Варута
Варута (Варуцкі замак) — летапісны горад. Як мяркуецца, сталіца Вялікага княства Літоўскага і Каралеўства Літоўскага ў час праўленьня караля Міндоўга ў XIII стагодзьдзі. Варута коратка згадваецца толькі аднойчы ў адзінай пісьмовай крыніце — Іпац’еўскім летапісу, і яе дакладнае месцазнаходжаньне невядома. Існуе мноства гіпотэз аб месцазнаходжаньні гораду. Нягледзячы на нявызначанасьці, канцэпцыя Варуты як сталіцы дастаткова папулярная ў сучаснай Летуве.
Гістарыяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Міндоўг, першы і адзіны каранаваны кароль Літвы, абараняўся ў Варуце ў ходзе грамадзянскай вайны супраць сваіх пляменьнікаў Таўцівіла, Едзівіда і князя Жамойці Вікінта ў 1251 годзе. Гэтая інфармацыя, узятая з Іпацьеўскага летапіса, — адзіная пісьмовая згадка аб Варуце. Замак Міндоўга згадваецца яшчэ ў двух месцах, але ні назва замка, ні яго месцазнаходжаньне не ўдакладняецца. Не ясна, ці адносяцца гэтыя кароткія згадкі да аднаго і таго ж месца[1].
Тым ня менш, некаторыя гісторыкі ў XIX і XX стагодзьдзях называлі горад «першай сталіцай Літвы» і спрабавалі вызначыць яго месцазнаходжаньне. Увогуле было выказана ня менш за шаснаццаць вэрсій пра месцазнаходжаньне Варуты.
Беларускія меркаваньні[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Беларускія навукоўцы лічаць, што радзіма Міндоўга не магла быць далёка ад першай сталіцы ВКЛ — Наваградка. Адным з такіх месцаў магло бы быць сучаснае гарадзішча каля мястэчка Гарадзішча ў Баранавіцкім раёне[2].
Беларускі гісторык другой паловы 19 — пачатку 20 стаг. Аляксандр Ельскі выказаў думку, што гэтая таямнічая Варута знаходзілася менавіта каля сучаснага Гарадзішча на Баранавіччыне, на гары «Гарадок», і каранацыя першага і апошняга караля прайшла таксама менавіта тут; у сучаснай вёсцы Канюшоўшчына былі стайні, а ў вёсцы Вялікае Сяло быў двор Міндоўга. Таксама ў свой час такую здагадку выказваў гісторык, археоляг і інжынэр 19 стаг. Тэадор Нарбут. Яшчэ такую думку выказалі і маскоўскія археолягі, якія праводзілі раскопкі на гары. Дарэчы, як сьцьвярджаюць мясцовыя жыхары, шмат чаго знайшлі, але ўсё вывезьлі ў Маскву, пакінуўшы толькі крэмніевыя скрабкі.
Мікола Ермаловіч у сваёй кнізе «Старажытная Беларусь» піша, што слова «Варута» магло ўтварыцца ў выніку памылкі перапісчыка, які злучыў прыназоўнік з назоўнікам у адзінае цэлае. Гэта значыць, у першапачатковым запісе храніста было так: «во град именем во Руту», што адпавядае кніжнай традыцыі даўніны. Пазьнейшы летапісец, устаўляючы Наваградзкі летапіс у Галіцка-Валынскі, мог, не разабраўшыся, «во Руту» прыняць за адно слова. Яшчэ Ермаловіч сьцьвярджае, што між рэкамі Сэрвеччу і Валоўкай ёсьць невялікая рэчка Рута і некалькі населеных пунктаў з такой назвай. Магчыма, на месцы аднаго зь іх знаходзілася Варута. Далей ён выказвае меркаваньне, што Варута знаходзілася на месцы сучасных Карэлічаў, якія разьмешчаны на р. Руце і дзе ёсьць гарадзішча[3].
Летувіскія меркаваньні[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Летувіскія навукоўцы лічаць, што верагодней за ўсё, горад знаходзіўся ў раёне памежжа Літвы і Лівоніі. У пачатку XXI стагодзьдзя гісторыкі праяўляюць павышаную цікавасьць да вэрсіі аб лякалізацыі Варуты на Шеймінішкельскім гарадзішчы ў (гэтай вэрсіі прытрымліваецца Томас Баранаўскас).[4].
Іншыя дасьледчыкі сьцьвярджаюць, што Варута — гэта не рэальны горад, а проста няправільнае тлумачэньне слова, які азначае «ʼʼкапіталʼʼ». На думку Казімераса Бугі, аднаго з выдатных летувіскіх філёлягаў, слова «ʼʼварутʼʼ» проста азначае «ʼʼзамакʼʼ».
Сьпіс верагодных месцаў[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Гэтыя месцазнаходжаньні былі прапанаваны рознымі гісторыкамі ў розны час:[5]
- Гарадзішча у Баранавіцкім раёне, па вэрсіі Ляксандра Ельскага
- Гарадзішча каля Наваградка, па вэрсіі Тэадора Нарбута
- Карэлічы побач з Навагрудкам, па вэрсіі Мікалая Ермаловіча
- Гальшаны, па вэрсіі Аляксандра Краўцэвіча[6]
- Варняны ў Гродзенскай вобласці Беларусі, па вэрсіі Юліюша Ляткоўскага
- Бярзгайняй у Укмергскім раёне, па вэрсіі Пятраса Тарасенкі
- Буцейкяй у Анікшчайскім раёне, па вэрсіі Казімераса Жэбрыса
- Кярнаве, паводле версіі па Фрыдэрыка Папее
- Лішкаў, паводле версіі Ёнаса Татарайціса
- Меднікі, паводле версіі Эвалдаса Гечаўскаса
- Рочышке ў Расейнскім раёне, па версіі Людзьвіка Кшівіцкага
- Шеймінішкельскае гарадзішча ў Анікшчайским раёне, паводле вэрсіі Эдуардаса Вальтэрыса
- Утурай у Расейнскім раёне, па вэрсіі Войцеха Кентшыньскага
- Вільня, па вэрсіі Ромаса Батуры
- Раён Даўгай-Варэна, па вэрсіі Генрыка Лаўмянскага
- Раён Медвегаліс-Варні, па вэрсіі Антанаса Сьцепанайціса
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Mindaugas Edvardas, Gudavičius, 1998 isbn=9986-34-020-9
- ^ Легендарная Варута Миндовга могла располагаться в Барановичском районе, Заря, 19.10.2016
- ^ М.Ермаловіч «Старыжытная Беларусь», Менск «Мастацкая Літаратура», 1990 г.
- ^ Замок Ворута Томас Баранаўскас
- ^ Zabiela Gintautas «Lietuvos medinės pilys», Вільня, 1995, isbn=9986-23-018-7|ISBN=9986-23-018-7
- ^ Міндоўг. Пачатак вялікага гаспадарства, 2015-12-29