Соф’я Слуцкая

	Соф’я Слуцкая; лац. Sofja Słuckaja
	Соф’я Юр’евічаўна Алелькаўна
	Соф’я Слуцкая
Сьвятая
Сьвецкае імя	Соф’я Радзівіл
Нарадзілася	1 траўня 1585; Слуцак, Наваградзкі павет, Вялікае Княства Літоўскае
Памерла	19 сакавіка 1612; маёнтак Амелева, Ігуменская воласьць, Менскі павет, Вялікае Княства Літоўскае
Шануецца	Беларускі экзархат, Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква
Услаўленая	Каля 1643 г.
Кананізаваная	3 красавіка 1984 (40 гадоў таму)
У ліку	Праведная
Галоўная сьвятыня	Катэдральны сабор Сашэсьця Сьвятога Духу (Менск)
Дзень памяці	1 красавіка
Патрон	Слуцка і хворых жанчынаў, дзяцей; сужонства, ад голаду, пажару і галаўнога болю, пры цяжбе з уладай
Падзьвіжніцтва	Крыжанашэньне ў шлюбе
	Соф’я Слуцкая ў Вікісховішчы

Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Слуцкая.

Со́ф’я Слу́цкая (1 траўня 1585, Слуцак, цяпер Менская вобласьць, Беларусь — 9 (19) сакавіка 1612, м. Амелева, цяпер Ігуменскі раён, Менская вобл., Беларусь) — беларуская праваслаўная сьвятая і асьветніца Вялікага Княства Літоўскага^[3].

Біяграфія

Дачка слуцкага князя Юрыя III і Барбары з Кішкаў^[3], апошняя з княскага роду Алелькавічаў. Верагодна, выхоўвалася ў дзяцінстве ў праваслаўі, але на працягу свайго сьвядомага жыцьця была каталічкай.

У раньнім веку страціла бацьку, адразу за ім сышла з жыцьця і маці. Па сьмерці дзядзькоў Аляксандра (1591 год) і Яна Сымона (1592 год) да Соф’і адышло ўсё Слуцкае княства зь местамі Слуцкам і Капылём, мястэчкамі Раманавам, Старобінам, Любаньню, Пясочным і Ленінам, 32 фальваркі.

Сіратой апекваліся сваякі Хадкевічы: староста жамойцкі Юры, па ягонай сьмерці — кашталян віленскі і староста берасьцейскі Геранім. Яны запазычылі князям Радзівілам значныя грашовыя сумы і вырашылі выплаціць даўгі пасагам Соф’і, якую сасваталі за нясьвіскага князя Януша Радзівіла, сына ваяводы віленскага Крыштапа. Напярэдадні вясельля абвастрыліся фінансавыя спрэчкі двух кланаў, і Хадкевічы скасавалі заручыны сваёй выхаванкі. Аднак Радзівілы рашуча абвясьцілі, што не жадаюць адмаўляцца ад нявесты і падалі на Хадкевічаў у суд. Вырак суду на карысьць Радзівілаў вельмі ўдарыў па гонару апекуна Соф’і. Новы дзень вясельля прызначылі на 1 кастрычніка 1600 году, на сьвята Пакрова Багародзіцы. Хоць муж вызнаваў кальвінізм, Соф’я заставалася праваслаўнай^[3]. У якасьці адступнога Хадкевічы атрымалі 360 080 злотых, 500 валокаў зямлі і скасаваньне доўгу^[1].

20 ліпеня 1600 году жаніх Януш Радзівіл зьвярнуўся да папы рымскага Клімэнта VIII (1592—1605) з прашэньнем аб дазволе на шлюб, дзе згадвалася: «мною было дакладна прадпісана, каб сама дзяўчына магла жыць з мною, каталіком, безь перашкоды адносна ейнае рэлігіі». 1 кастрычніка ў праваслаўным саборы Берасьця адбылося вянчаньне паводле праваслаўнага абраду. У выніку наступных рознагалосьсяў з папскім стальцам муж перайшоў у кальвінізм^[1].

У 1604 годзе неўзабаве па родах памёр нованароджаны сын Мікалай. У 1608 годзе — дачка Кацярына^[1].

Шмат увагі надавала дабрачынным справам, падтрымлівала праваслаўныя цэрквы і манастыры ў Слуцкім княстве. Ахвяравала сродкі для пабудовы лякарань для бедных, учыняла паломніцтвы ў сьвятыя мясьціны. Дамаглася ад мужа здабыцьця ў вялікага князя літоўскага Жыгімонта Вазы (1587—1632) граматы, паводле якой у Слуцкім княстве забаранялася прымушаць праваслаўных хрысьціянаў да пераходу ў склад Уніяцкай царквы^[4] і адбіраць царкоўную маёмасьць у праваслаўных прыходаў і манастыроў^[2]. Брала ўдзел у якасьці праваслаўнай братчыцы ў Слуцкім Зьмяненскім брацтве^[1].

Памерла 19 сакавіка 1612 году, нарадзіўшы дачку Кацярыну, якая таксама памерла ў той самы дзень^[2].

Памяць

Княгіню пахавалі ў Слуцкім Трайчанскім манастыры. Да цынкавай грабніцы прымацавалі герб слуцкіх князёў Алелькавічаў. На вонкавым баку грабніцы зьмясьціл надпіс літымі літарамі: «1612 года, сакавіка 19, спачыла дабраверная Соф’я, княгіня слуцкая Алелькаўна Юр’евічаўна, Альгердава племя, і пакладзена была ў Слуцку, у манастыры Сьвятой Жываначальнай Тройцы». Паэт Салямон Рысінскі, які працаваў пісарам пры мужы, прысьвяціў ёй пасьмяротную эпітафію^[1]:

Ты захавалася ў сузор’і Слуцкім адзіна,
Паміж літоўскімі, славай найяскравейшая першая дачка!
Хіба ты ня меней рыцар, чым горды муж твой вялікі?
Моц якая, наляцеўшы, нечакана цябе забрала

—Салямон Рысінскі, Эпітафія Соф'і Слуцкай

Да 1904 году мошчы захоўваліся пад алтаром Спаскай царквы Траецкага манастыра ў Слуцку, адкуль грабніцу перанесьлі ў зімнюю капліцу манастыра. У 1912 годзе мошчы зьмясьцілі пад правым клірасам Траецкага сабору Слуцка. 21 лютага 1930 году раку грабніцы адчыніла дзяржаўная камісія з удзелам начальніка аддзела Бабруйскага выканаўскага камітэту Антонава, дацэнта Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту Чарвакова і кіраўніка Бабруйскай лякарні Сурава ў прысутнасьці настаяцеля Траецкага сабору япіскапа Слуцкага БАПЦ Мікалая (Шамяцілы). У пратаколе з прыкладаньнем заключэньня і фатаздымкаў адзначалася нятленьне мошчаў пры адсутнасьці адмысловага бальзамаваньня цела^[1].

Затым мошчы даставілі ў музэй Беларускага мэдычнага інстытуту (Менск), адкуль пасьля нямецкага захопу Менску ў 1941 годзе перанесьлі ў катэдральны сабор Сашэсьця Сьвятога Духу (Менск), дзе мошчы захоўваюцца дагэтуль^[1].

Кананізацыя

Неўзабаве сярод месьцічаў пайшлі чуткі пра дзівосы, што адбываліся ля труны. Менавіта тады Соф’ю пачалі ўшаноўваць як сьвятую, але кананізавалі княгіню значна пазьней, у 1984 годзе.

У 2000 годзе да 2000-годзьдзя хрысьціянства быў усталяваны помнік Соф’і Слуцкай^[5]. У 2009 годзе ў Менску асьвяцілі новую царкву ў гонар сьвятой Соф’і Слуцкай.

У наш час сьвятыя мошчы Соф’і Слуцкай захоўваюцца ў Катэдральным саборы Сашэсьця Сьвятога Духу ў Менску. Дзень яе памяці адзначаецца 1 красавіка.

Пытаньне веры

У 2008 годзе беларуская архівістка Вольга Бабкова выявіла ў зборах Нацыянальнага гістарычнага архіву Беларусі непадпісаны^[6] дакумэнт ад 6 лютага 1600 г., дзе ад імя Соф’і Алелькавіч пры заключэньні шлюбнай дамовы зь Янушам Радзівілам сьцьвярджалася, што яна зьяўлялася каталічкай^[7]^[8]. Пагатоў на 6 лютага 1600 годзе Соф’я Алелькавіч ужо была паўналетняй, то бок правамоцнай^[6].

У культуры

Пэрсанаж рамана Юзафа Крашэўскага «Апошняя з слуцкіх князёў» (1841) і гістарычнай драмы Ўладзіслава Сыракомлі «Магнаты і сірата» (1859).

Радавод

Радавод Соф’і Слуцкай

16. Сямён Алелькавіч

8. Юры I Алелькавіч

17. невядома

4. Юры II Алелькавіч

9. невядома

2. Юры III Алелькавіч

5. невядома

1. Соф’я Слуцкая

3. Барбара з Кішак

Галерэя

Невядомы мастак, 1646—1653 гг.
Невядомы мастак XVIII ст., паводле партрэта XVI ст.
Партрэт з альбома «Выявы роду Радзівілаў». Нясьвіж, 1758 г.
Надмагільле ў Слуцкім Траецкім манастыры, 1890 г.

Крыніцы

^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж Сохвія Слуцкая // Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква, 2015 г. Праверана 5 студзеня 2016 г.
^ ^а ^б ^в Ёсіф Заяц. Самая багатая нявеста Рэчы Паспалітай // Ігуменскі тракт. — 30 красавіка 2013. — № 3 (27118). — С. 7. — ISSN 1990-763x.
^ ^а ^б ^в Анатоль Грыцкевіч. Радзівіл Соф’я // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 497.
^ Мітрапаліт Філарэт. Пасланьне на Раство Хрыстова // Зьвязда : газэта. — 6 студзеня 2012. — № 3 (27118). — С. 1-2. — ISSN 1990-763x.
^ В Слуцке пройдёт крестный ход, посвящённый 10-летию со дня установки памятника Софии Слуцкой, Інфа-Кур’ер (рас.)
^ ^а ^б Япіскап Антоній. Яшчэ раз пра веравызнаньне сьвятой Сафіі Слуцкай // Слуцкая япархія, 6 студзеня 2015 г. Праверана 5 студзеня 2016 г.
^ В. Бабкова: «Я бачу гісторыю хутчэй празь літаратуру», Радыё Свабода, 3 лістапада 2008 г.
^ Як лаяліся сярэднявечныя мінчукі і пра што марылі тагачасныя аптэкары?(недаступная спасылка), Эўрапейскае радыё для Беларусі, 9 красавіка 2010 г.

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8

Вонкавыя спасылкі

1 мая — 420 год з дня нараджэння Соф'і Слуцкай (1585-1612), рэлігійнай дзяячкі, асветніцы, беларускай праваслаўнай святой. Нацыянальная бібліятэка Беларусі. Праверана 3 сьнежня 2010 г.
Асветніца Софья Слуцкая Радзівіл (Алелька) (1585 — 19.3.1612). Спадчына. Праверана 3 сьнежня 2010 г.
Святло далёкай зоркі. Информационный сайт города СЛУЦКА. Праверана 3 сьнежня 2010 г.

[а-1] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж Сохвія Слуцкая // Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква, 2015 г. Праверана 5 студзеня 2016 г.

[з-2] а ^б ^в Ёсіф Заяц. Самая багатая нявеста Рэчы Паспалітай // Ігуменскі тракт. — 30 красавіка 2013. — № 3 (27118). — С. 7. — ISSN 1990-763x.

[evkl-3] а ^б ^в Анатоль Грыцкевіч. Радзівіл Соф’я // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 497.

[4] Мітрапаліт Філарэт. Пасланьне на Раство Хрыстова // Зьвязда : газэта. — 6 студзеня 2012. — № 3 (27118). — С. 1-2. — ISSN 1990-763x.

[5] В Слуцке пройдёт крестный ход, посвящённый 10-летию со дня установки памятника Софии Слуцкой, Інфа-Кур’ер (рас.)

[с-6] а ^б Япіскап Антоній. Яшчэ раз пра веравызнаньне сьвятой Сафіі Слуцкай // Слуцкая япархія, 6 студзеня 2015 г. Праверана 5 студзеня 2016 г.

[7] В. Бабкова: «Я бачу гісторыю хутчэй празь літаратуру», Радыё Свабода, 3 лістапада 2008 г.

[8] Як лаяліся сярэднявечныя мінчукі і пра што марылі тагачасныя аптэкары?(недаступная спасылка), Эўрапейскае радыё для Беларусі, 9 красавіка 2010 г.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]