Адукацыя

Ня варта блытаць з «Адукацыяй» — асьветным таварыствам у Віцебску.

Адукацыя (асьвета, лац. educatio — выхаваньне) — працэс і вынік набыцьця сыстэматызаваных ведаў, уменьняў і навыкаў у навучальных установах або самаадукацыяй. У больш шырокім пляне адукацыя — гэта культурна-адукацыйная прастора, якая ахоплівае сям’ю, разнастайныя навучальна-выхаваўчыя і пазашкольныя ўстановы, нефармальную адукацыю, сацыяльна-пэдагагічную інфармаструктуру, адукацыйныя працэсы на вытворчасьці і ў грамадзка-культурным жыцьці, самаадукацыі і інш., дзе ўзнаўляецца і ўдасканальваецца інтэлектуальна-творчы і прафэсійна-кваліфікацыйны патэнцыял народу.

У шырокім сэнсе слова, адукцыя — працэс ці прадукт «…фармаваньня розуму, характару ці фізычных здольнасьцяў асобы… У тэхнічным сэнсе адукацыя — гэта працэс, пасродкам якога грамадзтва праз школы, коледжы, унівэрсытэты і іншыя інстытуты мэтанакіравана перадае сваю культурную спадчыну — назапашаныя веды, каштоўнасьці і навыкі — ад аднаго пакаленьня іншаму»^[1].

Права на адукацыю ў цяпершані час зацьверджана нацыянальнымі і міжнароднымі прававымі актамі, напрыклад, Эўрапейскай канвэнцыяй аб абароне правоў чалавека і асноўных свабодаў і Міжнародным пактам аб эканамічных, сацыяльных і культурных правах, прынятым ААН у 1966 годзе.

Усьведамленьне магчымасьцяў выкарыстаньня абавязковай адукацыі як сродка абязьлічваньня чалавека выклікала ў дэмакратычнай супольнасьці разьвіцьцё руху за недзяржаўную і нават сямейную адукацыю, за большую долю курсаў па адказнаму выбару навучэнца (пры ўдзеле бацькоў і пэдагогаў) у праграме сярэдніх агульнаадукацыйных школаў (то бок пасьля сканчэньня пачатковай школы), падтрымку самаадукацыі, неперарыўнай адукацыі цягам усяго дзейснага жыцьця чалавека (па меры ўзьнікненьня адукацыйнай патрэбы), пазашкольнай, дыстанцыйнай і дадатковай адукацыі.

Сыстэма адукацыйных установаў

Пачатковая адукацыя

Пачатковая адукацыя пакрывае першыя некалькі год навучэньня. У розных краінах яно пачынаецца ва ўзросьце ад пяці да сямі год і займае да сямі год. У цяпершані час ня менш за 70% дзяцей у сьвеце атрымліваюць пачатковую адукацыю^[2]. Намаганьнямі ЮНЭСКО прапаноўваецца ўвесьці ўсеагульную пачатковую адукацыю ў большасьці краінаў сьвету да 2015 году. Узрост заканчэньня пачатковай адукацыі ва ўсялякіх краінах розны., але ў сярэднем гэта 11—12 год. У некаторых краінах установы пачатковай і сярэдней адукацыі разьмежаваныя.

Сярэдняя адукацыя

У разьвітых краінах сярэдняя адукацыя, пачынаючы з XX стагодзьдзя, зьяўляецца абавязковым і ўсеагульным. Узрост заканчэньня сярэдняй адукацыі звычайна набліжаны да наступленьня паўналецьця, пасьля чаго адукацыя альбо завяршаецца, альбо працягваецца ў вышэйшай школе, установах прафэсійнай адукацыі і іншых адукацыйных установах, навучэньне ў якіх не зьяўляецца абавязковым для ўсіх. Звычайна сярэднюю адукацыю атрымліваюць у падлеткавым узросьце, і яго асноўнай мэтай зьяўляецца падрыхтоўка да працягу адукацыі.

Выйшэшая адукацыя

У адрозьненьне ад пачатковай і сярэдняй, вышэйшая адукацыя нават у самых разьвітых краінах не зьяўляецца ўсеагульнай. У найбольш разьвітых краінах праз сыстэму вышэйшай адукацыі праходзіць да паловы насельніцтва. Яна сама празь сябе зьяўляецца значным адгалінаваньнем эканомікі, як крыніца навуковых ведаў і адукаваных работнікаў для іншых адгалінаваньняў.

Традыцыйна вышэйшая адукацыя падзяляецца на два этапы: бакаляўрыят і магістратура\асьпірантура. Асноўнымі ўстановамі вышэйшай адукацыі зьяўляюцца ўнівэрсытэты і коледжы. Выпускнін вну звычайна атрымліваюць дыплём, а асьпірантам паводле вынікаў абароны кандыдацкай дысэртацыі можа быць нададзеная навуковая ступень. На апошнім этапе навучэньня студэнты і асьпіранты абавязаныя ня толькі атрымліваць адукацыю ў звычайным сэнсе гэтага слова, але і прымаць непасрэдны ўдзел у навуковых дасьледваньнях, а атрыманьне дыплёма ці навуковай ступені залежыць ад вынікаў гэтае навуковае работы.

Узроўні адукацыі

Беларуская нацыянальная сыстэма адукацыі ўключае агульную, прафэсійную адукацыю, сямейнае, грамадзкае выхаваньне, самаадукацыю і самавыхаваньне. У залежнасьці ад аб’ёму і тэрмінаў навучаньня адрозьніваюць агульную адукацыю (пачатковы, базавы і сярэдні ўзроўні), прафэсійную адукацыю (дапрафэсійная арыентацыя, адбор, сярэдняя прафэсійная падрыхтоўка), вышэйшую адукацыю (падрыхтоўка спэцыялістаў вышэйшай кваліфікацыі для розных галін навукі, тэхнікі і культуры) і адукацыю дарослых (пасьлядыплёмная адукацыя). Паводле формы навучаньня адукацыя бывае дзённая (стацыянарная), вячэрняя і завочная; паводле адносін да царквы — сьвецкая (незалежная ад уплыву царквы) і канфэсійная, якую кантралюе царква. Зьмест адукацыі вызначаецца станам навукі, тэхнікі, культуры, мастацтва, міжнародным і нацыянальным стандартамі, вучэбнымі плянамі і праграмамі.

Беларусь

У 2011/2012 навучальным годзе выхавальнікі дзіцячых садкоў размаўлялі на беларускай мове толькі з 45 тыс. (12%) дашкольнікамі. У дзённых агульных сярэдніх школах па-беларуску ўсе прадметы вывучалі толькі 164 тыс. вучняў (18%). У сярэдніх спэцыяльных вучэльнях на пачатак 2011/2012 навучальнага году на беларускай мове навучалася толькі 1,6 тыс. навучэнцаў (каля 1%). На пачатак 2011/2012 навучальнага году ў ВНУ па-беларуску навучалася толькі 4,2 тыс. студэнтаў (0,9%)^[3].

Прынцыпы

Дзяржаўная палітыка Беларусі ў галіне адукацыі грунтуецца на наступных прынцыпах: даступнасьць усіх відаў адукацыі; стварэньне ўмоў для выбару формаў навучаньня; прыярытэт агульначалавечых каштоўнасьцей; нацыянальна-культурная аснова адукацыі; навуковасьць; арыентацыя на сусьветны ўзровень, вывучэньне і выкарыстаньне вопыту разьвітых краінаў сьвету, запазычаньне іх дасягненьняў і стандартаў; гуманізм; экалягічная накіраванасьць; адзінства навучаньня, духоўнага і фізычнага ўдасканаленьня; дэмакратызм; сьвецкі характар, які адначасова забясьпечвае грамадзянскае навучаньне і выхаваньне ў дзяржаўных навучальных установах і ахову свабоды сумленьня і веравызнаньня чалавека; пераемнасьць і бесьперапыннасьць адукацыі; выкарыстаньне і разьвіцьцё народнай пэдагогікі беларусаў; абавязковасьць базавай адукацыі ў якасьці вызначальнага ўзроўню навучаньня і выхаваньня.

Мэты

Галоўныя мэты нацыянальнай сыстэмы адукацыі: спрыяньне гарманічнаму разьвіцьцю асобы, поўнай рэалізацыі яе стваральных здольнасьцей; фармаваньне і ўмацаваньне нацыянальнай сьвядомасьці і адначасова пачуцьця павагі да іншых краінаў і народаў сьвету; авалоданьне дзяржаўнай мовай і мовамі іншых народаў; захаваньне і памнажэньне інтэлектуальнай уласнасьці і культурна-гістарычных каштоўнасьцей беларускага народа і іншых нацыянальных супольнасьцей краіны; падрыхтоўка да самастойнага жыцьця; садзейнічаньне інтэлектуальным памкненьням асобы. Усе жыхары Беларусі забясьпечваюцца роўнымі правамі і магчымасьцямі для атрыманьня агульнай і прафэсійнай адукацыі з улікам нацыянальных традыцый, індывідуальных патрэб, здольнасьцей; бясплатным навучаньнем у дзяржаўных базавых школах, а таксама іншых навучальных установах. Нацыянальная сыстэма адукацыі падтрымлівае асабліва здольных, таленавітых дзяцей і ажыцьцяўляе сацыяльную дапамогу ў навучаньні дзяцей з малазабясьпечаных сем’яў, з разумовымі ці фізычнымі недахопамі, сірот, інвалідаў з маленства, дзяцей, якія ня маюць апекі бацькоў.

Глядзіце таксама

Прадметная алімпіяда

Крыніцы

^ George F. Kneller. Introduction to the Philosophy of Education. New York: John Wiley and Sons, 1971. P. 20—21
^ UNESCO, Education For All Monitoring Report 2008, Net Enrollment Rate in primary education
^ Беларускую мову лічаць роднай 5 млн. 58 тыс. жыхароў Беларусі // Беларускае тэлеграфнае агенцтва, 20 лютага 2012 г. Праверана 10 лістапада 2013 г.

Літаратура

Чалавек і грамадства: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: БелЭн, 1998. ISBN 985-11-0108-7.

Вонкавыя спасылкі

Адукацыя — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[1] George F. Kneller. Introduction to the Philosophy of Education. New York: John Wiley and Sons, 1971. P. 20—21

[2] UNESCO, Education For All Monitoring Report 2008, Net Enrollment Rate in primary education

[3] Беларускую мову лічаць роднай 5 млн. 58 тыс. жыхароў Беларусі // Беларускае тэлеграфнае агенцтва, 20 лютага 2012 г. Праверана 10 лістапада 2013 г.

[1]

[2]

[3]