадзейнасьці, не адчуваючы сябе ў Францыі ў бясьпецы, Вальтэр рушыў усьлед (1751) па запрашэньні прускага караля Фрыдрыха II, зь якім даўно (з 1736) знаходзіўся ў перапісцы, і пасяліўся ў Бэрліне (Патсдаме), але, выклікаўшы незадаволенасьць караля непрыстойнымі грашовымі спэкуляцыямі, а таксама сваркай з прэзыдэнтам Акадэміі Мапэрцюі (карыкатурна намаляваным Вальтэрам у «Дыятрыбу доктара Акакія»), быў змушаны пакінуць Прусію і пасяліўся ў Швайцарыі (1753). Тут ён купіў маёнтак каля Жэнэвы, пераназваўшы яго ва «Ўцешнае» (Delices), набыў затым яшчэ два маёнтка: Турнэ і — на мяжы з Францыяй — Фэрнэй (1758), дзе жыў амаль да самой сьмерці. Чалавек зараз багаты і суцэль незалежны, капіталіст, які ссуджваў грашыма арыстакратаў, землеўладальнік і ў той жа час уладальнік ткацкай і гадзіньнікавай майстэрняў, Вальтэр — «фэрнэйскі патрыярх» — мог зараз вольна і бязбоязна прадстаўляць сабой «грамадзкую думку», усемагутнае меркаваньне, супраць старога стагодзьдзя сацыяльна-палітычнага парадку, якое дажывала свой век.

Цытаты

• Усе рэлігіі звышнатуральнага пабудаваны на невуцтве і няведаньні.
• Людзі не павінны наказвацца за сваі перакананьні.

Вонкавыя спасылкі

Вальтэр — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў