Прыпяць

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Рака
Прыпяць
лац. Prypiać
Рака Прыпяць каля Мазыру
Рака Прыпяць каля Мазыру
Агульныя зьвесткі
Выток каля в. Гладзін (Украіна)
Вусьце Дняпро
Краіны басэйну Беларусь, Украіна
Вобласьці Кіеўская вобласьць, Гомельская вобласьць і Берасьцейская вобласьць
Даўжыня 775 км
Сярэднегадавы сьцёк 450 м³/с
Плошча басэйну 121 тыс. км²
Нахіл воднай паверхні 0,1 ‰
Месцазнаходжаньне
Прыпяць на мапе

Пры́пяць — рака ў Беларусі і Ўкраіне, правы прыток Дняпра. Цячэ ў Валынскай, Ровенскай, Кіеўскай абласьцях Украіны, Берасьцейскай і Гомельскай абласьцях Беларусі. Даўжыня 761 км, у межах Беларусі 500 км. Вадазбор 121 тыс. км². Выдатак вады ў вусьці 450 м³/с. Агульны спад ракі 69,5 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,1 .

Асноўныя прытокі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

На рацэ[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Агульныя зьвесткі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пачынаецца за 1 км на паўднёвы ўсход ад в. Гладзіна Любамльскагу раёну Валынскай вобласьці на вышыні 168 м над узроўнем мора, цячэ ўздоўж Прыпяцкай нізіны на працягу 204 км ува Ўкраіне, 500 км — у Беларусі і астатнія 57 км — зноў ува Ўкраіне. Упадае з паўночнага ўсходу ў Кіеўскае вадасховішча.

Даліна слабавыразная, шырынёй 70—75 км; каля Мазырскай грады трапэцападобнай формы, звужаецца да 5 км. Вылучаюцца абалона і 2 надабалонавыя тэрасы. Абалона разьвітая на ўсім працягу ракі; шырыня яе да возера Любяж (Любязь, Валынская вобласьць) 2—6 км, у Беларусі ў вусьці Піны і Гарыні 16—18 км, ніжэй паміж в. Кажан-Гарадок Лунінецкага раёну і вусьцем Сьцьвігі 8—9 км, уздоўж Мазырскай грады да в. Барбароў Мазырскага раёну звужаецца да 1 км і далей пашыраецца да 9 км. Першая надабалонавая тэраса разьвітая на ўсім працягу, адсутнічае толькі каля Петрыкава і Мазыра. Шырыня яе 1—8 км, у месцах упадзеньня буйных прытокаў да 18 км. Шырыня 2-й тэрасы ад 200—500 м да 28 км. Рэчышча ў вярхоўі каналізаванае, на астатнім працягу зьвілістае, вольна мэандруе, шмат нізкіх пясковых выспаў, старарэччаў, затокаў. На тэрыторыі Ўкраіны ніжэй за вусьце р. Турыя гідравузел, празь які частка сьцёку Прыпяці падаецца ў Белаазёрскі канал для жыўленьня Дняпроўска-Бускага каналу. Ніжэй за гідравузел на невялікім працягу рэчышча месцамі перасыхае і ператвараецца ў азёрападобныя плёсы. Пераважная шырыня ракі ад вытоку да вусьця р. Стаход 4—15 м, ніжэй па плыні 50—70 м, у нізоўі 100—250 м, пры ўтоку ў Кіеўскае вадасховішча 4—5 км. Да р. Бобрык 1-ы рэчышча Прыпяці нярэдка абвалаванае, у сярэдняй плыні — прыродныя берагавыя валы (вышыня да 1,5 м).

Характарыстыкі гідралягічнага рэжыму ракі — расьцягнутае веснавое разводзьдзе, кароткачасовая (100—120 дзён) летняя межань, якая парушаецца дажджавымі паводкамі і амаль рэгулярнымі восеньскімі пад’ёмамі ўзроўню вады. На пэрыяд веснавога разводзьдзя прыпадае 60%, летне-восеньскую межань — 24%, зімовую — 16% сярэдняга сьцёку. Максымальныя ўзроўні вады — у першай палове красавіка. Вышыня пад’ёму ў верхняй плыні да 2 м, у сярэдняй і ніжняй да 5 м, у межах вузкай абалоны (каля Мазыру) да 7 м над самай нізкай межаньню. Найніжэйшыя ўзроўні звычайна ў верасьні — кастрычніку. Замярзае амаль адначасна на ўсім працягу звычайна ў першай палове сьнежня, ачышчаецца ад лёду ў канцы сакавіка. Веснавы ледаход 4—8 дзён. Сярэдні выдатак вады: каля вёскі Кораб’е (Столінскі раён, 310 км ад вытоку) — 119 м³/с, каля Турава — 264 м, Мазыра — 383 м; найбольшы — адпаведна 1760 (1932 год), 3990 (1979 год), 5670 (1895 год); найменшы — адпаведна 9,66 (1953 год), 38,6 (1954 год), 22 (1921 год)[1].

Экалёгія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У выніку катастрофы на Чарнобыльскай АЭС (1986 год) басэйн ніжняй плыні Прыпяці быў забруджаны радыенуклідамі. Зь месцаў, дзе пражываньне зрабілася небясьпечным для здароўя, насельніцтва эвакуявана, утварыўся Палескі радыяцыйна-экалягічны запаведнік. У сярэдняй плыні Прыпяці, на тэрыторыі Жыткавіцкага і Петрыкаўскага раёнаў, паблізу ракі знаходзіцца Прыпяцкі ляндшафтава-гідралягічны запаведнік.

Рэльеф[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Большая частка паверхні вадазбору — роўная, нізінная раўніна, у значнай ступені занятая мэліяраванымі землямі. Аднастайнасьць і роўнасьць рэльефу падкрэсьліваецца чаргаваньнем водна-ледавіковых раўнінаў і плоскіх затарфаваных старажытных азёрных лагчынаў, на фоне якіх вылучаюцца дзюнава-ўзгорыстыя ўтварэньні вышынёй 5—8 м. У ніжняй плыні р. Прыпяці сярод манатоннага раўніннага ляндшафту ўзвышаюцца Мазырская града і Хойніцка-Брагінскія вышыні.

Расьліннасьць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Лясныя масівы разьмяшчаюцца пераважна на левабярэжжы, паміж нізоўямі рэчак Ясельда і Пціч, па правабярэжжы яны засяроджваюцца на паўднёвы захад ад Мазыра. Пераважаюць хвоя і дуб. Абалоны рэчак часта пакрываюць дубровы і дубова-грабавыя лясы, высечкі і гары звычайна займаюць бярэзьнікі. Лясістасьць вадазбору каля 25%.

Вялікія масівы нізінных, травяных балотаў залягаюць на левабярэжжа паміж Агінскім каналам і р. Пціч (Выганаўскае, Капацэвіцкае, Грычына). Усходняй мяжой распаўсюду вялікіх балотных масіваў на правабярэжжы зьяўляецца р. Убарць. Балоты тут галоўным чынам пераходныя і верхавыя, нярэдка зарослыя лесам ці хмызьняком (Тураўскія балоты). Найбольшай забалочанасьцю вылучаюцца вадазборы рэчак Стыр, Ільва, Сьцьвіга, Убарць.

Жывёльны сьвет[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Азёры[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Азёрнасьць басэйну малаважная (каля 1%). Азёры вадазбору маюць рознае паходжаньне, найбольш характэрныя плыткія зарослыя вадаёмы, нярэдка абалонавыя. Найбольшыя зь іх: воз. Чырвонае, Выганаўскае (водападзельнае), Чорнае, Спораўскае, знаходзяцца па левабярэжжы.

Гаспадарчая дзейнасьць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Рака суднаходная на ўсёй тэрыторыі Беларусі, навігацыя на працягу 240—270 дзён. Злучаецца Дняпроўска-Бужанскім каналам з р. Мухавец (басэйн Заходняга Буга), Агінскім каналам (ня дзейнічае) — зь Нёманам, Мікашэвіцкім каналам — з рачным портам Мікашэвічы. Вада ў рацэ гідракарбанатава-кальцыевай клясы, умерана жорсткая, сярэдняй мінэралізацыі.

У басэйне ракі Прыпяці шмат штучных вадаёмаў. Асабліва павялічылася іх колькасьць у зьвязку з праведзенымі на вадазборы буйнамаштабнымі мэліярацыйнымі працамі і неабходнасьцю рэгуляваньня сьцёку для мэтаў сельскай гаспадаркі ды індустрыі. На вадазборы буйныя вадасховішчы: Чырвонаслабадзкое, Салігорскае, Любанское, Сялец.

Значная плошча вадазбору (23%) у межах Беларусі на 1 студзеня 2006 году мэліяраваная, здадзена ў эксплюатацыю каля 56 000 км адкрытай асушальнай сеткі каналаў. Найбольш маштабныя мэліярацыйныя працы (асушваньне) праведзеныя ў басэйнах прытокаў р. Прыпяць: р. Піна (35%), р. Няслуха (47%), р. Ясельда (31%), р. Бобрык (30%), р. Цна (22%), р. Гарынь (12%), р. Лань (24%), р. Случ (25%), р. Убарць (14%), р. Пціч (24%), р. Іпа (25%), р. Ніжняя Брагінка (55%).

Рэжым ракі вывучаўся на 21 гідрапасьце, у наш час дзейнічаюць 7 гідрапастоў (м. Пінск, в. Качановічы (верхні і ніжні б’еф), в. Чарнічы, м. Петрыкаў, м. Мазыр, мяст. Нароўля, мост Любанскі)[2].

Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Блакітная кніга Беларусі. Энцыкл. — Мн.: 1994.
  2. ^ Гідрамэтцэнтар Беларусі (рас.)

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Блакітная кніга Беларусі: энцыкл / Рэдкал.: Н. А. Дзісько, М. М. Курловіч, Я. В. Малашэвіч і інш.; Маст. В. Г. Загародні. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — ISBN 5-85700-133-1
  • Энцыклапедыя прыроды Беларусі: у 5 т. Т. 4: Недалька ― Стаўраліт / Рэдкал.: І. П. Шамякін (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1985. — 598 с.
  • Государственный водный кадастр: Водные ресурсы, их использование и качество вод (за 2004 год) / М-во природных ресурсов и охраны окружающей среды. — Мн., 2005. — 135 с.
  • Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл.ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил.
  • Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1—2. — Л., 1971.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]