Расна (Берасьцейская вобласьць)
| Расна | |
| трансьліт. Rasna | |
| |
| Краіна: | Беларусь |
| Вобласьць: | Берасьцейская |
| Раён: | Камянецкі |
| Сельсавет: | Расьнянскі |
| Насельніцтва: | 848 чал. (2010) |
| Часавы пас: | UTC+3 |
| Тэлефонны код: | +375 1631 |
| Паштовы індэкс: | 225071 |
| СААТА: | 1240870041 |
| Нумарны знак: | 1 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 52°23′32″ пн. ш. 23°24′31″ у. д. / 52.39222° пн. ш. 23.40861° у. д.Каардынаты: 52°23′32″ пн. ш. 23°24′31″ у. д. / 52.39222° пн. ш. 23.40861° у. д. |
Расна на мапе Беларусі ±   Расна | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Ра́сна[1] — вёска ў Камянецкім раёне Берасьцейскай вобласьці. Расна ўваходзіць у склад і зьяўляецца цэнтрам Расьнянскага сельсавету. Вёска знаходзіцца за 32 км на захад ад Камянцу па дарозе на Высокае, за 45 км ад Берасьця.
Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Назва вёскі паходзіць ад слова «ря(а)сно», што азначае багата, шчодра, прыгожа, па-польску называная таксама rzęsna, што азначае «вейка».
Першая вядомая на сёньня пісьмовая згадка пра Расну сягае ў XV ст. Упершыню мясцовасьць згадваецца ў мэтрыцы ВКЛ у 1466 годзе як маёнтак, які перайшоў да Трачэвічаў ад Баярскага. У 1507 годзе маёнткам валодаў Ігнат Нікіціч. У 1511 годзе вялікі князь Літоўскі і кароль Польскі Жыгімонт I пацьвердзіў пажыцьцёвае права валоданьня Івану Багданавічу Храптовічу-Літавору. Затым маёнткам валодалі вядомыя шляхецкія роды: Ёдкі, Пяткевічы і Хлявіцкія.
Бязьдзетны Станіслаў Хлявіцкі прадаў Расну Войнам. Лаўрын Война, новы ўладальнік Расны, падскарбі дворны ВКЛ, выстаўляў у войска 35 коньнікаў. Пасьля яго сьмерці (каля 1580) правы валоданьня перайшлі да яго сына Андрэя. У 1631 годзе Расна адыходзіць да яго сына Пятра Андрэевіча Войны.
Доўгі час Расна належыла роду Сапегаў і пры іх, да XVIII ст., ужо мела статус мястэчка. Сапегі набылі маёнтак Расна ў Лукаша Андрэевіча Войны (яшчэ аднаго сына Андрэя Войны) у 1647 годзе. Набыў яго ваявода віцебскі Павал Ян Сапега, пазьней гетман ВКЛ. Менавіта пры Сапегах (у часы Міхала Сапегі) у Расьне была ўзьведзена драўляная сядзіба і разьбіты парк, пачалі праводзіцца вялікія кірмашы. Яны асабліва славіліся гандлем коньмі.
Разьвіцьцё гандлю прывяло да засяленьня Расны габрэямі, якія мелі тут сынагогу, піцейны дом, крамы.
Падчас баявых дзеяньняў у ходзе Паўночнай вайны (1700—1721 гг.) Расна і ваколіцы моцна пацярпелі. У 1718 годзе Міхал Сапега вымушаны быў аддаць Расну і Высокае пад заклад у 45000 тынфаў Аўгусту Касьцюшку-Сяхновіцкаму.
Ад 1722 году мястэчка належыла роду Матушэвічаў. У якасьці кампэнсацыі за даўгі Сапегаў Расна перайшла Юзафу Матушэвічу, бацьку вядомага паэта, перакладчыка і мэмуарыста і дзяржаўнага дзеяча ВКЛ Марціна Матушэвіча (1714—1773), аўтара «Дыярыюша майго жыцьця…».
З восені 1760 году ў Расьне ў Марціна Матушэвіча пасяліўся паэт і перакладчык Ануфры Карытынскі (1719–1770).
У Расьне ў 1765 нарадзіўся Тадэвуш Матушэвіч — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага і Царства Польскага, пасол Чатырохгадовага Сойму ад Берасьцейскага павету, міністар фінансаў Царства Польскага і міністар Герцагства Варшаўскага, удзельнік Паўстаньня 1794 г., літаратар.
З 2-й паловы XIX ст. сядзіба ў Расьне належыць кальвіністам Грабоўскім. У 1849-м яе выкупіў за 10 711 рублёў срэбрам граф Ян Грабоўскі. Грабоўскія збудавалі новую мураваную аднапавярховую сядзібу на месцы старой. Сядзібна-паркавы комплекс на беразе некалькіх прудоў уключаў таксама альтанку, млын і шэраг гаспадарчых пабудоваў. Да сёньня захаваліся фрагмэнты гаспадарчага двара. Гэта рэшткі 2-х вялікіх будынкаў XIX ст., якія стаяць бяз даху. Абодва будынкі былі вымурованы з вялікіх камянёў з уключэньнямі цэглы, яны змацаваныя вапнай, якая дэкараваная чырвоным і чорным друзам.
26 красавіка 2013 году цэнтар Расьнянскага сельсавету перанесены зь вёскі Абяроўшчына ў Расну[2].
Кальвінскі збор[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
На пачатку XIX ст. у Расьне быў узьведзены невялікі кальвінскі збор, у якім знаходзілася ўсыпальніца роду Грабоўскіх. Храм быў збудаваны ў стылі класіцызму. Унутры храму разьмяшчаліся, падвешаныя на ланцугах, саркафагі роду Грабоўскіх, частка пахаваньняў таксама ў крыпце. У часы савецкай улады храм выкарыстоўваўся ў якасьці складу.
Перад пачаткам Першай сусьветнай вайны Расна была адной з трох кальвінісцкіх парафіяў у Гарадзенскай губэрні (яшчэ былі Ізабелін пад Ваўкавыскам, якім валодалі Грабоўскія, і Непакойчыцы каля Жабінкі). Кальвінісцкая парафія ў Расьне ўваходзіла ў склад Віленскага дыстрыкту ў межах акругі Віленскага Эвангельска-Рэфармацкага Сыноду Расейскай імпэрыі, дзе ўсяго налічвалася 41 парафія.
У апошняй чвэрці XIX ст. у Расну і Непакойчыцы з Ізабеліна пэрыядычна прыязджаў да сваіх вернікаў-кальвіністаў пастар Юзаф Мандзялоўскі (нар. 11.02.1843, пастар з 11.07.1869).[3]
Уніяцкая парафія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У часы Уніі ў Расьне існавала ўніяцкая парафія сьв. Міхаіла Арханёла, якая належыла да Камянецкага дэканату. Уніяцкую царкву ў Расьне збудаваў Марцін Матушэвіч. Перад скасаваньнем Уніяцкай Царквы парафія ў Расьне налічвала ў 1837 г. 2030 вернікаў. Парафія валодала 4 валокамі зямлі, мела 3-х фундушовых сялянаў, а гадавы даход складаў 70 руб. срэбрам.[4]
Праваслаўная царква[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Пасьля ліквідацыі Уніі царква сьв. Міхаіла Арханёла стала належыць праваслаўным. Яна была перабудавана і нанова асьвечана ў 1842 годзе.
Згодна з рашэньнем Савету па справах Расейскай Праваслаўнай Царквы пры Саўміне СССР ад 28 лістапада 1962 году царква была зачынена з рэкамэндацыяй перадачы яе пад клюб. Аднак мясцовыя атэістычныя ўлады з сельсавету і калгасу «Савецкая Беларусь» у 1964 годзе старую драўляную царкву разбурылі цалкам.
Новая мураваная праваслаўная царква сьв. Міхаіла ў Расьне была закладзена 9 красавіка 1991 году. Фундатарам будаўніцтва царквы выступіў мясцовы калгас «Савецкая Беларусь». Храм (архітэктар — А. М. Гуляка) будавалі 8 гадоў, яшчэ 3 гады рабілі росьпіс у храме. Паводле словаў старшыні калгасу Ўладзімера Бядулі, які з 1956 году больш за паўстагодзьдзя працаваў старшынём калгасу «Савецкая Беларусь», гаспадарка выдаткавала 500 тыс. даляраў на будаўніцтва храму ў Расьне.[5]
Касьцёл і кляштар марыянаў[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У 1744 годзе[6] менскі чашнік Юры Матушэвіч фундаваў пабудову ў Расьне на беразе р. Пульвы касьцёла Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштара айцоў-марыянаў.
Пасьля падаўленьня Паўстаньня 1863 году кляштар марыянаў у Расьне быў зачынены распараджэньнем генэрал-губэрнатара М. Мураўёва 4 (16) верасьня 1864 году за ўдзел марыянаў у паўстаньні.[7] Каталіцкі храм царскія ўлады тады ж перадалі праваслаўным.[6]
Храм быў вернуты католікам у 1918-м і асьвечаны ў гонар сьв. Ганны Маці Найсьвяцейшай Панны Марыі.[6] 9 кастрычніка 1919 году падчас візытацыі дыяцэзіі Расну наведаў віленскі біскуп Юры Матулевіч (сёньня — блаславёны Каталіцкай Царквы), які на пачатку XX ст. аднавіў дзейнасьць Ордэну марыянаў.[8] Ён прыняў рашэньне вярнуць марыянаў у Расну, якія пасяліліся там у чэрвені 1920 году[8]. Генэрал Ордэну марыянаў Юры Матулевіч, як біскуп віленскі, вярнуў марыянам іх даўні кляштар пры касьцёле сьв. Ганны сваім рашэньнем ад 9 лістапада 1920 году[8].
Гэта быў першы кляштар, які вярнуў сабе адноўлены Ордэн марыянаў у міжваеннай Польшчы. Паводле задумы Генэрала марыянаў Юрыя Матулевіча, у Расьне павінен быў разьмясьціцца навіцыят Ордэну марыянаў. Апрача касьцёлу і закінутага кляштару ў Расьне марыянам належыла 108 га зямлі. Аднак польскія дзяржаўныя ўлады не жадалі яе вяртаць і марыяне шмат гадоў вялі судовыя спрэчкі за гэтую сваю ўласнасьць.[9]
Навіцыят Ордэну марыянаў фактычна быў перанесены ў Расну зь Бялянаў у Варшаве яшчэ летам 1920-га. 28 сьнежня 1920 году біскуп Юры Матулевіч як Генэрал Ордэну марыянаў накіраваў Апостальскаму нунцыю ў Польшчы А. Рацьці ліст з просьбай аб зацьвярджэньні Апостальскім Пасадам у Рыме пераносу навіцыяту марыянаў зь Бялянаў у Расну, якая належыла да парафіі ў Высокім-Літоўскім Берасьцейскага дэканату Віленскай дыяцэзіі.[10] Абгрунтаваньне біскупа і Генэрала марыянаў Ю. Матулевіча было наступным: «Дом законны ў Расьне цалкам адпаведны для разьмяшчэньня ў ім навіцыяту, больш таго, дзеля свайго разьмяшчэньня прыдатны для засяроджаньня розуму і практыкаваньня ўнутранага жыцьця, сад і маёнтак зьяўляюцца дастатковымі для ўтрыманьня навіцыяў». Ватыкан даў свой афіцыйны дазвол праз нунцыя 2 студзеня 1921 году.
У кляштары марыянаў у Расьне 2 кастрычніка 1921 г. біскуп Віленскі Юры Матулевіч высьвяціў на сьвятара марыяніна Яўгена Кулешу (быў катаваны і забіты каля Друі 30 чэрвеня 1941 г. савецкімі жаўнерамі), адносна якога 9 лютага 2021 г. распачаты бэатыфікацыйны працэс.[11]
Аднак ў 1922 годзе навіцыт быў перанесены ў Скурац (Польшча), што на Падляшшы, дзе ён месьціўся да 5 студзеня 1926 году, пасьля чаго ўлады Ордэну марыянаў зноў вярнулі навіцыят у Расну.[9] У 1921—1926 у Расьне разьмяшчалася малая сэмінарыя Ордэну марыянаў — ювэнат, у якой атрымлівалі адукацыю на ўзроўні 4-х клясаў каля 50 навучэнцаў, па заканчэньні якой кандыдаты для манаскага жыцьця і сьвятарства прымаліся ў навіцыят.[12]
У 1938—1939 гг. пробашчам і старэйшым Дому марыянаў у Расьне служыў а. Юры Кашыра (1904—1943), які пазьней прыняў мучаніцкую сьмерць (спалены жыўцом разам зь вернікамі ў Росіцы) і вызнаны блаславёным Каталіцкай Царквы. У чэрвені 1938 году разам зь іншымі беларускімі марыянамі а. Юры Кашыра як «нядобранадзейны» быў дэпартаваны польскімі ўладамі з кляштару марыянаў у Друі і апынуўся ў Расьне. У верасьні 1939-га, пасьля пачатку Другой сусьветнай вайны, а. Юры Кашыра і ўсе марыяне вымушаны былі пакінуць Расну, бо новая савецкая атэістычная ўлада забрала будынак кляштару.
Кляштар марыянаў у Расьне згарэў у 1944-м.
Манаскі дом сясьцёр-эўхарыстак[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У міжваенны час у Расьне працавалі таксама рыма-каталіцкія манахіні з Кангрэгацыі Сёстраў Служэбніц Ісуса ў Эўхарыстыі (Сёстры Эўхарысткі), якія мелі тут свой манаскі дом. На 1939 год у Расьне знаходзілася 7 манахіняў.[13] Перад пачаткам вайны ў 1939-м старэйшай манаскага дому ў Расьне была сястра Моніка Скурат.
Насельніцтва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- 2010 год — 848 чалавек
- 1999 год — 860 чалавек
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Менск: Тэхналогія, 2010. — 319 с. ISBN 978-985-458-198-9. (pdf, djvu, online) С. 174
- ^ «О переносе административного центра Ряснянского сельсовета в агрогородок Рясна». Решение Каменецкого районного Совета депутатов от 26 апреля 2013 г. № 189(недаступная спасылка) (рас.)
- ^ Die Evangelisch-Reformierte Kirche in Russland.1914.
- ^ Marian Radwan. Carat wobec Kościoła Greckokatolickiego w zaborze rosyjskim 1796—1839. — Polski Instytut Kultury Chrześcijańskiej, Roma-Lublin, 2001. S. 228.
- ^ Ирина Гуринович. Неистовый Бедуля, «Советская Белоруссия», № 39, 28.02.2005.
- ^ а б в Spis kościołów i duchowieństwa diecezji Pińskiej w R. P. 1939. Stan diecezji na dzień 1 stycznia 1939 roku. — Wydawnictwo drukarni diecezjalnej. Pińsk, 1939. S. 71.
- ^ Odrodzenie Zgromadzenia Księzy Marianów w latach 1909—1910 (Dokumenty) / Mariański Instytut historyczny. Fontes Historiae Marianorum 1. — Warszawa, 1995. S. 11.
- ^ а б в Błogosławiony Jerzy Matulewicz. — Wydawnictwo księży marianów MIC. Warszawa, 2005. S. 338.
- ^ а б Błogosławiony Jerzy Matulewicz. — Wydawnictwo księży marianów MIC. Warszawa, 2005. S. 339.
- ^ Stolica Apostolska a biskup Jerzy Matulewicz 1916—1921. — Mariański Instytut Historyczny. Fontes historiae marianorum, 2. — Warszawa, 1996. S. 266.
- ^ Sługa Boży ks. Eugeniusz Kulesza (1891-1941) (пол.) Праверана 23 лістапада 2021 г.
- ^ Błogosławiony Jerzy Matulewicz. — Wydawnictwo księży marianów MIC. Warszawa, 2005. S. 340.
- ^ Spis kościołów i duchowieństwa diecezji Pińskiej w R. P. 1939. Stan diecezji na dzień 1 stycznia 1939 roku. — Wydawnictwo drukarni diecezjalnej. Pińsk, 1939. S. 171.