Сан-Францыска
| Сан-Францыска | |||||
| анг. San Francisco | |||||
| |||||
| |||||
| Першыя згадкі: | 1833 | ||||
| Краіна: | ЗША | ||||
| Штат: | Каліфорнія | ||||
| Акруга: | Сан-Францыска | ||||
| Мэр: | Лёндан Бiд | ||||
| Плошча: | 600,7 км² | ||||
| Вышыня: | 16 м н. у. м. | ||||
| Насельніцтва (2010) | |||||
| колькасьць: | 805 235 чал. | ||||
| шчыльнасьць: | 1340,49 чал./км² | ||||
| Часавы пас: | UTC-8 | ||||
| летні час: | UTC-7 | ||||
| Тэлефонны код: | 415 | ||||
| Паштовы індэкс: | 94110, 94103, 94133, 94107, 94109, 94108, 94105, 94116 | ||||
| Геаграфічныя каардынаты: | 37°46′30″ пн. ш. 122°25′10″ з. д. / 37.775° пн. ш. 122.41944° з. д.Каардынаты: 37°46′30″ пн. ш. 122°25′10″ з. д. / 37.775° пн. ш. 122.41944° з. д. | ||||
Сан-Францыска на мапе Каліфорніі   Сан-Францыска | |||||
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |||||
| www.sfgov.org | |||||
Сан-Францы́ска (па-ангельску: San Francisco, мянушка: Туманны горад) — горад і акруга ў ЗША, у штаце Каліфорнія. Насельніцтва складае 776,7 тысяч чалавек, гэта чацьверты па колькасьці насельніцтва горад Каліфорніі. Сан-Францыска разьмешчаны на паўночным ускрайку аднайменнага паўвострава і зьяўляецца цэнтральнай часткай так званай вобласьці заліва Сан-Францыска (па-ангельску: San Franscisco Bay Area), насельніцтва якой складае каля 7 мільёнаў чалавек.
У 1776 годзе першымі эўрапейцамі якія пасяліліся ў Сан-Францыска сталі гішпанцы, якія назвалі горад у гонар Сьвятога Францыска. З пачаткам «Залатой ліхаманкі» ў 1848 годзе горад пачаў імкліва расьці. У 1906 годзе моцны землятрус і пажары, якія выбухнулі за ім, разбурылі 80% гораду. Пазьней Сан-Францыска быў перабудаваны. На сёньняшні дзень Сан-Францыска — адзін з самых прыгожых гарадоў Амэрыкі.
Сан-Францыска мае шэраг прыродных асаблівасьцей, якія надаюць гораду незабыўны калярыт. Горад разьмешчаны паміж аднайменным залівам і Ціхім акіянам. Смуга, прынесеная акіянам — часты госьць і адметная рыса гораду. Горад разьмешчаны на ўзгорках і славіцца на ўвесь сьвет невымоўным спалучэньнем гістарычнай і сучаснай архітэктуры. Да ліку славутасьцей гораду належаць мост «Залатая брама», абток Алькатрас і сыстэма кабэльных трамваяў.
Гісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Першымі насельнікамі паўвострава Сан-Францыска былі індзейцы племя Ахлоні (у перакладзе з індзейскага «заходні народ»), якія засялялі гэтую мясцовасьць з 8 тысячагодзьдзя да нашай эры і да пачатку 19 стагодзьдзя. Першыя эўрапейцы прыбылі ў заліў Сан-Францыска 2 лістапада 1769 году ў складзе гішпанскай экспэдыцыі Гаспара дэ Партола. Дэ Партола шукаў магчымасьць пашырыць уладаньні гішпанскай кароны ў Амэрыцы і супрацьстаяць пашырэньню расейскіх калёніяў. Праз 6 гадоў гішпанцы заснавалі на паўвостраве місію і пабудавалі ваенны форт. Расейская калёнія разьмяшчалася непадалёк у Форце Рос. У 1830 Уільям Рычардсан стварыў першы плян гораду і пабудаваў першы капітальны эўрапейскі дом.
Пасьля абвяшчэньня Мэксыкай у 1821 годзе незалежнасьці ад Гішпаніі Сан-Францыска, як і ўся Каліфорнія, адыйшоў ва ўладаньні Мэксыкі. ЗША захапілі горад 30 студзеня 1847 падчас Мэксыканска-Амэрыканскай вайны. У той час, нягледзячы на сваё стратэгічнае месцазнаходжаньне, Сан-Францыска заставаўся маленькім мястэчкам. Праз два гады з пачаткам «Залатой ліхаманкі» да сьнежня 1849 насельніцтва гораду вырасла з 1 тысячы чалавек да 25 тысяч.
Вялікая колькасьць працаўнікоў з Кітаю прывяла да стварэньня вялікага Кітайскага квартала. Да сёньняшняга дня кітайцы застаюцца адной з самых вялікіх этнічных груп гораду.
У 1906 годзе землятрус і наступныя пажары разбурылі 80% гораду. Больш за 3 тысячы чалавек загінулі, многія засталіся без прытулку.
У 1936 годзе адчыніўся мост паміж Сан-Францыска і Оклэндам, а ў 1937 — мост «Залатая брама», які перакінуўся праз аднайменны праліў. З адчыненьнем двух новых камунікацыйных шляхоў стала магчымым трапіць ў горад з поўначы і ўсходу, і насельніцтва вырасла яшчэ больш, асабліва падчас Другой сусьветнай вайны — унікальнае месцазнаходжаньне гораду зрабіла яго важнай ваенна-марской базай.
У красавіку 1945 года ў Сан-Францыска быў падпісаны Статут Арганізацыі Аб'яднаных Нацыяў.
У другой палове 20 стагодзьдзя ў горад пацягнуліся прадстаўнікі новай амэрыканскай культуры: мастакі, пісьменьнікі, рок-музыкі і гіпі. Сан-Францыска стаў таксама цэнтрам руху за вызваленьне гэяў, у цяперашні час у горадзе ў адсоткавым дачыненьні пражывае больш геяў і лесьбіянак, чым у любым іншым буйным горадзе ЗША.
У 1989 годзе буйны землятрус выклікаў значныя разбурэньні і ахвяры ў горадзе.
У 80-х гадах 20 стагодзьдзя ў Сан-Францыска была пабудаваная вялікая колькасьць хмарачосаў і высокіх жылых дамоў. Падчас разьвіцьця Інтэрнэту ў горад пацягнуліся інтэрнэт-бізнэсмэны, праграмісты і іншыя працаўнікі гэтай галіны, што падвысіла кошты на жыльлё. Абвал кампутарнай галіны ў 2001 годзе моцна паўплываў на працазабясьпячэньне і эканамічны стан гораду. Да сёньняшняга дня блізкасьць да Крамянёвай даліны і вялікая колькасьць «кампутарных» кампаніяў робяць высокія тэхналёгіі асноўнай галіной прамысловасьці гораду.
Апошнія гады колькасьць бесхацінцаў было адной з самых балючых праблем гораду. Колькасьць бесхацінцаў на душу насельніцтва ў Сан-Францыска перавышае аналягічны паказчык любога іншага гораду ЗША.
Геаграфія і клімат
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Вялікая частка Сан-Францыска разьмяшчаецца на паўночным ускрайку аднайменнага паўвострава. Некалькі астравоў заліва Сан-Францыска (Алькатрас, Востраў Скарбаў і вялікая частка абтока Рэд Рок) таксама належаць гораду. Гораду таксама належаць незаселеныя Фаралонавы астравы, разьмешчаныя ў Ціхім акіяне за 43 кілямэтрыы ад берагу.
Агульная плошча гораду — 600,7 км², зь якіх 120,9 км² складае суша і 479,7 км² — вада. Агульная плошча вады складае 79,86% агульнай плошчы гораду. Часта гавораць, што Сан-Францыска — квадрат з бакамі ў 7 міль (~11 кілямэтраў).
Сан-Францыска знакаміты сваімі ўзгоракамі. Узгоркам у горадзе завецца ўзвышэньне больш за 30 мэтраў. У рысе гораду знаходзяцца 42 узгоркі. Самы высокі ўзгорак — гара Дэвідсан, яго вышыня — 282 мэтры. На вяршыні ўзгорка ў 1934 годзе пабудаваны крыж вышынёй 31,4 мэтра.
Сан-Францыска знаходзіцца паблізу двух тэктанічных разломаў, якія зьяўляюцца чыньнікам частых землятрусаў. Акрамя ўжо згаданага землятрусу 1906 году, моцныя землятрусы здараліся ў Сан-Францыска ў 1851, 1858, 1865, 1868, 1957, 1989 гадох.
Пагроза паўтору моцнага землятрусу высоўвае высокія стандарты да трываласьці новых будынкаў і прымушае перабудоўваць ранейшыя будынкі і масты.
Клімат
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Сан-Францыска акружаны вадою з трох бакоў. Халодныя плыні ў Ціхім акіяне аказваюць моцны ўплыў на клімат гораду. Улетку на горад спускаецца смуга, а ўзімку часта ідзе дождж. Сярэдняя тэмпэратура лета — 15—24°C, сярэдняя тэмпэратура зімы — 10—15 °C, вельмі рэдка яна апускаецца ніжэй за нуль. Дождж улетку — рэдкая зьява, але зімы часта дажджлівыя. Сьнегапады вельмі рэдкія. Ціхі акіян у блізіні горада асабліва халодны — яго тэмпэратура ўзімку каля 10 °C, улетку — 12 °C. Спалучэньне халоднага акіяна і высокай тэмпэратуры асноўнай часткі Каліфорніі прыводзіць да ўнікальнага фэномену Сан-Францысканскай смугі, якая ўлетку можа ахінаць горад (асабліва яго заходнюю частку) цэлымі днямі.
Тэмпэратура ў горадзе ўлетку — 18-20°С, аднак, варта ад’ехаць у глыб Каліфорніі хоць бы на некалькі дзясяткаў кілямэтраў, тэмпэратура пачынае дасягаць 35-40°С. Смуга бывае пераважна ўлетку, рэдка зьяўляецца позьняй вясной і раньняй восеньню, што робіць гэтыя сэзоны больш падобнымі на лета. Узімку часам днём паветра награецца да тых жа 18 °C, але звычайная тэмпэратура — 11-14°С.
Для параўнаньня: самы цёплы месяц — верасень (смуга рэдкая) — 17,2 °C, хоць геаграфічная шырыня гораду паўднёвей Баку на ўзроўні Ашхабада. Аднак сярэднесутачныя тэмпэратуры вышэй 16°С трымаюцца з пачатку траўня да канца кастрычніка.
Клімату Сан-Францыска прысьвечана мноства твораў і дыскусій. Адны завуць клімат «ідэальным», іншыя, насупраць, «найгоршым у сьвеце».
| Месяц | Ападкі, мм | Ср. тэмп. °С |
|---|---|---|
| Студзень | 118 | 9.2 |
| Люты | 82 | 10.1 |
| Сакавік | 67 | 11.3 |
| Красавік | 39 | 12.3 |
| Травень | 8 | 16.0 |
| Чэрвень | 3 | 16.2 |
| Ліпень | 1 | 16.7 |
| Жнівень | 1 | 17.2 |
| Верасень | 5 | 17.2 |
| Кастрычнік | 27 | 16.0 |
| Лістапад | 58 | 11.8 |
| Сьнежань | 90 | 9.6 |
| Разам | 500 | 13.6 |
Грамадзкі транспарт
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Сыстэма грамадзкага транспарту Сан-Францыска — самая разьвітая сыстэма на заходнім узьбярэжжы ЗША. Каля 35% насельніцтва гораду штодня карыстаюцца грамадзкім транспартам. Транспартная сыстэма гораду ўключае ў сябе аўтобусы, тралейбусы, наземныя і падземныя хуткасныя трамваі (усё гэта — так званая сыстэма MUNI), а таксама знакамітыя гістарычныя кабэльныя трамваі. У горадзе функцыянуе свайго роду мэтрапалітэн (BART), які злучае горад з блізкімі гарадамі і прыгарадамі. Сыстэма прыгарадных цягнікоў злучае Сан-Францыска з Сан-Хасэ. Некалькі паромаў таксама злучаюць горад з прыгарадамі.
Аэрапорт
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Міжнародны аэрапорт Сан-Францыска разьмешчаны ў 13 кілямэтрах на поўдзень ад гораду. Жыхары і госьці гораду таксама могуць карыстацца Міжнародным аэрапортам Оклэнду (32 кілямэтры ад гораду) і Міжнародным аэрапортам Сан-Хасэ (70 км ад гораду).
Порты
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Порт Сан-Францыска быў раней самым вялікім і загружаным портам на заходнім узьбярэжжы ЗША. Цяпер гэтае званьне належыць портам Лос-Анджэлесу і Лонг-Біч. Вялікая частка камэрцыйнага суднаходства перамясцілася ў порт Оклэнду на ўсходнім беразе заліва.
Нявыкарыстаныя для асноўнага суднаходства пірсы ў цяперашні час выкарыстоўваюцца ў асноўным для офісных будынкаў, крам і музэяў.
Рэлігія ў акрузе Сан-Францыска
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Каталікі — 180 798 і 49 рэлігійных суполак
- Юдэі — 49 500 і 36 рэлігійных суполак
- Мусульмане — 22 664 і 6 рэлігійных суполак
- Аб'яднаная мэтадысцкая царква (пратэстанты) — 13 522 і 16 рэлігійных суполак
- Епіскапальная царква (пратэстанты) — 6295 і 19 рэлігійных суполак
- Усе рэлігіі — 324 882 і 408 рэлігійных суполак
- Усё насельніцтва 386 816[1]
Кампутарныя гульні
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Сан-Францыска выдатна адлюстроўваецца ў гульні Vette. Гульня прызначаная для кампутараў 286/386.
- Сан-Францыска ўскосна паказаны ў гульні GTA: San Andreas
Фільмы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- У Сан-Францыска і Алькатрасе адбываецца дзеяньне знакамітага фільма «Скала»
- «Уцёкі з турмы „Алькатрас“»
- «Асноўны інстынкт»
- «Канчатковы аналіз»
- «Споведзь нябачнага чалавека»
Глядзіце таксама
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Залатыя Вароты
- Міжнародны аэрапорт Сан-Францыска
- Сан-Францыска (заліў)
- Крамянёвая даліна
- Сквэр Портсмут
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Сан-Францыска — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
- Землятрус у аб'ектыве Джэка Лёндана. Фатаграфіі землятрусу 1906 у Сан-Францыска, зробленыя Джэкам Лёнданам.
- Артыкул пра Сан-Францыска ў «Электроннай габрэйскай энцыкляпэдыі» (рас.)
