Варапаева
| Варапаева лац. Varapajeva | |
 Вуліца мястэчка | |
| Краіна: | Беларусь |
| Вобласьць: | Віцебская |
| Раён: | Пастаўскі |
| Сельсавет: | Варапаеўскі |
| Вышыня: | 140 м н. у. м. |
| Насельніцтва: | 2524 чал. (2018)[1] |
| Часавы пас: | UTC+3 |
| Тэлефонны код: | +375 2155 |
| Паштовы індэкс: | 211830 |
| СААТА: | 2240854904 |
| Нумарны знак: | 2 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 55°8′34″ пн. ш. 27°12′8″ у. д. / 55.14278° пн. ш. 27.20222° у. д.Каардынаты: 55°8′34″ пн. ш. 27°12′8″ у. д. / 55.14278° пн. ш. 27.20222° у. д. |
Варапаева на мапе Беларусі ±   Варапаева | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Варапа́ева[2] — мястэчка ў Беларусі, каля ракі Заражанкі. Цэнтар сельсавету Пастаўскага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 2524 чалавекі[1]. Знаходзіцца за 27 км на ўсход ад Паставаў. Аўтамабільныя дарогі злучаюць мястэчка з Глыбокім, Паставамі; чыгуначны вузел на Лынтупы, Друю, Каралеўшчыну.
Назва
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]На думку географа В. Жучкевіча, тапонім Варапаева паходзіць ад асабовага імя (прозьвішча) Варапай. Пачатковае значэньне асновы ворап — разбой, напад[3].
Гісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Вялікае Княства Літоўскае
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Варапаева ўзьнікла ў XVI стагодзьдзі на месцы пасяленьня нейкага Станіслава Варапая, які згадваецца ў крыніцах 50-х гадоў XVI стагодзьдзя. У апісаньні размежаваньня маёнткаў Галбеі і Дунілавічаў, датаваным 1558 годам, згадваецца «дарога, што ідзе ад Станіслава Варапая да Дунілавічаў». Пазьнейшае, недатаванае апісаньне той жа мяжы, згадвае ў тым жа месцы «дарогу з Варапаева да Дунілавічаў», а ў іншым — «Варапаеўскія грунты», якія межавалі з грунтамі вёскі Мышкаў[a].
Наступны пісьмовы ўпамін пра Варапаева датуецца 1667 годам. У другой палове XVII стагоддзя яно было ў валоданьні старадубскага старосты Яна Казімера Бяганскага[4]. У 1784 годзе двор Варапаева належаў былому падскарбію літоўскаму Антонію Тызэнгаўзу, пры двары існавалі млын і тартак[5].
Пад уладай Расейскай імпэрыі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Варапаева апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Дзісенскім павеце. У 1800 годзе Варапаева пазначылі на мапе Дзісенскага і Вялейскага паветаў Менскай губэрні. У гэты час тут існаваў фальварак, уладаньне графіні Пшазьдзецкай. З 1843 году Варапаева ўваходзіла ў склад Віленскай губэрні. У 1860-я гады ў фальварку, які здаваўся ў арэнду і ўваходзіў у маёнтак Паставы, працавалі цагельня, вадзяны млын з сукнавальняй і карчма (шынок). У 1896—1897 гадох праз Варапаева праклалі чыгунку.
За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1918 годзе Варапаева занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
Найноўшы час
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Варапаева абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яно ўвайшло ў склад Беларускай ССР. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Варапаева апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Дзісенскага павету Віленскага ваяводзтва. У мястэчку працавалі лесапільня, цагельня, вадзяны, паравы і электрычны млыны. Тут адбудавалі зьнішчаны ў Першую сусьветную вайну графскі палац, дзе налічвалася звыш 20 пакояў, у тым ліку заля для танцаў, існавала багатая бібліятэка, калекцыя зброі і музычных інструмэнтаў (па 1939 годзе яна трапіла ў Менск). У 1923 годзе ў Варапаеве адкрылася пачатковая школа імя Ю. Пілсудзкага, клюб моладзі. У 1931—1937 гадох у мясцовай цяпліцы і плодагадавальніку працаваў І. Сікора. У 1934 годзе ў мястэчку збудавалі касьцёл Сьвятога Міхала, пры якім дзейнічаў Зьвяз каталіцкай моладзі.
У 1939 годзе Варапаева ўвайшло ў склад БССР, з 12 кастрычніка 1940 году ў складзе Варапаеўскага сельсавету Дунілавіцкага (20 студзеня 1960 году — Глыбоцкага раёну, з 25 сьнежня 1962 году — Пастаўскага) раёну Вялейскай (з 20 верасьня 1944 году — Полацкай, з 8 студзеня 1954 году — Маладэчанскай, з 20 студзеня 1960 году — Віцебскай) вобласьці. У Другую сусьветную вайну з чэрвеня 1941 году да 4 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 17 кастрычніка 1950 году паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу і стала цэнтрам Варапаеўскага пасялковага савету і Дунілавіцкага раёну. 10 жніўня 2013 году пасялковы савет пераўтварылі ў сельсавет[6].
- Мястэчка на старых здымках
-
Палац, 1925 г. -
Палац, 1930-я гг. -
Палац, 1930-я гг. -
Палац, 1930-я гг.
.jpg)
_(2).jpg)
.jpg)
_(3).jpg)
-
Палац, 1930-я гг. -
Палац, да 1939 г. -
Чыгуначная станцыя, 19.03.1933 г. -
Чыгуначная станцыя, 5.01.1936 г.
_(4).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Насельніцтва
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Дэмаграфія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- XIX стагодзьдзе: 1865 год — 465 рэвізорскіх душ у фальварку Варапаеве[7].
- XX стагодзьдзе: 1969 год — 4,2 тыс. чал.[8] (паводле іншых зьвестак — 3 тыс. чал.[9]); 1992 год — 4 тыс. чал.; 1999 год — 3,4 тыс. чал.
- XXI стагодзьдзе: 2005 год — 3,1 тыс. чал.; 2006 год — 3,1 тыс. чал.; 2009 год — 2857 чал.[10] (перапіс); 2016 год — 2571 чал.[11]; 2017 год — 2540 чал.[12]; 2018 год — 2524 чал.[1]
Інфраструктура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У Варапаеве працуюць сярэдняя і музычная школы, 2 дашкольныя ўстановы, лякарня, паліклініка, 2 бібліятэкі, дом культуры, пошта і іншыя.
У 1997 годзе ў мястэчку збудавалі касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла.
Эканоміка
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Прадпрыемствы дрэваапрацоўчай і харчовай галінаў прамысловасьці.
Турыстычная інфармацыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Славутасьці
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Парк (пач. ХХ ст.)
- Фальварак (ХІХ ст.)
Страчаная спадчына
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Палац Пшазьдзецкіх (пач. ХХ ст.)
Заўвагі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Tyzenhauzów. B. 1—13. S. 126—128odwr.
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ а б в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7. (pdf) С. 334
- ^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 60.
- ^ Rachuba A. Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo wileńskie 1690 r. — Warszawa, 1928. S. 120.
- ^ Gawrylczyk B. Dekanat połocki w świetle opisów parafii z 1784 r. — Białystok, 2005. S. 42, 44.
- ^ «О некоторых вопросах административно-территориального устройства районов Витебской области». Решение Витебского областного Совета депутатов от 20 июня 2013 г. № 278 (рас.)
- ^ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo. — Warszawa, 1893. S. 958.
- ^ ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 221.
- ^ Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
- ^ Перепись населения — 2009. Витебская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Зямчонак І. Мястэчка пры гасцінцы: старонкі гісторыі Варапаева і бліжэйшых населеных пунктаў / І. Зямчонак. — Мн., 1995. — 128 с.
- Памяць: гіст.-дакум. хроніка Пастаўскага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 687 с.: іл. ISBN 985-6302-35-8.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo. — Warszawa, 1893.
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Варапаева — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
- мяст. Варапаева, Radzima.org
- Варапаева(недаступная спасылка), Прыдзвінскі крайн: Гісторыя і сучаснасць
