Бялград

	Бялград
	сэрб. Београд, Beograd
Герб Бялграду	Сьцяг Бялграду
Першыя згадкі:	III стагодзьдзе да н. э.
Краіна:	Сэрбія
Кіраўнік:	Аляксандар Шапіч[d]
Плошча:	359,96 км²
Вышыня:	117 м н. у. м.
Насельніцтва (2011)
колькасьць:	1 233 796 чал.
шчыльнасьць:	3427,59 чал./км²
аглямэрацыя:	1 659 440 чал.
Часавы пас:	UTC+1
летні час:	UTC+2
Тэлефонны код:	+381 11
Паштовы індэкс:	11000
Нумарны знак:	BG
Геаграфічныя каардынаты:	44°49′4″ пн. ш. 20°27′25″ у. д. / 44.81778° пн. ш. 20.45694° у. д.Каардынаты: 44°49′4″ пн. ш. 20°27′25″ у. д. / 44.81778° пн. ш. 20.45694° у. д.
	Бялград на мапе Сэрбіі Бялград
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	www.beograd.rs

Бялгра́д (па-сэрбску: Београд/Beograd) — сталіца і найбуйнейшы горад Сэрбіі. З 1918 да 1992 году быў сталіцай Югаславіі. Насельніцтва — каля 1,7 млн чалавек. Горад стаіць на сутоках рэк Савы і Дунаю. Бялград зьяўляецца адным з найстарэйшых гарадоў у Эўропе, упершыню стаў сталіцай сэрбскага каралеўства за часам Стэфана Драгуціна, пасьля знаходзіўся пад уладай Асманскай імпэрыі і Габсбургаў. У 1841 годзе места зноўку сталася сталіцай, на гэты раз незалежнай Сэрбіі. Пасьля стварэньня Югаславіі ў 1918 годзе горад стаў сталіцай утворанай дзяржавы. Бялград мае асаблівы адміністрацыйны статус у складзе Сэрбіі^[2] і зьяўляецца адным зь пяці статыстычных рэгіёнаў Сэрбіі. Ягоная сталічная тэрыторыя падзеленая на 17 муніцыпалітэтаў, кожны са сваім уласным мясцовым саветам^[3]. Ён займае 3,6% тэрыторыі Сэрбіі і 22,5% насельніцтва краіны жыве ў гэтым горадзе. У 2020 годзе Бялград будзе культурнай сталіцай Эўропы.

Гаспадарка

У Бялградзе месьцілася дзяржаўнае прадпрыемства «Электраэнэргетыка Сэрбіі», на якое прыпадала вытворчасьць 97% электраэнэргіі ў Сэрбіі. «Пошта Сэрбіі» мела галаўную сядзібу ў грамадзе Палілула.

Гісторыя

Тэрыторыю гораду да рымскай заваёвы насялялі плямёны тракійцаў і дакаў. Пасьля ўварваньня кельтаў у 279 годзе да н. э. горад быў названы Сынгідун. У 34—33 гадох да н. э. рымскае войска на чале з Сылянам дасягнула Бялграду, горад быў заваяваны, а назва лацінізавана ў Сынгідунум ў I стагодзьдзі н. э.^[4] У 331 годзе ў горадзе нарадзіўся рымскі імпэратар Ёвіян, вядомы тым, што аднавіў у якасьці галоўнай рэлігіі імпэрыі хрысьціянства, пасьля кароткага адраджэньня традыцыйных рымскіх вераваньняў пры ягоным папярэдніку Юліяне Апастыце. У 395 годзе места было перададзенае ў склад Бізантыйскае імпэрыі^[5].

Пад сваёй сэрбскай назвай горад упершыню згадваецца ў IX стагодзьдзі. У IX—X стагодзьдзях Бялградам валодалі баўгары, у XI—XII стагодзьдзях ён знаходзіўся пад уладай Бізантыі, а затым баўгараў, вугорцаў і сэрбаў. З 1427 году Бялград зьяўляўся вугорскай памежная крэпасьцю, ля сьценаў якой у 1456 годзе войскі вугорскага вайскаводу Янаша Хуньядзі разьбілі войска турэцкага султану Мэхмэда II. У 1521 годзе Бялград усё ж такі быў захоплены туркамі. Падчас аўстра-турэцкіх войнаў Бялград тройчы пераходзіў у рукі аўстрыйцаў (1688—1690, 1717—1739, 1789—1791). У 1806 годзе ён быў вызвалены ад турэцкай няволі, а сэрбскай сталіцай стаў у 1841 годзе калі прынц Міхайла Абрэнавіч перанёс сюды сталіцу з гораду Крагуевац. 21 лістапада 1894 году заснавалі Бялградзкую біржу.

Пасьля адкрыцьця чыгункі зь Бялграду да Нішу насельніцтва гораду пачало хутка павялічвацца, у 1900 годзе ў горадзе пражывала прыкладна 69 100 чалавек. Неўзабаве, у 1905 годзе насельніцтва павялічылася да 80 тысячаў чалавек, а да пачатку Першай сусьветнай вайны ў 1914 годзе да 10 тысячаў жыхароў. Пасьля Першай сусьветнай вайны і акупацыі аўстра-вугорскімі і нямецкімі войскамі, Бялград зноўку пачаў імкліва разьвівацца і мадэрнізавацца ў якасьці сталіцы Каралеўства Югаславіі.

25 сакавіка 1941 году Югаславія падпісала Траісты пакт і такім чынам далучылася да краінаў нацыскага боку. 27 сакавіка ўрад, які падпісваў пакт быў зрынуты, а краіна адышла ад дагавору. 6 і 7 красавіка горад быў бамбардзіраваны нямецкімі паветранымі сіламі. Югаславія падвергнулася нападу нямецкіх, італьянскіх, вугорскіх і баўгарскіх сілаў, з дапамогай альбанцаў і харватаў. Пасьля капітуляцыі Каралеўства Югаславіі, Бялград быў уключаны ў склад Незалежнай дзяржавы Харватыі, якая кантралявалася Трэцім Райхам. Змаганьне за вызваленьне Бялграду пачалося 13 кастрычніка, горад быў канчаткова вызвалены 20 кастрычніка 1944 году сумеснымі сіламі партызанаў і Чырвонай арміі.

У пасьляваенны пэрыяд Бялград зьяўляўся сталіцай новай Югаславіі, і неўзабаве ператварыўся ў буйны прамысловы цэнтар. У 1951 годзе пачалося будаўніцтва новага раёну гораду — Новы Бялград, па іншым боку ракі Савы. На працягу ўсіх 1970-х горад заставаўся арэнай студэнцкіх і палітычных дэманстрацыяў. У траўні 1980 году ў горадзе памёр пажыцьцёвы прэзыдэнт Югаславіі Ёсіп Броз Ціта. На ягоным пахаваньні прысутнічала амаль 700 тысячаў чалавек.

9 сакавіка 1991 году прайшлі масавыя дэманстрацыі на чале з Вукам Драшкавічам супраць Слабадана Мілошавіча^[6]. Паводле зьвестак розных СМІ на мітынгах удзельнічала ад 100 тысячаў да 150 тысячаў чалавек. Падчас пратэстаў два чалавекі былі забітыя, 203 параненыя і 108 арыштаваныя, і ў той жа на вуліцы былі ўведзены танкі, каб аднавіць парадак^[7]. Далейшыя пратэсты прайшлі ў Бялградзе зь лістапада 1996 па люты 1997 году пасьля меркаванага выбарчага махлярства ў мясцовых выбарах^[8]. Паводле гэтых пратэстаў Зоран Джынджыч стаў першым мэрам Бялграда пасьля Другой сусьветнай вайны, які не належыў да лігі камуністаў Югаславіі або ягонай больш позьнім адгалінаваньнем, Сацыялістычнай партыі Сэрбіі^[9].

У 1999 годзе падчас вайны ў Косава бамбардзіроўкі НАТО зрабілі істотны ўрон гораду. Пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 2000 году Бялград зноўку зьведаў буйныя грамадзкія пратэсты, у якіх прыняла ўдзел больш за 500 тысячаў чалавек. Гэтыя дэманстрацыі прывялі да страты ўлады Мілошавічам^[10].

Культура

Бялград зьяўляецца цэнтрам сэрбскай культуры, адукацыі і навукі. У горадзе сканцэнтраваны найбольшы лік установаў нацыянальнага значэньня з галіны навукі і мастацтва. У Бялградзе знаходзяцца Храм Сьвятога Савы (самая вялікая царква на Балканах), Калемегдан (Бялградзкая крэпасьць), помнікі культуры і іншыя нерухомыя культурныя каштоўнасьці, шматлікія археалягічныя раскопы з узорамі матэрыяльнай культуры, якія сьведчаць аб разьвітой цывілізацыі і культуры на тэрыторыі Бялграду ад мінулага да сёньняшняга часу.

Гарады-сябры

Крыніцы

^ ^а ^б Попис становништва, домаћинстава и станова 2011 у Републици Србији
^ Assembly of the City of Belgrade. City of Belgrade.
^ Urban Municipalities. beograd.rs
^ Rich, John (1992). The City in Late Antiquity. CRC Press. p. 113. ISBN 978-0-203-13016-2.
^ History (Ancient Period). Beograd.rs
^ Prvi udarac Miloševićevom režimu. Danas
^ Srbija na mitinzima (1990–1999). Vreme
^ History (Disintegration Years 1988–2000). Beograd.rs
^ Jane Perlez (23 February 1997). New Mayor of Belgrade: A Serbian Chameleon. The New York Times
^ Parties, citizens mark October 5. B92

Вонкавыя спасылкі

Афіцыйны сайт
Бялград. Даведнік і фотагалерэя
Турыстычная арганізацыя Бялграду
Бялград на зямлі. Мультымэдыя-часопіс «34» (23 жніўня 2011). Праверана 14 сакавіка 2012 г.
Інфармацыя пра горад
Бялград на старых паштоўках

[Population-1] а ^б Попис становништва, домаћинстава и станова 2011 у Републици Србији

[2] Assembly of the City of Belgrade. City of Belgrade.

[3] Urban Municipalities. beograd.rs

[4] Rich, John (1992). The City in Late Antiquity. CRC Press. p. 113. ISBN 978-0-203-13016-2.

[5] History (Ancient Period). Beograd.rs

[6] Prvi udarac Miloševićevom režimu. Danas

[7] Srbija na mitinzima (1990–1999). Vreme

[8] History (Disintegration Years 1988–2000). Beograd.rs

[9] Jane Perlez (23 February 1997). New Mayor of Belgrade: A Serbian Chameleon. The New York Times

[10] Parties, citizens mark October 5. B92

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

п а р Сталіцы Эўропы
Амстэрдам Андора-ля-Вэльля Анкара Астана Атэны Баку Браціслава Брусэль Будапэшт Бухарэст Бэрлін Бэрн Бялград Вадуц Валета Варшава Ватыкан Вена Вільня Дублін Ерэван Заграб Кіеў Кішынёў Капэнгаген Лісабон Лёндан Любляна Люксэмбург Мадрыд Менск Манака Масква Нікасія Осьлё Парыж Падгорыца Прага Рэйк’явік Рыга Рым Сан-Марына Сараева Скоп’е Сафія Стакгольм Талін Тбілісі Тырана Хэльсынкі
Іншыя тэрыторыі	Гібральтар Дуглас Лонг’ір Марыегамн Сэнт-Гэльер Сэнт-Пітэр-Порт Торсгаўн Эпіскопі
Непрызнаныя дзяржавы	Прышціна Стэпанакерт Сухумі Тыраспаль Цхінвалі