Цынк

	Медзь ← Цынк → Галь
Выгляд
	;
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар	Цынк, Zn, 30
Катэгорыя элемэнту	Пераходныя мэталы
Група, пэрыяд, блёк	12, 4, d
Адносная атамная маса	65,38 г·моль−1
Канфігурацыя электронаў	[Ar] 3d10 4s2
Электронаў у абалонцы	2 8 18 2;
Фізычныя ўласьцівасьці
Фаза	Цьвёрдае цела
Шчыльнасьць (пры п. т.)	7,140 г·см−3
Шчыльнасьць вадкасьці пры т. пл.	6,57 г·см−3
Тэмпэратура плаўленьня	692,68 K, 419,53 °C, 787,15 °F
Тэмпэратура кіпеньня	1180 K, 907 °C, 1665 °F
Цеплаёмістасьць	(25 °C) 25,390 Дж·моль−1·K−1
Структура крышталічнай краты	hexagonal close-packed
Магнэтызм	дыямагнетык
Электрычны супор	6,01·10-8Ω·м
Электрычны супор	(0 °C) 5,48·10-8Ω·м
Цеплаправоднасьць	(300 K) 118 Вт·м−1·K−1
Каэф. цеплавога расшырэньня	30,2 мкм/(м·K)
Хуткасьць гуку	4210 м/с
Модуль Юнга	108 ГПа
Цьвёрдасьць Моаса	2,5
Цьвёрдасьць Брынэля	412 МПа
Уласьцівасьці атама
Ступені затляненьня	1, 2
Электраадмоўнасьць	1,65
Энэргіі іянізацыі	1-я: 906,4 кДж·моль−1
	2-я: 1733,3 кДж·моль−1
Кавалентны радыюс	125 пм
Іншыя характарыстыкі
Нумар CAS	7440-66-6
Найбольш стабільныя ізатопы
	Асн. артыкул: ізатопы
	п; а; р;

Ня варта блытаць з волавам — мяккім сінявата-шэрым мэталам.

Цынк^[1]^[2] (во́лава^[3]; лац. zincum) — сінявата-белы мэтал.

Хімічны элемэнт II групы пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 30. Хімічны знак — Zn. Уваходзіць у якасьці мікраэлемэнта ў склад вузаў. Утрыманьне цынку ў зямной кары складае 0,0078% па масе (23-е месца). Вядома больш за 70 мінэралаў цынка. Найважнейшыя зь іх: сфалерыт (цынкавая падманка) — кубічная мадыфікацыя ZnS, яго сьветлая разнастайнасьць — клеяфан, чорная — марматыт; вюрцыт — гексаганальная мадыфікацыя ZnS; сьмітсаніт ZnCO₃; каламін Zn₄(OH)₂Si₂O₇·H₂O; цынкіт ZnO; вілеміт Zn₂SiO₄; франклініт ZnFe₂O₄. Мінэралы цынка звычайна асацыююцца зь мінэраламі Pb і Cu у полімэталічных рудах^[4]. Са старажытнасьці цынкавыя руды выкарыстоўваліся для вырабу латуні (сумесь медзі з цынкам), але не ўсьведамлялася, што цынк зьяўляецца асобным элемэнтам. Латунь выкарыстоўвалася яшчэ 2500 гадоў таму, была шырока распаўсюджанай у Старажытным Рыме, дзе яе выкарыстоўвалі для вырабу манэтаў і дэкаратыўных вырабаў. Лічыцца, што цынк упершыню быў выдзелены ў 1400-я ў Індыі шляхам награваньня мінэрала ZnCO₃. У 1746 годзе цынк быў незалежна выдзелены нямецкім навукоўцам Андрэасам Марграфам (Andreas Marggraf) шляхам награваньня мінэрала ZnCO₃ з крэйдай. Сёньня асноўным шляхам атрыманьня цынку зьяўляецца электроліз воднага рашчыну сульфату цынка (ZnSO₄). Слова "цынк" паходзіць ад нямецкага "zink", што значыць "цына". Чаму элемэнт быў так названы, невядома.

Прыродныя крыніцы

Найбуйнейшыя радовішчы цынкавых руд — у КНР, Аўстраліі, Пэру, Расеі, Бэльгіі, Швэцыі. Таксама цынк здабываецца ў Алясцы, Тэнэсі, Мізуры ды іншых штатах ЗША^[5]. Адным з найбуйнейшых пастаўшчыкоў цынкавых руд зьяўляецца Канада. Кошт цынку ў студзені 2002 году складаў каля 90 даляраў ЗША за кг. Мэталічны цынк чысьцінёй 99,9999% каштуе каля 5 даляраў ЗША за грам.

Прымяненьне

Прыкладна траціна цынку выкарыстоўваецца для абароны сталі ад карозіі (цынкаваньня ці гальванізацыі). Выраб сплаваў (зь медзьдзю — латунь, з алюмінам, медзьдзю і магніем — тыпаграфскія сплавы), пакрыцьцё стартавых канструкцыяў для запуску ракет, мэдычныя і касмэтычныя прэпараты. Латунь, напэўна, самы вядомы сплаў цынка. Ён утрымлівае ад 55% да 95% медзі. Латунь шырока ўжываецца сёньня для вырабу музычных інструмантаў, мэтызаў і іншых вырабаў, якія павінны быць устойлівымі да карозіі. З цынку часам вырабляюць цьвікі. Мэталічны цынк таксама выкарыстоўваецца для вырабу батарэек і пакрыцьця даху. Ужываецца для вырабу грабніц (напрыклад, грабніцы Соф’і Слуцкай).

У харчаваньні

Сутачная патрэба дарослага чалавека ў цынку складае 0,2 міліграм/кіляграм масы цела, а падлетка — 0,3 мг на 1 кг масы цела. Нястачу ў харчаваньні дапамагаюць пераадолець пшанічныя крупы, буракі, цыбуля, зяленіва, мяса (ялавічына і птушка), курыныя яйкі^[6].

Від ежы	Зьмяшчэньне цынку (мг/кг)
Вустрыцы	270
Высеўкі, прарослае зерне пшаніцы	130—202
Грыбы	75—140
Рыба, ялавічная печань	30—85
Пшанічная мука, сачавіцы, сушаныя дрожджы	20—50

Таксама ў 100 грамах наступных відаў ежы зьмяшчалася наступная доля дзённай нормы цынку: гарбузовае насеньне — 69 %, кунжут — 63 %, какава — 45 %, кэш'ю — 37 % і белая фасоля — 22 %^[7].

Крыніцы

^ Васіль Вяршук, Часлаў Родзевіч, Аляксандар Круталевіч, Язэп Сушчынскі. 13. цинк — цынк // Слоўнік хэмічнае тэрмінолёгіі. — Менск: Інбелкульт, 1927. — (Беларуская навуковая тэрміналёгія).
^ 5. цинк — цынк // Ваенны руска-беларускі слоўнік / рэд. Язэп Мацюкевіч, старш.кам. Кобленц. — Менск: Інстытут мовазнаўства, 1933. — (Беларуская навуковая тэрміналёгія).
^ Мікола Байкоў, Андрэй Бараноўскі. 4. цинк — волава // Практычны беларускі вайсковы слоўнік / старш.кам. П. Валасноў. — Менск: Вайсковая камісія пры Інбелкульце, 1927. — (Беларуская навуковая тэрміналёгія).
^ Федоров, П. И. Цинк // Химическая энциклопедия: В 5 т. / Гл. ред.: Зефиров Н. С.. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1998. — Т. 5. — С. 377. — ISBN 5-85270-310-9
^ Periodic Table of Elements: Zinc — Zn (EnvironmentalChemistry.com) (анг.)
^ Вольга Цыбульская. Знаёмцеся — цынк // Краіна здароўя. — 3 ліпеня 2010. — № 31 (200). — С. 5.
^ Жанна Гаўрычэнкава. Як морапрадукты і гарэхі дапамагаюць не захварэць на каронавірус // Партал «Здаровыя людзі», 30 красавіка 2021 г. Праверана 10 жніўня 2021 г.

Літаратура

Зборнік задач па курсе агульнай фізікі: Вучэб. дапам. / М. С. Цэдрык, А. С. Мікуліч, І. Ф. Савіцкая і інш.; Пад агул. рэд. М. С. Цэдрыка. — Мн.: Выш. шк., 1993. — 276 с. — 2100 ас. — ISBN 5-09-000627-X
CRC Handbook of chemistry and physics / Editor-in-chief: David R. Lide. — 84th edition 2003-2004. — CRC press, 2003. — 2616 с. — ISBN 0849304849

Вонкавыя спасылкі

Цынк — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Zinc»the essentials (анг.) [WebElements Periodic Table]
zinc (анг.) Wolfram|Alpha
It's Elemental - The Element Zinc (анг.)

Гэта — накід артыкула па хіміі. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго.

[1] Васіль Вяршук, Часлаў Родзевіч, Аляксандар Круталевіч, Язэп Сушчынскі. 13. цинк — цынк // Слоўнік хэмічнае тэрмінолёгіі. — Менск: Інбелкульт, 1927. — (Беларуская навуковая тэрміналёгія).

[2] 5. цинк — цынк // Ваенны руска-беларускі слоўнік / рэд. Язэп Мацюкевіч, старш.кам. Кобленц. — Менск: Інстытут мовазнаўства, 1933. — (Беларуская навуковая тэрміналёгія).

[3] Мікола Байкоў, Андрэй Бараноўскі. 4. цинк — волава // Практычны беларускі вайсковы слоўнік / старш.кам. П. Валасноў. — Менск: Вайсковая камісія пры Інбелкульце, 1927. — (Беларуская навуковая тэрміналёгія).

[4] Федоров, П. И. Цинк // Химическая энциклопедия: В 5 т. / Гл. ред.: Зефиров Н. С.. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1998. — Т. 5. — С. 377. — ISBN 5-85270-310-9

[5] Periodic Table of Elements: Zinc — Zn (EnvironmentalChemistry.com) (анг.)

[6] Вольга Цыбульская. Знаёмцеся — цынк // Краіна здароўя. — 3 ліпеня 2010. — № 31 (200). — С. 5.

[7] Жанна Гаўрычэнкава. Як морапрадукты і гарэхі дапамагаюць не захварэць на каронавірус // Партал «Здаровыя людзі», 30 красавіка 2021 г. Праверана 10 жніўня 2021 г.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]