Гарадзішча (Баранавіцкі раён)

Гарадзішча
трансьліт. Haradzišča
Касьцёл Найсьв. Панны Марыі
Першыя згадкі:	1414
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Берасьцейская
Раён:	Баранавіцкі
Сельсавет:	Гарадзішчанскі
Насельніцтва:	2219 чал. (2009)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 163
Паштовы індэкс:	225328
СААТА:	1204812906
Нумарны знак:	1
Геаграфічныя каардынаты:	53°19′20″ пн. ш. 26°0′48″ у. д.
Гарадзішча на мапе Беларусі ± Гарадзішча Гарадзішча
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Гарадзі́шча — мястэчка ў Беларусі, у вярхоўі ракі Сэрвач. Цэнтар сельсавету Баранавіцкага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва 2219 чал. (2009). Знаходзіцца за 20 км на поўнач ад Баранавічаў, за 25 км ад чыгуначнай станцыі Баранавічы-Палескія (лінія Берасьце — Менск); на аўтамабільнай дарозе Баранавічы — Наваградак.

Гісторыя

Упершыню Гарадзішча згадваецца ў сярэдзіне ХІІІ ст., калі паселішча ўжо далучылася да Вялікага Княства Літоўскага. У 2-й палове XV ст. мясьціна згадваецца як вялікакняскі двор. У 1494 Ян Кезгайлавіч заснаваў тут касьцёл.

Нямецка-беларускі пашпарт 1942 году, выдадзены ў Гарадзішчы

На мяжы XV—XVI стагодзьдзяў Гарадзішча знаходзілася ў валоданьні князя Сямёна Бельскага, з 1501 — вялікай княгіні Алены Іванаўны. У XVІ—XVІІІ стагодзьдзях паселішча ўваходзіла ў склад Наваградзкага павету Наваградзкага ваяводзтва і належала Няміравым, Хадкевічам, Гастомскім, Пацам і іншым. У 1640 Каменскія збудавалі тут мураваны касьцёл. У канцы XVII ст. мястэчка перайшло да Зяновічаў.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Гарадзішча апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе ў 1795 зрабілася цэнтрам воласьці Наваградзкага павету. Станам на 1798 тут дзейнічалі грэка-каталіцкая царква і касьцёл. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня ў 1831 расейскія ўлады канфіскавалі мястэчка ў графа Людвіка Паца. З 1833 Гарадзішча знаходзілася ў валоданьні Бухавецкіх. Па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня ў 1864 царскія ўлады гвалтоўна перарабілі мясцовы касьцёл на царкву Маскоўскага патрыярхату. Станам на 1866 у Гарадзішчы было 60 двароў, працавалі 2 праваслаўныя цэрквы (колішнія касьцёл і грэка-каталіцкая царква), народная вучэльня (адкрылася ў 1863), капліца, сынагога, 4 малітоўныя дамы, багадзельня, конная паштовая станцыя, цагельня, бровар, управа; праводзілася 2 рэгулярныя кірмашы; працаваў лекар. На 1909 у мястэчку і аднайменным маёнтку было 246 двароў, працавалі пошта і тэлеграф, народная вучэльня (у 1901 96 вучняў, зь іх толькі 9 дзяўчынак), аптэка, лякарня, валасная ўправа, 2 праваслаўныя царквы, сынагога, 5 габрэйскіх дамоў малітвы, цагельня, больш за 19 крамаў, багадзельня, конная паштовая станцыя, 2 кірмашы. У Першую сусьветную вайну ў 1916 каля мястэчка прайшла Скробава-Гарадзішчанская апэрацыя.

Згодна з Рыскай мірнай дамовай (1921) Гарадзішча апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе зрабілася цэнтрам гміны Наваградзкага павету. У гэты час тут было 165 двароў. У сяр. 1930-х у мястэчку працавалі гмінная ўправа, школа, аптэка.

У 1939 Гарадзішча ўвайшло ў БССР, дзе 15 студзеня 1940 атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу і зрабілася цэнтрам раёну. У Другую сусьветную вайну з 24 чэрвеня 1941 да 8 ліпеня 1944 мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 1957 адбылося аб’яднаньне Навамыскага і Гарадзішчанскага ў новы Баранавіцкі раён.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Касьцёл па мураўёўскай перабудове
• 
  Касьцёл, з боку апсыды
• 
  Грэка-каталіцкая царква па мураўёўскай перабудове
• 
  Сынагога

Насельніцтва

• XIX стагодзьдзе: 1830 — 486 муж., зь іх шляхты 3, духоўнага стану 3, мяшчанаў-юдэяў 121, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 355, жабракоў 4; 1886 — 504 чал.; 1893 — 747 чал.
• XX стагодзьдзе: 1909 — 2942 чал.; 1921 — 1021 чал.; 1935 — 4 тыс. чал.; 1969 — 4,6 тыс. чал.; 1993 — 2520 чал.; 1998 — 2630 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2006 — 2,5 тыс. чал.; 2008 — 2,5 тыс. чал.; 1 студзеня 2009 — 2,4 тыс. чал.; 2009 — 2219 чал. (перапіс)

Адукацыя

У Гарадзішчы працуюць сярэдняя, музычная і дзіцяча-юнацкая спартовая школы, школа-інтэрнат, дашкольная ўстанова.

Мэдыцына

Мэдычныя паслугі надаюць лякарня, амбуляторыя і вэтэрынарная лякарня.

Культура

Дзейнічаюць дом культуры, 2 бібліятэкі.

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці, сацыяльна-побытавага абслугоўваньня.

Апроч таго, у мястэчку працуюць лесьнікоўства, дом побыту, аўтавакзал, аптэка, банк.

Турыстычная інфармацыя

Выдатныя мясьціны

У ваколіцах мястэчка — старажытнае гарадзішча (паводле меркаваньнях некаторых дасьледнікаў былая літоўская сталіца Варута)

• Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі (XVIII ст.)
• Царква Ўзвышэньня Сьвятога Крыжа (1764; колішняя грэка-каталіцкая, цяпер у валоданьні БЭМП)
• Могілкі: вайсковыя германскія часоў IСВ, габрэйскія
• Сынагога (кан. ХІХ ст.)

Страчаная спадчына

• Сядзібна-паркавы комплекс Пацаў (XVIII ст.)

Галерэя

• Краявіды Гарадзішча
• 
  Касьцёл
• 
  Касьцёл, званіца
• 
  Касьцёл, уваход
• 
  Царква

Літаратура

• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка г. Баранавічы і Баранавіцкага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 2000. — 736 с.: іл. ISBN 985-6302-28-5.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Horodyszcze // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882. S. 143.

Вонкавыя спасылкі

Гарадзішча (Баранавіцкі раён) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• мяст. Гарадзішча на Radzima.org
• Фатаграфіі на «Глёбусе Беларусі»