Татарстан

Рэспубліка Татарстан
рас. Республика Татарстан тат. Татарстан Республикасы
Герб	Сьцяг
Гімн	Гімн Татарстану
Агульныя зьвесткі
Краіна	Расея
Статус	Рэспубліка
Уваходзіць у	Прыволскую фэдэральную акругу
Адміністрацыйны цэнтар	Казань
Улучае	43 раёны, 14 местаў рэспубліканскага падпарадкаваньня
Найбольшы горад	Казань
Іншыя буйныя гарады	Казань, Набярэжныя Чаўны, Ніжнякамск, Альмецьеўск
Дата ўтварэньня	27 траўня 1920 (як Татарская АССР) 30 жніўня 1990 (як Татарская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка) 7 лютага 1992 (як Рэспубліка Татарстан)
Кіраўнік (Раіс)	Рустам Мініханаў
Прэм’ер-міністар	Ільдар Халікаў
Афіцыйныя мовы	расейская, татарская
Насельніцтва (2013)	3 822 038 (8-е месца)
Шчыльнасьць	56,33 чал/км² чал./км²
Нацыянальны склад	татары, расейцы
Канфэсійны склад	мусульмане, хрысьціяне
Плошча	67 847 км² км² (44-е месца)
Вышыня па-над узр. м.  · сярэдняя вышыня	~200 м
Месцазнаходжаньне Рэспублікі Татарстан
Мэдыя-зьвесткі
Часавы пас	+4
Код ISO 3166-2	RU-TA
Код аўтам. нумароў	16
Афіцыйны сайт
Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Мапа Татарстану

Рэспу́бліка Татарста́н, Татарста́н (па-расейску: Республика Татарстан, па-татарску: Татарстан Республикасы) — суб’ект Расейскае Фэдэрацыі (рэспубліка), знаходзіцца ў Прыволскай фэдэральнай акрузе.

Гаспадарка

На 2021 год найбольшымі прадпрыемствамі Татарстану былі: «Казаньаргсынтэз», «Ніжнякамскнафтахім» і «Татнафта». З 1979 году ў Лаішаўскім раёне дзейнічала лётнішча «Казань».

Геаграфія

Татарстан знаходзіцца ў цэнтры Ўсходне-Эўрапейскае раўніны, прыкладна за 797 км на ўсход ад Масквы, на зьліцьці дзьвюх буйных рэк — Волгі ды Камы.

Плошча Татарстану — 68 000 км², працягласьць тэрыторыі — 290 км з поўначы на поўдзень і 460 км з захаду на ўсход.

Татарстан мяжуе толькі зь іншымі суб’ектамі фэдэрацыі Расеі: Башкартастанам на ўсходзе, Арэнбурскаю, Самарскаю, Ульянаўскаю абласьцямі на поўдні, Чувашыяй на захадзе, Марый Эл на паўночным захадзе, Кіраўскаю вобласьцю і Ўдмуртыяй на поўначы.

Тэрыторыя Татарстану яўляе сабою раўніну ў лясной і лесастэпавай зоне зь невялікімі ўзвышшамі на правым беразе Волгі і паўднёвым усходзе рэспублікі. 90% тэрыторыі ляжыць на вышыні больш за 200 м над узроўнем мора.

Больш як 16% тэрыторыі Татарстану пакрытая лясамі, што складаюцца пераважна з дрэваў пераважна лісьцьвенных пародаў (дуб, ліпа, бяроза, асіна), хвойныя пароды прадстаўленыя сасною і ялінай. Мясцовая фаўна прадстаўленая 430 відамі пазванковых жывёлаў і сотнямі відаў беспазванковых.

Клімат — умерана-кантынэнтальны. Часам здараюцца засухі. Сярэдняя тэмпэратура студзеня (самага халоднага месяцу) −14°С, ліпеня (самага гарачага месяцу) +19°С. Сярэдняя колькасьць ападкаў ад 460 да 520 мм. Вэґэтацыйны пэрыяд складае каля 170 дзён.

Глебы вылучаюцца вялікаю разнастайнасьцю — ад шэрых лясных і падзолістых на поўначы і захадзе да розных відаў чарназёмаў на поўдні Татарстану (32% агульнае плошчы).

Насельніцтва

Насельніцтва Татарстану складае 3 786 488 чалавек (перапіс 2010 г.), зь якіх 2 012 571 (53,2%)— татары. Іншыя буйныя этнічныя ґрупы — расейцы і іншыя. Для адзначэньня жыхара Татарстану ў незалежнасьці ад этнічнага паходжаньня ўжываецца тэрмін «татарстанец».

Сярэднявечча

Татарская дзяржава існавала з 9 стагодзьдзя як Волская Булгарыя. Прыкладна ў 922 годзе валжанскія булґары прынялі іслам ад місіянэраў з Багдаду. Каля 1230 году тэрыторыя Татарстану была захопленая манґоламі на чале з Ханам Батыем, якія і далі булґарам назву «татары». У першай палове 15 стагодзьдзя татарскія землі сталіся асновай для Казанскага ханства.

У сярэдзіне 16 стагодзьдзя ханства далучанае да Масковіі царом Іванам IV Жахлівым, у 1552 годзе маскавіты захапілі Казань. Частку татараў ґвалтоўна храсьцілі ў праваслаўе, у Казані збудавалі праваслаўныя храмы. Да 1593 году ўсе мячэты на далучаных да Масковіі тэрыторыях былі зьнішчаныя. Забарона на пабудову новых мячэтаў датрымалася да 18 стагодзьдзя, першыя новыя мячэты былі пабудаваныя ў 1766—1770 гадах.

Новы час

У 19 стагодзьдзі Татарстан стаўся месцам зьяўленьня і шырокага распаўсюду джаддызму (таксама вядомага як эўраісьлям). Адметнасьць джаддызму — талерантнасьць да іншых, не-ісламскіх рэліґіяў.

Пасьля кастрычніцкага перавароту, грамадзянскае вайны 1918—1920-х гадоў і падаўленьня нацыянальна-вызваленчага руху, камуністамі была абвешчаная Татарская Аўтаномная Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка. Межы рэспублікі былі вызначаныя ў 1920 годзе такім чынам, што ў яе склад ня трапіла большая частка этнічных татарскіх тэрыторыяў, але наадварот трапіла шмат зямель, населеных расейцамі.

Сучаснасьць

30 жніўня 1990 году Татарстан абвясьціў незалежнасьць ад Расеі. 15 лютага 1994 году паміж Татарстанам і ўрадам Расейскае Фэдэрацыі было падпісанае пагадненьне «Аб абмежаваньні сувэрэнітэту ў сфэры зьнешнеэканамічных сувязяў», якое часам кваліфікуецца як прызнаньне Расеяю незалежнасьці Татарстану, бо спасылаецца на Дэклярацыю аб Дзяржаўным Сувэрэнітэце Рэспублікі Татарстану. З 1994 па 2000 год Татарстан дэ-юрэ быў сувэрэннай дзяржаваю ў складзе Расеі, аднак паводле канстытуцыйнай рэформы 2000 году Татарстан ужо яскрава заявіў аб сабе як частцы Расейскае Фэдэрацыі.

Палітычны лад

Рэспубліка Татарстан — суб’ект Расейскае Фэдэрацыі. Большасьць суб’ектаў РФ павязаныя з фэдэральным урадам Фэдэральнай дамовай, але адносіны татарскага ўраду з фэдэральным цэнтрам больш складаныя і вызначаныя канстытуцыяю ад 2000 году, якая не ва ўсім адпавядае Канстытуцыі Расеі. Паводле яе Рэспубліка Татарстан ёсьць дэмакратычная прававая дзяржава, асацыяваная з Расейскаю Фэдэрацыяй паводле Канстытуцыі Расейскае Фэдэрацыі, Канстытуцыі Рэспублікі Татарстану і Дзяржаўнаю дамовай паміж Расеяй і Татарстанам, і суб’ект Расейскае Фэдэрацыі. Першы прэзыдэнт Мінцімер Шайміеў быў прапанаваны на гэтую пасаду прэзыдэнтам Расеі Ўладзімерам Пуціным і 25 сакавіка 2005 году зацьвержаны парлямэнтам Татарстану. З 2010 году прэзыдэнтам абраны Рустам Мініханаў.

Аднапалатны татарстанскі парлямэнт (Дзяржаўны савет, Däwlät Sovetı) складаецца з 100 дэпутатаў: 50 абіраюцца па партыйных сьпісах, 50 — па аднамандатных акругах.

Адміністрацыйны падзел

У складзе рэспублікі Татарстан ёсьць 43 раёны, 20 местаў (зь іх 14 — рэспубліканскага падначаленьня), 21 пасёлак мескага тыпу, 897 сельскіх саветаў. Сталіца — места Казань.

Вонкавыя спасылкі

• Единый Портал органов государственной власти и местного самоуправления «Официальный Татарстан» (рас.)
• Президент Республики Татарстан (рас.)
• Официальные новости Татарстана. Новости Казани (рас.)
• Татцентр.ру, деловой центр республики Татарстан (рас.)
• Новости Татарстана, обзоры, аналитика — Информационное агентство «Татар-информ» (рас.)
• Карта Татарстана (рас.)
• Скачать — Татарстан республика — Все карты России (рас.)