5 верасьня

5 ве́расьня — 248-ы дзень году (249-ы ў высакосным годзе) паводле Грыгарыянскага календару. Да канца году застаецца 117 дзён.

Падзеі

• 1557 — сустрэча прадстаўнікоў ВКЛ і Інфлянцкага ордэну пад Пазволем, якая скончылася заключэньнем Пазвольскай дамовы 14 верасьня
• 1580 — у часе Інфлянцкай вайны войскі Рэчы Паспалітай на чале са Стэфанам Баторам пасьля 2-хтыднёвай аблогі ўзялі Вялікія Лукі
• 1661 — скарбнік караля Францыі Людовіка XIV Нікаля Фуке арыштаваны ў Нанце д’Артаньянам, капітанам каралеўскіх мушкетэраў
• 1698 — расейскі цар Пётар I увёў падатак на бароды
• 1798 — у Францыі ўведзеная абавязковая воінская павіннасьць
• 1800 — Вялікая Брытанія захапіла Мальту
• 1839 — пачатак Першай опіюмнай вайны ў Кітаі
• 1905 — падпісаньнем Портсмуцкай дамовы скончылася расейска-японская вайна
• 1914 — пачалася бітва на Марне паміж Францыяй і Нямеччынай у часе Першай сусьветнай вайны
• 1918 — у Расеі абвешчаны «чырвоны тэрор»
• 1931 — Пастаянны трыбунал міжнароднага правасудзьдзя ў Гаазе адхіліў праект мытнага саюзу між Нямеччынай і Аўстрыяй
• 1932 — Француская Верхняя Вольта падзеленая паміж Кот д’Івуарам, Францускім Суданам і Нігерам
• 1939 — ЗША абвясьцілі пра неўмяшальніцтва ў вайну на эўрапейскім кантынэнце
• 1942 — першая параза японцаў у вайне ў Ціхім акіяне
• 1944 — Савецкі Саюз абвясьціў вайну Баўгарыі
• 1944 — Бэльгія, Нідэрлянды і Люксэмбург падпісалі дамову пра стварэньне мытнага хаўрусу Бэнілюкс
• 1945 — Ігар Гузенка, супрацоўнік савецкай амбасады, перабег у Канаду з дакумэнтамі, якія выкрывалі выведніцкую дзейнасьць савецкіх спэцслужбаў у Паўночнай Амэрыцы
• 1948 — Рабэр Шуман стаў прэм’ер-міністрам Францыі
• 1957 — Кубінская рэвалюцыя: паўстаньне на марской базе Сьенфуэґас. У ходзе баёў загінулі каля 200 маракоў, 600 цывільных асобаў і 100 жаўнераў урадавых войскаў
• 1958 — у ЗША ўпершыню апублікаваны раман Барыса Пастарнака «Доктар Жывага»
• 1960 — першым прэзыдэнтам Сэнэгалу абраны паэт Леапольд Сэдар Сэнгор
• 1960 — прэзыдэнт Конга Жозэф Касавубу звольніў лідара нацыянальна-вызвольнага руху і першага прэм’ер-міністра Конга Патрыса Лумумбу
• 1964 — гурт «The Animals» заняў першае месца ў амэрыканскім гіт-парадзе са сваёй вэрсіяй песьні «The House of the Rising Sun»
• 1972 — падчас Мюнхэнскай алімпіяды 8 тэрарыстаў палестынскае арганізацыі «Чорны верасень» узялі ў закладнікі 11 ізраільскіх спартоўцаў
• 1973 — у Альжыры пачалася чацьвертая канфэрэнцыя Руху недалучэньня
• 1975 — спроба замаху на прэзыдэнта ЗША Джэральда Форда
• 1977 — запушчаная аўтаматычная міжплянэтная станцыя «Вояджэр-1»
• 1978 — па прапанове прэзыдэнта ЗША Джымі Картэра ў Кэмп-Дэвідзе пачаліся мірныя перамовы паміж Эгіптам і Ізраілем
• 1978 — Папа рымскі Ян Павал I даў аўдыенцыю мітрапаліту Ленінградзкаму і Наўгародзкаму Нікадзіму. Гэта была першая за апошнія 500 год афіцыйная сустрэча высокіх прадстаўнікоў каталіцкай і Рускай праваслаўнай цэркваў. Падчас сустрэчы мітрапаліт Нікадзім раптоўна ўпаў і памёр на руках Папы
• 1980 — у Швайцарыі адкрыты для руху тунэль Сэн-Гатард, трэці ў сьвеце па даўжыні, працягласьцю 16,3 кілямэтры. Гэта дало магчымасьць трапляць з поўначы Швайцарыі ў яе паўднёвую частку прыкладна за 2 гадзіны
• 1981 — у Гданьску распачаўся I Нацыянальны кангрэс дэлегатаў «Салідарнасьці»
• 1981 — першая зафіксаваная сьмерць жыхара Азіі ад СНІДу
• 1984 — апошні аўстралійскі штат Заходняя Аўстралія скасаваў сьмяротнае пакараньне
• 1991 — Польшча і Летува аднавілі дыпляматычныя стасункі, якія былі напружанымі яшчэ зь міжваеннага пэрыяду
  • Самараспусьціўся Зьезд народных дэпутатаў СССР
• 2000 — Тувалу прынятая ў чальцы Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў
• 2008 — Нікарагуа абвясьціла пра прызнаньне незалежнасьці Абхазіі і Паўднёвай Асэтыі
• 2017 — Вярхоўная Рада Ўкраіны ўхваліла Закон «Пра адукацыю», якім вызначана, што мовай адукацыі ва Ўкраіне становіцца дзяржаўная мова.

Нараджэньні

• 973 — Аль-Біруні, харэзмскі навукоўца
• 1568 — Тамаза Кампанэльля, італьянскі тэоляг і паэт
• 1638 — Людовік XIV, кароль Францыі ад 1643 да 1715
• 1718 — Антоні Тадэвуш Пшазьдзецкі, дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, падканцлер вялікі літоўскі (з 1764), маршалак Трыбунала ВКЛ у 1739
• 1735 — Ёган Крыстыян Бах, нямецкі кампазытар
• 1774 — Каспар Давід Фрыдрых, нямецкі жывапісец-рамантык
• 1786 — Сяргей Увараў, расейскі дзяржаўны дзяяч, прэзыдэнт Пецярбурскай Акадэміі Навук
• 1817 — Аляксей Канстанцінавіч Талстой, рускі пісьменьнік
• 1860 — Кандрат Лейка, беларускі пісьменьнік і пэдагог
• 1872 — Карл Фрыдрых фон Сымэнс, нямецкі прадпрымальнік, палітык
• 1876 — Антанін Бэньямін Свойсік, заснавальнік чэскага скаўцкага руху
• 1879 — Іван Пуліхаў, рэвалюцыянэр, тэрарыст. Ягоным імем названая адна з вуліц Менску
• 1883 — Мэлвін Шэпард, амэрыканскі лёгкаатлет, чатырохразовы алімпійскі чэмпіён
• 1893 — Язэп Фарботка, беларускі нацыянальны дзяяч, паэт, фатограф, навуковец
• 1901 — Віталь Вольскі, беларускі празаік, драматург, літаратуразнавец, краязнавец, палітычны дзяяч
• 1901 — Арсен Канчэўскі, дзяяч рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі
• 1917 — Язэп Сажыч, беларускі грамадзка-палітычны дзяяч, старшыня Рады БНР у 1982—1997
• 1938 — Данііл, мітрапаліт Такійскі і ўсяе Японіі
• 1946 — Фрэдзі Мэрк’юры, брытанскі рок-музыка, лідар гурту Queen
• 1948 — Бэніта Фэрэра-Вальднэр, аўстрыйская палітычная дзяячка
• 1951 — Майкл Кітан, амэрыканскі кінаактор («Бэтмэн», «Вяртаньне Бэтмэна»)
• 1957 — Леанід Марголін, расейскі музыка-мультыінструмэнталіст, кампазытар, аранжоўнік
• 1961 — Марк-Андрэ Амлан, канадзкі кампазытар і піяніст
• 1964 — Сяргей Лазьніца, украінскі кінарэжысэр
• 1967 — Матыяс Замэр, нямецкі футбаліст
• 1973 — Сэрафім (Беланожка), беларускі праваслаўны дзяяч, япіскап
• 1979 — Джон Кэр’ю, нарвэскі футбаліст, нападнік нацыянальнай зборнай Нарвэгіі
• 1988 — Фэліпэ Кайсэда, эквадорскі футбаліст, нападнік
• 1991 — Арсэн Якавенка, украінскі піяніст і кампазытар

Сьмерці

• 1569 — Пітэр Брэйгель Старэйшы, флямандзкі мастак
• 1857 — Агюст Конт, францускі матэматык і філёзаф
• 1876 — Мануэль Блянка Энкаляда, першы прэзыдэнт Чылі
• 1917 — Марыян Смалухоўскі, польскі фізык-тэарэтык
• 1918 — Іван Васторгаў, расейскі сьвятар, палітычны дзяяч, ідэоляг манархізму і чарнасоценства, праваслаўны сьвяты
• 1919 — Васіль Чапаеў, расейскі афіцэр, герой Грамадзянскай вайны ў Расеі
• 1937 — Анатоль Дзяркач, беларускі паэт, сатырык, гумарыст, мэмуарыст
• 1951 — Іван Кухараў, падпалкоўнік авіяцыі, Герой Савецкага Саюзу
• 1963 — Міхаіл Дзяркач, адміністрацыйны палкоўнік арміі Ўкраінскай Народнай Рэспублікі
• 1975 — Георг Отс, эстонскі сьпявак
• 1992 — Фрыц Лэйбэр, амэрыканскі пісьменьнік
• 1994 — Шымшон Аміцур, ізраільскі матэматык, ляўрэат Ізраільскае прэміі
• 1997 — Маці Тэрэза, гуманітарная дзяячка, ляўрэат Нобэлеўскай прэміі міру 1979 году
• 2003 — Кір Булычоў, савецкі пісьменьнік-фантаст
• 2005 — Зьміцер Кісель, беларускі публіцыст, журналіст, гісторык

Сьвяты

• Міжнародны дзень распаўсюджваньня пісьменнасьці і ведаў
• Індыя — Дзень настаўніка