Друцак (горад)

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Друцак.

Дру́цак — колішняе места на тэрыторыі Беларусі, на рацэ Друці. Знаходзіўся каля вёскі Друцку.

Друцак — места гістарычнай Аршаншчыны (частка Віцебшчыны), колішняя сталіца ўдзельнага княства і рэзыдэнцыя князёў Друцкіх, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага.

Назва

Тапонім Друцак утварыўся ад назвы ракі Друці. Варыянты напісаньня назвы места ў гістарычных крыніцах: Дрютьск, Дрьтеск, Дрьютек, Друтеск, Друческ.

У сучаснай беларускай мове (клясычны правапіс) тапонім аформіўся з устаўным «а» ў канцавым спалучэньні -цк — Друцак, што адпавядае традыцыйнаму вымаўленьню мясцовых жыхароў. Пісьмовае выкарыстаньне гэтай формы пачалося ў канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў у новым беларускім правапісе, які грунтаваўся на фанэтычным прынцыпе. Пазьней у 1920-я гады форма Друцак як нарматыўная пачала ўжывацца ў БССР да палітычнай рэформы беларускага правапісу 1933 году, а таксама ў Заходняй Беларусі да падзеяў 1939 году. Цяперашняе афіцыйнае напісаньне назвы — Друцк (рас. Друцк).

Гісторыя

Дзядзінец і вакольны горад старажытнага Друцку існавалі на высокім правым беразе Друці, а асноўная частка паселішча — пасад, на левым^[a]. Паводле сьведчаньня Друцкага Эвангельля, у 1001 годзе тут збудавалі адну зь першых на беларускіх землях хрысьціянскіх цэркваў. Першы ўпамін пра Друцак у летапісе датуецца 1092 годам, тым часам у Павучаньні Манамаха заснаваньне гораду адносіцца да 1078 году. У гэты час Друцак быў у валоданьні князёў друцкіх, таму быў уцягнуты ў іх змаганьне з князямі менскімі за полацкі сталец. Аднак, за час войнаў XI ст. горад ані разу ня быў узяты^[1].

У 1101 годзе Друцак стаў сталіцай удзельнага княства, якім валодалі нашчадкі полацкага князя Ўсяслава Брачыславіча. За часамі вайны ў 1116 годзе горад зруйнавалі войскі рускіх князёў. У 1158 годзе мясцовыя жыхары выступілі супраць князя Глеба Расьціславіча і пасадзілі князем Рагвалода Барысавіча. З 1180 году Друцак быў уцягнуты ў змаганьне смаленскіх князёў з чарнігаўскімі. Найбольшага росквіту горад дасягнуў у 1230-1240-я гады.

У XIII ст. Друцак далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага. З XIV ст. тут існаваў замак^[2]. У Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх (канец XIV ст.) Друцак значыцца сярод «літоўскіх» замкаў. І места, і замак неаднаразова разбураліся і аднаўляліся. Места падзялялася на «дольніцы», якія знаходзіліся ў валоданьні розных галінаў роду Друцкіх, а таксама розных спадкаемцаў іх згаслых галінаў або асобаў, якія іншым шляхам набылі часткі колішняга Друцкага княства.

Час і прычыны канца існаваньня Друцку невядомыя^[3]. Магчыма, каля канца XV ст. — пачатку XVI ст. места спалілі і зруйнавалі, па чым яго не аднавілі^[3]. Існуе і прывязка часу зьнішчэньня Друцку да сярэдзіны XVII ст.^[b]. Паскорыць заняпад места мог новы просты гандлёвы шлях зь Вільні ў Маскву праз Талачын^[4].

Друцак часоў XVI ст. апісваўся ў апавяданьнях канца XVII ст. як такі, што меў 7 міляў акружыны і славіўся дзьвюма сотнямі выдатных храмаў, але ў час жорсткай вайны быў дашчэнту спустошаны, і лёс яго параўноўваўся зь лёсам Троі^[c].

Заўвагі

^ Пацьвярджаецца раскопкамі Л. Аляксеева ў 1956 годзе
^ На думку Міхася Ткачова
^ Паводле пераказу сакратара пасольства Сьвятой Рымскай імпэрыі Ягана Георга Корба ў яго «Дзёньніку падарожжа ў Масковію».

Крыніцы

^ Мяснікоў А. Горад на вольнай Друці… // Звязда. 27 чэрвеня 2001 г.
^ Аляксееў Л. Друцк // БЭ. — Мн.: 1998 Т. 6. С. 222.
^ ^а ^б Аляксееў Л. В. Друцк // Беларуская савецкая энцыкляпэдыя. У 12 т. / Беларуская Савецкая Энцыклапедыя; Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш.. — Мн.: БелСЭ.
^ Аляксееў Л. Друцк // ЭГБ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 293.

Літаратура

Беларуская савецкая энцыкляпэдыя. У 12 т. / Беларуская Савецкая Энцыклапедыя; Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш.. — Мн.: БелСЭ, 1971. — Т. 4. Графік — Зуйка. — 608 с.
Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — ISBN 985-11-0106-0
Друцк старажытны: Да 1000-годдзя ўзнікнення горада / Рэд.кал.: Г. Пашкоў (гал.рэдактар) і інш.; Маст. У. Жук. — Менск: БелЭН, 2000. — 128 с.: іл. ISBN 985-11-0185-0
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2

Вонкавыя спасылкі

Друцак , Radzima.org

[1] Пацьвярджаецца раскопкамі Л. Аляксеева ў 1956 годзе

[5] На думку Міхася Ткачова

[7] Паводле пераказу сакратара пасольства Сьвятой Рымскай імпэрыі Ягана Георга Корба ў яго «Дзёньніку падарожжа ў Масковію».

[2] Мяснікоў А. Горад на вольнай Друці… // Звязда. 27 чэрвеня 2001 г.

[3] Аляксееў Л. Друцк // БЭ. — Мн.: 1998 Т. 6. С. 222.

[Alaksiejeu-4] а ^б Аляксееў Л. В. Друцк // Беларуская савецкая энцыкляпэдыя. У 12 т. / Беларуская Савецкая Энцыклапедыя; Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш.. — Мн.: БелСЭ.

[6] Аляксееў Л. Друцк // ЭГБ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 293.

[a]

[1]

[2]

[3]

[b]

[4]

[c]