Дзярэчын

Дзярэчын лац. Dziarečyn
Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Зэльвенскі
Сельсавет:	Дзярэчынскі
Насельніцтва:	627 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1564
СААТА:	4226808031
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°14′49″ пн. ш. 24°55′10″ у. д.
Дзярэчын на мапе Беларусі ± Дзярэчын Дзярэчын
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Дзярэ́чын — вёска ў Беларусі, на рацэ Сіпе. Цэнтар сельсавету Зэльвенскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 627 чалавек. Знаходзіцца за 13 км на паўночны ўсход ад Зэльвы, за 15 км ад чыгуначнай станцыі Зэльва; на шашы Горадня — Слонім і на шашы, што злучае вёску з Зэльвай.

Дзярэчын — даўняе мястэчка гістарычнай Слонімшчыны (частка Наваградчыны), адна з галоўных рэзыдэнцыяў Сапегаў. Некалі шматлікія тутэйшыя гістарычна-культурныя каштоўнасьці (палац Сапегаў, касьцёл і кляштар дамініканаў, мэмарыяльная калёна, сынагога і іншыя помнікі архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў) супольнымі намаганьнямі разрабавалі і зьнішчылі расейскія і савецкія ўлады.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Дзярэчын упамінаецца ў XV ст. як сяло, уладаньне баярына Дрэмута. У 1416 годзе вялікі князь Вітаўт «за верную службу» перадаў яго роду Копачаў. У 1501 годзе па сьмерці Яцка Копача маёнтак Дзярэчын адыйшоў да ягонай сястры Ганны Сангушкі. У гэты час тут дзеяла царква Сьвятога Спаса. У 1505—1510 гадох часткай маёнтку валодалі пісар каралеўскі Аляксандар Нікольскі і Сямен Палазовіч, з 1510 году — агульная ўласнасьць князёў Сангушкаў, Адзінцэвічаў і Палубінскіх.

У 1537 годзе Дзярэчын атрымаў статус мястэчка. У 1540 годзе частку маёнтку ў Сангушкаў выменялі Вішнявецкія. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў паселішча наноў увайшло ў склад Слонімскага павету Наваградзкага ваяводзтва. 3 1570-х да 1603 году частка маёнтку, што раней належала Адзінцэвічам знаходзілася ў валоданьні Валовічаў і Нарбутаў. У 1599 годзе Палубінскія адкупілі ў Вішнявецкіх іхную частку. У гэты час паселішча налічвала 42 двары.

У 1603 годзе Гальшка Нарбут запісала сваю частку Дзярэчына сыну — Самуэлю Валовічу. У 1609 годзе адзінымі ўдальнікамі мястэчка (62 двары) зрабіліся Палубінскія. У 1618 годзе пісар слонімскі земскі Канстантын Палубінскі заснаваў у Дзярэчыне касьцел і кляштар дамініканаў, пры якім адкрыліся школа, бібліятэка і шпіталь. На 1646 год у мястэчку было 72 двары. У 1685 годзе паселішча перайшло да Сапегаў і стала адной зь іх галоўных рэзыдэнцыяў.

У Вялікую Паўночную вайну (1700—1721) Дзярэчын спазнаў значныя разбурэньні. На 1750 год тут было 85 двароў, Рынак, 2 вуліцы (Слонімская і Зэльвенская). У 1786 годзе ў Дзярэчыне збудавалі палац, у якім разьмяшчалася калекцыя малярства, захоўваліся старажытныя дакумэнты, зброя літоўскіх гетманаў, ваенныя трафэі, каштоўны посуд. На 1790 год у мястэчку было 160 двароў.

• Старая графіка Дзярэчына
• 
  Праект бровара, XVIII ст.
• 
  Кляштар. Н. Орда, 12.05.1877 г.
• 
  Палац і кляштар. Н. Орда, 21.05.1877 г.
• 
  Праект новага касьцёла, 1912 г.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Дзярэчын апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Слонімскім павеце. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня ў 1830 годзе расейскія ўлады канфіскавалі маёнтак у Яўстаха Сапегі, ліквідавалі кляштар дамініканаў і пачалі ягонае руйнаваньне. Родавыя і кляштарныя скарбы вывезьлі ў Пецярбург (у тым ліку карцінаў і каштоўных упрыгожаньняў — 303 пуды і 25 фунтаў). Маскоўскі гаспадар асабіста пастанавіў спаліць частку нарабаваных каштоўнасьцяў:

Гаспадар Імпэратар па аглядзе раскладзеных у Гішпанскай залі Эрмітажу карцінаў, партрэтаў, мэдаляў і іншых рэчаў (агулам 37 скрыняў) найвышэйша загадаў зрабіць ім розныя прызначэньні, а некаторыя загадаў зьнішчыць.

Арыгінальны тэкст  (рас.)

Государь Император, осмотрев разложенные в Испанском зале Эрмитажа картины, портреты, медали и другие вещи (всего 37 ящиков), высочайше соизволил сделать оным различные назначения, а некоторые повелел уничтожить.

Спальваліся найперш карціны зь сюжэтамі на гістарычныя тэмы, якія, на думку расейскага манарха, маглі выклікаць у гледачоў непажаданыя думкі пра былую веліч Рэчы Паспалітай. У 1870-я гады ў мястэчку існавалі 2 царквы, капліца, сынагога, 2 малітоўныя дамы, багадзельня, 2 школы, 28 крамаў, млын, 9 корчмаў, штогод праводзіліся кірмашы.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Дзярэчын занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Дзярэчын абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР. У 1918—1920 гадох Дзярэчын пераходзіў пераходзіў з рук у рукі — ад бальшавікоў да польскага войска. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году мястэчка апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі.

У 1939 годзе Дзярэчын увайшоў у БССР, дзе ў 1940 годзе стаў цэнтрам сельсавету. Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну вёска знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. 17 красавіка 1962 году Дзярэчын ўвайшоў у склад Ваўкавыскага, з 6 студзеня 1962 году Мастоўскага, з 30 ліпеня 1966 году Зэльвенскага раёну. На 1971 год тут было 334 двары, на 1993 год — 270, на 1997 год — 347. У 2000-я гады Дзярэчын атрымаў афіцыйны статус «аграгарадку».

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Кляштарная званіца
• 
  Рэшткі кляштару і мэмарыяльная калёна
• 
  Рынак і калёна
• 
  Царква

• 
  Палац Сапегаў
• 
  Палац Сапегаў
• 
  Сынагога
• 
  Сынагога, інтэр’ер

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVII стагодзьдзе: 1609 год — 430 чал.; 1646 год — 500 чал.
• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 386 муж., зь іх шляхты 17, духоўнага стану 21, мяшчанаў-юдэяў 239, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 108, жабракоў 1; 1878 год — 2269 чал. (1049 муж. і 1220 жан.), у тым ліку 1725 юдэяў
• XX стагодзьдзе: 1901 год — 1671 чал.; 1971 год — 991 чал.; 1993 год — 777 чал.; 1997 год — 795 чал.; 1999 год — 725 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2010 год — 627 чал.

Інфраструктура

У Дзярэчыне працуюць сярэдняя школа, лякарня, дом культуры.

Забудова

Вуліцы і пляцы

У тэлефонным даведніку 1939 году ўпамінаецца Ружанская вуліца.

Турыстычная інфармацыя

Царква Сьвятога Спаса

Славутасьці

• Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі (1910—1913)
• Каплічка прыдарожная (XVІIІ ст.)
• Могілкі юдэйскія
• Царква Сьвятога Спаса (1865; мураўёўка)

Страчаная спадчына

• Калёна мэмарыяльная (XVІIІ ст.)
• Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар дамініканаў (XVII—XVІIІ стагодзьдзі)
• Палацава-паркавы комплекс Сапегаў (XVІIІ ст.)
• Сынагога (XVII—XVIII стагодзьдзі)

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — ISBN 985-11-0106-0
• Скобла М. Мястэчка Дзярэчын // Наша Вера. № 3 (9), 1999 г.
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.

Вонкавыя спасылкі

• Дзярэчын, Radzima.org
• Загадкі беларускай гісторыі. Дзярэчын. Ад славы да забыцця