Гарадзенскае княства

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Гарадзенскае княства
княства, уладаньні, гістарычная вобласьць
Дата заснаваньня / стварэньня1116 Рэдагаваць
СталіцаГорадня Рэдагаваць
Пасада кіраўніка дзяржавыкнязь гарадзенскі Рэдагаваць
НаступнікГарадзенскі павет Рэдагаваць
Дата спыненьня існаваньня1240 Рэдагаваць

Гарадзенскае княства — удзельнае княства Тураўскай, пазьней Наваградзкай зямлі і Вялікага Княства Літоўскага. Існавала ў пачатку XII — пачатку XV стст.[1] Сталіца — Горадня. Разьмяшчалася ў басэйне сярэдняга Нёмана. Выгаднае геаграфічнае становішча княства (мела выхад у Балтыйскае мора і зьвязкі праз прытокі Нёмана з басэйнамі Дзьвіны, Прыпяці і Дняпра) спрыяла яго хуткаму эканамічнаму і культурнаму разьвіцьцю.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гарадзенскае княства вылучылася з Тураўскай зямлі ў 1116 як удзел для князя Усеваладкі, што пабраўся шлюбам з дачкой Уладзімера Манамаха. Княства знаходзілася ў палітычнай залежнасьці ад князя кіеўскага і рэлігійна падпарадкоўвалася Тураўскай япархіі.

У 1128 Усевалад браў удзел у паходзе кіеўскага князя Мсьціслава Уладзімеравіча на Полацак, у 1132 — на Літву. Імаверна, па сьмерці Ўсевалада з Гарадзенскага княства вылучылася 2 удзелы — Ваўкавыскі і Наваградзкі.

У 1144 князі Барыс Усеваладавіч і Глеб Усеваладавіч удзельнічалі ў паходзе кіеўскага князя Усевалада на Галіцка-Валынскае княства. У 1150 Барыс падтрымаў Ізяслава Мсьціславіча ў барацьбе за кіеўскі пасад, у 1151 ягоныя войскі бралі ўдзел у аблозе Кіева, па чым гналі войска князя Юрыя Уладзімеравіча да Белгараду. У 1174 гарадзенскія палкі на чале з Мсьціславам Усеваладавічам удзельнічалі ў паходзе Андрэя Багалюбскага на Кіеў. У 1167, 1170, 1184 у складзе аб’яднаных дружынаў гарадзенцы хадзілі на полаўцаў[1].

У апошняй чвэрці XII ст. склалася Гарадзенская архітэктурная школа. У гэты час у Горадні збудавалі чатыры царквы, княскі палац і ўмацаваньні на дзядзінцы. У Ваўкавыску заклалі, але не дабудавалі, царкву на ўзор гарадзенскіх. Яшчэ адну царкву ўзьвялі ў Наваградку.

Манэта НББ «Давыд Гарадзенскі»

У сярэдзіне XIII ст.[2] Гарадзенскае княства далучылася да Вялікага Княства Літоўскага, хоць у адрозьненьне ад іншых княстваў Наваградзкай зямлі (Ваўкавыскага, Слонімскага, уласна Наваградзкага) яно не згадваецца як асобнае ўладаньне. Відаць, у гэты час у Горадні не было свайго князя, а тэрыторыяй княства кіраваў намесьнік вялікага князя. У 1274 вялікі князь Трайдзень сіламі гарадзенцаў адваяваў у Галіцка-Валынскага княства Дарагічын (Падляшша). У 1270-я1280-я сюды перасялілася частка прусаў-бартаў, што ўцякалі ад крыжакоў. З дапамогай прускіх перасяленцаў у 1277 абаронцы Горадні адбілі супольны паход татараў і залежных ад іх князёў Русі.

Пазьней Горадня зрабілася цэнтрам барацьбы супраць крыжакоў. У 1320-я на пасадзе тутэйшага намесьніка згадваецца Давыд. Па сьмерці вялікага князя Гедыміна (1341) Гарадзенскае княства аднавілася як адзін з удзелаў ягонага сына Кейстута. Апошні перадаў княства свайму сыну Паціргу, які ўзначальваў абарону Горадні ад крыжакоў у 1365. У пачатку 1380-х тут княжыў Вітаўт, пазбаўлены аднак Гарадзенскага княства па паразе Кейстута ў міжусобнай барацьбе зь Ягайлам. У 1384 Вітаўт вярнуў сабе княжаньне. Нават па ягоным няўдалым мецяжы (1387), які прывёў да ўцёкаў у Прусію, гарадзенская залога захавала вернасьць Вітаўту і не паддалася войскам Ягайлы. Па прыходзе Вітаўта да ўлады ў Вялікім Княстве Літоўскім (1392) Гарадзенскае княства зрабілася беспасярэднім уладаньнем вялікіх князёў і канчаткова пераўтварылася ў намесьніцтва.

Князі гарадзенскія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ а б Я. Г. Звяруга. Гарадзенскае княства // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 470.
  2. ^ Вячаслаў Насевіч. Гарадзенскае княства // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 496.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]