Жыгімонт Караль Радзівіл

Жыгімонт Караль Радзівіл
лац. Žygimont Karal Radzivił
	Жыгімонт Караль Радзівіл
	; Герб «Трубы»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	4 сьнежня 1591; Нясьвіж
Памёр	5 лістапада 1642; Асызі
Род	Радзівілы
Бацькі	Мікалай Радзівіл «Сіротка»; Альжбета Яўхімія зь Вішнявецкіх
Дзейнасьць	палітык

Жыгімо́нт Ка́раль Радзіві́л (4 сьнежня 1591, Нясьвіж — 5 лістапада 1642, Асызі) — дзяржаўны і вайсковы дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, мэцэнат. Крайчы (1633—1638) і падчашы вялікі літоўскі (1638—1642), ваявода наваградзкі (1642).

Валодаў Дзераўной, Хотавам, Крашынам, Калдычэвам і Бярозаўцам у Наваградзкім ваяводзтве, Шыдлоўцам у Польшчы. IV ардынат на Нясьвіжы (з 1636).

Імя

Зігімунд, Зігімунт, Зігісмунд або Зігісмонд, пазьней Зыгмунд, Зыгмант або Жыгмант (Sigimund, Sigimunt, Sigismund, Sigismondus^[1], Siegmund, Zygmont^[2], Żygmont^[2]) — імя германскага паходжаньня^[3]. Іменная аснова сіг- (зыг-, зег-) (імёны ліцьвінаў Зігібут, Зыгел, Зыгер; германскія імёны Sigibot, Sigel, Siger) паходзіць ад гоцкага і бургундзкага sigus 'перамога'^[4], а аснова -мунд- (-мунт-, -монт-) (імёны ліцьвінаў Монтгерд, Валімонт, Скірмунт; германскія імёны Mundgerd, Walmont, Sciremunt) — ад германскага *mundô 'рука, абарона, крэўнасьць'^[5] або гоцкага munds 'моц розуму, імкненьне', mundrs 'гарлівы, палкі'^[4]. Такім парадкам, імя Жыгімонт азначае «перамога гарлівасьці»^[6].

Адпаведнасьць імя Жыгімонт германскаму імю Sigimund сьцьвердзілі францускі лінгвіст-германіст Раймонд Шмітляйн, які на падставе шматгадовых дасьледаваньняў прыйшоў да высноваў пра германскае паходжаньне літоўскіх уласных імёнаў^[7], і амэрыканскі лінгвіст Альфрэд Зэн^[8].

Біяграфія

Зь нясьвіскай лініі роду Радзівілаў гербу «Трубы», сын Мікалая «Сіроткі», ваяводы віленскага, і Альжбеты Яўхіміі зь Вішнявецкіх. Меў братоў Альбрэхта Ўладзіслава, Аляксандра Людвіка, Крыштапа Мікалая, Мікалая і Яна Юрыя.

Навучаўся ў Нясьвіскім езуіцкім калегіюме, унівэрсытэце Балёньні. У 1612 року ўступіў у рыцарскі Мальтыйскі ордэн і ваяваў з туркамі ў Міжземнамор’і. У 1614 року ўзначаліў заснаваную для яго бацькам Сталовіцкую камандорыю ордэну ў складзе маёнткаў Сталовічаў і Пацейкаў у Наваградзкім ваяводзтве.

Браў удзел у бітве з туркамі пад Хоцінам 1621 року. У час Трыццацігадовай вайны 1618—1648 рокаў з 1622 року ў арміі Габсбургаў ваяваў супраць пратэстанцкіх нямецкіх князёў, з 1623 року камандуючы лісоўчыкаў у імпэрскім войску. У 1625 року ўзначаліў таксама Познанскую камандорыю Мальтыйскага ордэну.

На вайну Рэчы Паспалітай з Швэцыяй 1600—1629 рокаў у 1628 року выставіў уласны полк. Браў удзел у баёх пад Смаленскам у час вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1632—1634 рокаў.

У 1614 року атрымаў урад падкаморага сталовіцкага, у 1617 року — крайчага кароннага, у 1633 року — крайчага вялікага літоўскага, у 1638 року — падчашага вялікага літоўскага, у 1642 року — ваяводы наваградзкага. Абіраўся паслом на соймы 1625, 1626, 1632, 1633, 1635, 1637 і 1639 рокаў.

Збудаваў у Сталовічах касьцёл Яна Хрысьціцеля з мураваным «ларэтанскім домікам» Панны Марыі, у іншых сваіх уладаньнях — 4 уніяцкія царквы, касьцёл у Дзераўной, шпіталі ў Сталовічах і Крошыне. У канцы жыцьця падтрымліваў каралеўскі плян арганізацыі ў Рэчы Паспалітай асобнага прыярату Мальтыйскага ордэну, які меўся ўзначаліць.

Памёр 5 лістапада 1642 року ў Асызі (Італія).

Галерэя

Іканаграфія Жыгімонта Караля Радзівіла
Gortzius Geldorp, 1619 р.
Невядомы мастак, 1646—1653 рр.
З альбома «Выявы роду Радзівілаў». Г. Ляйбовіч, 1758 р.
М. Старкман, 1857 р.

Крыніцы

^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 198.
^ ^а ^б Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 179.
^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1330.
^ ^а ^б Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.
^ Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 180.
^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 23.
^ Schmittlein R. Toponymes finnois et germaniques en Lituanie // Revue internationale d’onomastique. Nr. 2, 1948. P. 102.
^ Senn A. Zur Bildung litauischer Gewässernamen // Annali. Sezione Slava. Istituto Universitario Orientale di Napoli. 2 (1959). P. 46.

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Шышыгіна-Патоцкая К. Нясвіж і Радзівілы. — Мн.: Беларусь, 2007.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8

Вонкавыя спасылкі

Першы камандор Мальтыйскага ордэну на Беларусі

[1] Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 198.

[SEMSNO-1997-179-2] а ^б Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 179.

[3] Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1330.

[Dajlida-2019-18-4] а ^б Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.

[5] Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 180.

[6] Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 23.

[7] Schmittlein R. Toponymes finnois et germaniques en Lituanie // Revue internationale d’onomastique. Nr. 2, 1948. P. 102.

[8] Senn A. Zur Bildung litauischer Gewässernamen // Annali. Sezione Slava. Istituto Universitario Orientale di Napoli. 2 (1959). P. 46.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]