Падляскае ваяводзтва (1513—1795)

	Падляскае ваяводзтва; лац. Padlaskaje vajavodztva
	Герб
Агульныя зьвесткі
Краіна	Вялікае Княства Літоўскае; Каралеўства Польскае
Статус	ваяводзтва Каралеўства Польскага[d] і ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага[d]
Адміністрацыйны цэнтар	Дарагічын
Дата ўтварэньня	29 жніўня 1513
Дата скасаваньня	1795
Ваяводы	Ваяводы падляскія
Кашталяны	Кашталяны падляскія
Насельніцтва	226 392 чал. (1790);
Час існаваньня	1513—1795
Месцазнаходжаньне Падляскага ваяводзтва
	Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Гэта артыкул пра ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага. Калі вам патрэбны артыкул пра ваяводзтва Рэспублікі Польшча, глядзіце артыкул Падляскае ваяводзтва.

Падля́скае ваяво́дзтва^[a] — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на захадзе Вялікага Княства Літоўскага (з 1569 году ў складзе Каралеўства Польскага). Сталіца — места Дарагічын.

Гісторыя

Утварылася 29 жніўня 1513 году як Падляска-Берасьцейскае ваяводзтва^[1] шляхам вылучэньня з Троцкага. Колішні ваявода віцебскі Іван Сапега атрымаў прывілей ад вялікага князя Жыгімонта Старога «на ваяводзтва падляскае, берасьцейскае і інш.», таксама ён называўся ваяводам наднарвенскім.

Ахоплівала Падляшша (Дарагічынскі, Мельніцкі і Бельскі паветы) і Берасьцейскую зямлю (Берасьцейскі, Камянецкі і Кобрынскі паветы).

Паводле адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы 1565—1566 гадоў на аснове Берасьцейскай зямлі і тэрыторыі колішняга Тураўска-Пінскага княства ўтварылася Берасьцейскае ваяводзтва (імаверна, яшчэ раней гэтая тэрыторыя вярнулася ў склад Троцкага ваяводзтва).

У 1569 годзе, згодна з умовамі Люблінскай уніі, апынулася пад уладай Каралеўства Польскага.

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Падляскага ваяводзтва ліцьвінамі: у Кракаўскіх актах цывільнага права пад 1487 годам значыцца Mathis Litphanus barbitonsor de Lepky^[2], а шляхціч Станіслаў Будлеўскі ў 1746 годзе азначаўся як Nobilis Lithuanus ex terra Bielscensi districtus Branscensis^[3].

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) спыніла сваё існаваньне.

Народжаныя на тэрыторыі Падляскага ваяводзтва беларускія гісторык Ігнат Даніловіч (1788—1843) і мовазнаўца Міхал Баброўскі (1784—1848), выхадцы з радзінаў уніяцкіх сьвятароў, вызначалі сябе як ліцьвінаў^[4]. У 1856 годзе Стэфан Куклінскі засьведчыў, што жыхары Падляшша ў сваёй мове (што, паводле гэтага жа аўтара, межавала з «мовай уласна беларускай, якая ў мясцовых жыхароў называецца „літоўскай“^[5]») у тыя часы называлі «ліцьвінамі» носьбітаў гэтай амаль літаратурнай беларускай мовы: «…одзіонъ Панъ споткауши якоһось Лицьвина, што добрэ лhау, бы һэто ты кажэ јому: „а ну Михалку, Ондрей (чи якъ тамъ joho звали) золжи мнјѣ што-лѣнь“. — „А калиба һэта, Паночку, — кажэ Лицьвинъ, — нямаю цяпѣрь часу лhаци, ба пришла рыба да hаци, людзи нясуць, вьязуць, а я пабѣhу хучѣй хаць тарбинку набьяру“»^[6]. У 1889 годзе адзначалася, што «і за Бугам, напрыклад у Седлецкай губэрні, беларуса іначай не назавуць, як ліцьвінам»^[7]. Польскі этнограф Оскар Кольбэрг пры апісаньні Падляшша (1890 год) зазначаў, што жыхары яго паўночнай часткі «размаўляюць на дыялекце руска-літоўскім, набліжаным да беларускага, які тут проста называюць літоўскім»^[8]. Народжаны ў ваколіцах Бельску віленскі доктар Людвік Чаркоўскі сьведчыў у сваёй этнаграфічнай працы (1907 год), што падляскія мазуры і русіны называюць беларускую мову «літоўскай», а яе носьбітаў — «ліцьвінамі»^[9]. Таксама ў ваколіцах Беластоку яшчэ ў канцы XX ст. казалі пра беларуса: «Як сыр не закуска, так ліцьвін — не чалавек!» або «Ліцьвін — то чортаў сын!»^[10]. Увогуле, традыцыйнае называньне ва ўсходняй частцы Польшчы ліцьвінамі (польск. «Lićwini») мясцовых беларусаў адзначаецца і да нашага часу^[11]^[12].

Сымболіка

Сьпярша гербам ваяводзтва была Пагоня, па ўлучэньні ў склад Каралеўства Польскага — аб’яднаныя польскі і літоўскі гербы: арол без кароны ў чырвоным полі і Пагоня.

Герб Падляскага ваяводзтва Пагоня
1712 г.
каля 1720 г.
1794 г.
канец XIX ст. (рэканструкцыя)

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

Па адміністрацыйнай рэформе 1565—1566 гадоў падзялялася на тры паветы: Дарагічынскі, Мельніцкі і Бельскі.

Ваяводзкі соймік праводзіўся ў Дарагічыне, тамака ж склікалася паспалітае рушаньне. Павятовыя соймікі праходзілі ў Дарагічыне, Мельніку і Бельску.

Мясцовая шляхта абірала шасьцёх паслоў на Вальны сойм Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў, а таксама шасьцёх дэпутатаў на Галоўны Трыбунал.

Ураднікі

У Сэнаце Рэчы Паспалітай Падляскае ваяводзтва мела двух прадстаўнікоў — ваяводу і кашталяна.

Архітэктура

Помнікі традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры
Мікольская царква, Бельск
Царкоўная званіца, Бельск
Прачысьценская царква, Гадышэва
Барбарынская царква, Дарагічын

Мікольская царква, Кляшчэлі
Царкоўная званіца, Кляшчэлі
Царква Сьвятых Кірылы і Мятода, Орля
Мікольская царква, Тыкоцін

Заўвагі

^ ст.-бел. Воеводство Подляшское; лац. Palatinatus Podlachiae, польск. Województwo podlaskie

Крыніцы

^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 384.
^ Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1392—1506. — Kraków, 1913. S. 314.
^ Czapiewski P. Stosunki narodowościowe w Kartuzji Pomorskiej // Księga pamiątkowa 75-lecia Towarzystwa Naukowego w Toruniu. — Toruń, 1952. S. 23.
^ Котлярчук А. С. Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 88.
^ Куклинский С. Заметки о западной части Гродненской губернии // Вестник Императорского русского географического общества. Ч. 16. — СПб., 1856. С. 151.
^ Куклинский С. Заметки о западной части Гродненской губернии // Вестник Императорского русского географического общества. Ч. 16. — СПб., 1856. С. 133.
^ Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. С. 26.
^ Kolberg O. Mazowsze: obraz etnograficzny. Mazowsze stare. Mazury. Podlasie. Tom V. — Kraków, 1890. S. 359.
^ Czarkowski L. Powiat Bielski w gub. Grodzieńskiej // Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. T. 1, 1907. S. 97—98.
^ Дубавец С., Сагановіч Г. Старажытная Літва і сучасная Летува // З гісторыяй на «Вы». Вып. 2. — Менск, 1994. С. 232—233.
^ Kowalski M. The Belarusian minority in the region of Białystok // Geopolitical Studies. Vol. 14, 2006. P. 478.
^ Проблемы национального сознания польского населения на Беларуси: материалы III международной научной конференции, Гродно, 22—24 октября 2004 года. — Гродно, 2004. С. 194.

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0

[1] ст.-бел. Воеводство Подляшское; лац. Palatinatus Podlachiae, польск. Województwo podlaskie

[2] ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 384.

[3] Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1392—1506. — Kraków, 1913. S. 314.

[4] Czapiewski P. Stosunki narodowościowe w Kartuzji Pomorskiej // Księga pamiątkowa 75-lecia Towarzystwa Naukowego w Toruniu. — Toruń, 1952. S. 23.

[5] Котлярчук А. С. Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 88.

[6] Куклинский С. Заметки о западной части Гродненской губернии // Вестник Императорского русского географического общества. Ч. 16. — СПб., 1856. С. 151.

[7] Куклинский С. Заметки о западной части Гродненской губернии // Вестник Императорского русского географического общества. Ч. 16. — СПб., 1856. С. 133.

[8] Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. С. 26.

[Kolberg-1890-359-9] Kolberg O. Mazowsze: obraz etnograficzny. Mazowsze stare. Mazury. Podlasie. Tom V. — Kraków, 1890. S. 359.

[Czarkowski-1907-10] Czarkowski L. Powiat Bielski w gub. Grodzieńskiej // Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. T. 1, 1907. S. 97—98.

[Дубавец-Сагановіч-1994-232-233-11] Дубавец С., Сагановіч Г. Старажытная Літва і сучасная Летува // З гісторыяй на «Вы». Вып. 2. — Менск, 1994. С. 232—233.

[12] Kowalski M. The Belarusian minority in the region of Białystok // Geopolitical Studies. Vol. 14, 2006. P. 478.

[13] Проблемы национального сознания польского населения на Беларуси: материалы III международной научной конференции, Гродно, 22—24 октября 2004 года. — Гродно, 2004. С. 194.

[kniastva-14] Адміністрацыйныя адзінкі, што выступаюць у крыніцах з назвай княства, без уліку фэўдальных вотчынаў з той жа назвай

[lublin-15] а ^б ^в ^г Перайшло ў склад Польшчы перад складаньнем Люблінскай уніі

[zamojc-16] а ^б Фактычна роўная ваяводзтву

[17] Супольнае падпарадкаваньне Вялікаму Княству Літоўскаму і Каралеўству Польскаму

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[i]

[ii]

[iii]

[iv]