Войцех Манівід
 Герб «Ляліва» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | 1370 |
| Памёр | каля 1460 |
| Пахаваны | |
| Род | Манівіды |
| Бацькі | Гайлігін |
| Дзеці | Іван (Івашка) |
Манівід (у каталіцтве Войцех або, паводле мясцовай традыцыі, Альбэрт; каля 1360 — 1424) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, намесьнік (1396—1413) і першы ваявода віленскі (з 1413). Пачынальнік роду Манівідаў. На Гарадзельскай уніі атрымаў герб «Ляліва».
Меў вотчынныя ўладаньні ў Вішневе[1]. Ад вялікага князя Вітаўта атрымаў Геранёны, Суботнікі (абодва ў 1396), Лаздуны і Жупраны ў Ашмянскім павеце, Бярэзань, Гнязьдзілавічы, Дзедзелавічы, Домжарыцы, Докшыцы, Мсьціж у Харэцкай воласьці, Гасьцілавічы ў Лагойскім княстве (1407), Станькаў у Менскім павеце, Сярпейск у Смаленскай зямлі, Брагін у Кіеўскім княстве, Горваль і Любеч у былым Чарнігаўскім княстве[2].
Імя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Манвід (Manvidus[3]) і Відзіман (Widiman) — імёны германскага паходжаньня[4]. Іменная аснова -ман- (імёны ліцьвінаў Мангерд, Дзерман, Есьман; германскія імёны Mangerðr, Derman, Esmann) паходзіць ад гоцкага manna[5], германскага man 'чалавек'[6], а аснова -від- (імёны ліцьвінаў Відмунд, Мельвід, Торвід; германскія імёны Widmund, Melvid, Torvid) — ад гоцкага wida 'повязь, злучэньне, моцнасьць' або ад гоцкага і германскага widus 'дрэва'[7]. Такім парадкам, імя Манівід азначае «чалавек моцы»[8] (тое ж, што і імя Відзіман).
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Монивидъ Койликинович (1387—1392 гады[9])[10][11]; Moniwidone (2 лютага 1395 году)[12]; Albertus Monwid de Wischna (1396 год)[1]; Moniuido capitaneo Wilnensi (9 траўня 1397 году)[13]; Manewyd houptman czur Wille (23 красавіка 1398 году)[14]; Monwide houptman czur Wille[15], Manewit, capitaneus in Wilna[16] (12 кастрычніка 1398 году); Монивид(ъ) (3 красавіка 1399 году)[17]; Manwede (23 красавіка, 9 чэрвеня і 15 верасьня 1404 году)[18]; Manewide (8 і 30 чэрвеня 1404 году)[19]; Manewyde (8 чэрвеня 1404 году, 21 лістапада 1405 году)[20]; mit dem edlen Manewiden euwern houptmanne (12 ліпеня 1404 году)[21]; Moniwid (17 жніўня 1404 году)[22]; Moniwid (17 жніўня 1404 году)[23]; Albertus alias Monywid (13 студзеня 1407 году)[24]; Monywido (11 чэрвеня 1407 году)[25]; Manewid (10 сьнежня 1408 году)[26]; Monywid (24 студзеня 1409 году)[27]; Albertus alias Monywyd (23 траўня 1409 году)[28]; Alberto Moniuith capitaneo Vilnensi (24 траўня 1409 году)[29]; Alberto alias Moniwyd capitaneo Wylnensi (16 лютага 1410 году)[30]; Alberto andirs Monywyd (26 траўня 1410 году)[31]; Alberti alias Monywyd capitanei Wilnensis (1 лютага 1411 году)[32]; Alberto alias Moniwid voyeuoda Vilnensi (20 красавіка 1411 году)[33]; Alberti Monuid capitanei Vilnensis (15 красавіка 1412 году)[34]; Alberto alias Moniuido capitaneo Vilnensi (31 траўня 1412 году)[35]; cum domo et stirpe nobilis Monywid palatini Wilnensis[36], Moniuidus palatinus Vilnensis[37], Monywid palatinum Vylnensem[38] (2 кастрычніка 1413 году); Alberto Monywid woiewoda und houbtman czur Wille (4 студзеня 1414 году)[39]; Manewidt czur Wille houptman (10 жніўня 1415 году)[40]; Manneuite (10 красавіка 1418 году)[41]; ex parte Alberti Maniwidi palatini et capitanei Wilnensis (11 студзеня 1419 году)[42]; Alberto Monywid palatino et capitaneo (22 чэрвеня 1421 году)[43]; Mannewid (2 студзеня 1422 году)[44]; Albertus alias Moniwid (27 верасьня 1422 году)[45]; Albertus Moniwid (27 жніўня 1423 году)[46]; Manwid, Manwede[47].
Біяграфія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Зь літоўскага баярскага роду, сын Гайлігіна. Меў брата Юрыя Гедыгольда.
Упамінаецца з 1387 году ў складзе рады вялікага князя. У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» каля Геранёнаў значыцца Manewidendorf[1].
Першы раз ажаніўся зь Юліяніяй, дачкой Сьвятаслава Смаленскага, другі — зь Ядвігай. Меў сына Івана (праўдападобна, у першым шлюбе).
Мова і культура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У сваёй лацінскай грамаце ад 1407 году ўжыў «народны» выраз «паўустаўнае» (vulgariter dictam pol ustavy)[48]. У 1411 годзе засьведчыў дароўную грамату вялікага князя Вітаўта як voyevoda[49]. У 1423 годзе Вітаўт зацьвердзіў яго дароўную грамату капліцы пры Віленскай катэдры, якая прызначала тром «сем’ям» (familiae vulgariter siemie) Цярэнцевічаў (Terentiewiczy) даваць «лукно пяціпяднае» (lukno petypedne) мёду, а братам Львовічам (Lwowiczy) і Небутовічам (Nebutowiczy) — «лукно шасьціпяднае» (vulgariter lukno szescipedne) мёду на карысьць той капліцы[50]. Апроч таго, у зробленым яму наданьні Вітаўта ад 1407 году тройчы падавалася народная назва «бортнікі» (censuales mellis alias bortnyky), а таксама ўпаміналіся тагачасныя назвы Лаздуноў (Loszduni), Жупранаў (Szuprany) ды іншых паселішчаў[51]. Паводле тэксту лацінскай граматы 1409 году, атрымаў ад Вітаўта «новае паселішча, якое ў народнай мове называецца Новае Сяло» (Novam villam alio nomine in vulgari Nowesyolo nuncupatam)[52]. Гэта адпавядае многім іншым тагачасным лацінскім граматам літоўскіх князёў і баяраў, дзе з азначэньнем «народны» («гутарковы») падаваліся менавіта беларускія словы[53].
Змацаваў дакумэнт Вітаўта для Тэўтонскага ордэну ад 14 кастрычніка 1398 году пячацьцю з лацінамоўным гатычным надпісам[54]:
+ SIGILLUM • ALBRECI • D • MONEWID
Да дакумэнту ад 26 траўня 1410 году прывесіў пячаць зь іншым надпісам[54]:
+ s. alberti : capit : de : vilna
Да дакумэнту 1419 году прывесіў пячаць з гербам «Лялівай».
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ а б в Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 93.
- ^ Насевіч В. Манівідавічы // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 270.
- ^ Die Matrikel der Universität Helmstedt. Bd. 2 (1636—1685). — Hildesheim, 1981. S. 128, 281.
- ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1089, 1571.
- ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 167.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 23.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 23.
- ^ Поручная грамота за Гридка Константиновича (1387-1392), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
- ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 108.
- ^ Українські грамоти. Т. 1. — Київ, 1928. С. 47.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 42.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 47.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. P. 54.
- ^ Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert. Bd. 1. — Marburg, 1970. S. 12.
- ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 4. — Reval, 1859. S. 226.
- ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 142.
- ^ Das Marienburger Tresslerbuch der Jahre 1399—1409. — Königsberg, 1896. S. 306, 308, 317.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 99—100.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 99, 121.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 101.
- ^ Русско-ливонские акты. — СПб, 1868. С. 118.
- ^ Русско-ливонские акты. — СПб, 1868. С. 118.
- ^ Semkowicz W. Przywileje Witolda dla Moniwida, starosty Wileńskiego, i testament jego syna Jana Moniwidowicza // Ateneum Wileńskie. Nr. 1, 1923. S. 258.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 72.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 164.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 166.
- ^ Semkowicz W. Przywileje Witolda dla Moniwida, starosty Wileńskiego, i testament jego syna Jana Moniwidowicza // Ateneum Wileńskie. Nr. 1, 1923. S. 259.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 76.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 78.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 208.
- ^ Spory i sprawy pomiędzy Polakami a Zakonem Krzyżackim. T. 2. — Poznań, 1892. S. 460.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 86.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 231.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 90.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 54.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 57.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 69.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 278.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 327.
- ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 405.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 740.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 741—742.
- ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 5. — Riga, 1867. S. S. 790—791.
- ^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 11.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 745.
- ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 262.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 175.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 175.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 176.
- ^ Semkowicz W. Przywileje Witolda dla Moniwida, starosty Wileńskiego, i testament jego syna Jana Moniwidowicza // Ateneum Wileńskie. Nr. 1, 1923. S. 257.
- ^ Semkowicz W. Przywileje Witolda dla Moniwida, starosty Wileńskiego, i testament jego syna Jana Moniwidowicza // Ateneum Wileńskie. Nr. 1, 1923. S. 259.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 39—46.
- ^ а б Semkowicz W. Braterstwo szlachty polskiej z bojarstwem litewskiem w unii Horodelskiej 1413 roku // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. S. 411.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
- Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.: Склад — структура — улада / пераклад А. Мікус. — 2-е выд. — Смаленск: Інбелкульт, 2014. — 386 с. — ISBN 978-5-00076-015-4
- Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4
- Semkowicz W. O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r.1413 // Miesięcznik Heraldyczny. Organ Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. R. 6, Nr. 11—12, 1913.