Акіянія

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Акіянія (неадназначнасьць).

Акія́нія — агульная назва выспаў Ціхага акіяна, якія разам з Аўстраліяй ствараюць частку сьвету, якая называецца Аўстралія і Акіянія.

Знаходжаньне

Плошча паверхні Акіяніі складае 1,25 млн км². У заходняй частцы знаходзяцца кантынэнтальныя астравы, у астатніх частках у асноўным вульканічныя і каралавыя астравы. Актыўныя вульканы Руапэху, Раторуа і іншыя, таксама шмат гейзэраў і гарачых крыніцаў. На некаторых архіпэлягах, якія суседнічаюць з акіянічнымі разломамі, часта здараюцца землятрусы. Над Каралінскімі выспамі і паўднёвай Палінэзіяй утвараюцца трапічныя цыклёны. Большасьць выспаў пакрыта вечназялёнымі трапічнымілясамі, а каралавыя астравы зарасьцямі какосавых пальмаў.

Найбуйнейшыя астравы Акіяніі: Новая Гвінэя, Паўднёвая выспа (Новая Зэляндыя), Паўночная выспа (Новая Зэляндыя), Новая Брытанія, Новая Ірляндыя, Новая Каледонія і г. д.

Насельніцтва

Акіянію засяляюць каля 12,3 млн чалавек (1993), што складае 0,2% сусьветнага насельніцтва. Але заселены астравы нераўнамерна: ад больш чым 250 жыхароў на км² (Тонга (500 чал/км²), Науру (476), Маршалавы астравы (287), Гуам (257), Амэрыканскае Самоа (251)) да менш чым 10 жыхароў на км²: Папуа-Новая Гвінэя (8). Вялікая колькасьць маленькіх выспаў незаселена. Карэнныя жыхары: папуасы (каля 3,1 млн чал.), меланэзійцы (каля 1 млн чал.), палінэзійцы (каля 870 тысячаў чал.), мікранэзійцы (каля 180 тыс. чал.)

Гаспадарка

На выспах Акіяніі вырошчваюць: какосавыя пальмы, цукровы трысьнёг, бананы, ананасы, хлебнае дрэва і ў нязначнай колькасьці каву, какаву, каўчук. Насельніцтва таксама займаецца лоўляй рыбы і чарапах. З карысных выкапняў здабываюць кобальт, нікель (Новая Каледонія), медзь, золата (Боўганвіл), фасфаты (Наўру) і гуана. Выспы Акіяніі граюць значную ролю ў марской і лётнай навігацыі. Найвялікшыя марскія порты: Оклэнд, Вэлінгтон, Літлтон, Нумеа, Сува, Ганалулу, Пага Пага, Рагатонга, Папііці, Маданг, Порт Морсьбі, Порт Віла; найвялікшыя аэрапорты: Ганалулу, Ніндзі, Оклэнд, Вэлінгтон, Крыстчарч, Пага Пага, Папііці, Нумеа. Усё большую частку мясцовай гаспадаркі займае турыстычны бізнэс, які наібольш разьвіты на Гаваях і ў Новай Зэляндыі.

Гісторыя

У XVI стагодзьдзі большая частка выспаў Акіяніі належала Гішпаніі і Партугаліі. У XVII стагодзьдзі ў рэгіён праніклі галяндцы, французы і ангельцы, а ў XIX стагодзьдзі немцы і амэрыканцы. У канцы XIX стагодзьдзя ўсе астравы Акіяніі былі калянізаваныя эўрапейскімі краінамі і Злучанымі Штатамі. У 1907 годзе атрымала незалежнасьць першая краіна Акіяніі — Новая Зэляндыя (да гэтага часу брытанскі дамініён). Падчас Першай сусьветнай вайны нямецкія астравы былі заняты Аўстраліяй, Новай Зэляндыяй і Японіяй, у 1919 годзе афіцыйна яны сталі тэрыторыямі, кіраванымі Лігай Нацыяў. Падчас Другой сусьветнай вайны тэрыторыя Акіяніі зьяўлялася арэнай баявых дзеяньняў паміж амэрыканскім і японскім войскамі. Пасьля капітуляцыі Японіі ў 1945 годзе яе тэрыторыя, падлеглая ААН, трапіла пад кіраваньне ЗША. У пасьляваенны час большасьць залежных тэрыторыяў атрымала незалежнасьць: Заходняе Самоа (1962), Науру (1968), Тонга і Фіджы (1970), Папуа-Новая Гвінэя (1975), Саламонавы астравы і Тувалу (1978), Кірыбаці (1979), Фэдэрацыя Мікранэзіі і Маршалавы астравы(1994). Іншыя тэрыторыі (Ніуе, Выспы Кука, Паўночныя Марыяны, Гуам) маюць шырокую аўтаномію.

Краіны Акіяніі

У Акіяніі на дадзены момант цалкам знаходзіцца 16 краін (дьзве зь якіх зьяўляюцца транскантынэнтальнымі) і 12 залежных тэрыторыяў.

Частка	Краіна	Плошча (км²)	Насельніцтва	Сталіца
Аўстралазія	Аўстралія ^[a]	7692024	25980632	Канбэра
	Новая Зэляндыя ^[b]	270467	5136068	Вэлінгтан
	Норфалк (залежная тэрыторыя Аўстраліі)	36	1734	Кінгстан
Меланэзія	Вануату	12189	301295	Порт Віла
	Інданэзія ^Т	1904569	272248500	Джакарта
	Новая Каледонія (залежная тэрыторыя Францыі)	18575	273674	Нумэа
	Папуа-Новая Гвінэя	462840	9122994	Порт Морсьбі
	Саламонавы астравы	28896	728041	Ханіяра
	Фіджы	18272	898402	Сува
Мікранэзія	Гуам (залежная тэрыторыя ЗША)	549	153836	Хагатна
	Кірыбаці	811	120740	Паўднёвая Тарава
	Маршалавы астравы	181	54516	Маджура
	Науру	21	11832	Ярэн
	Палаў	459	17957	Мэлекеок
	Паўночныя Марыяны (залежная тэрыторыя ЗША)	464	47329	Саіпан
	Фэдэратыўныя Штаты Мікранэзіі	702	105754	Палікір
Палінэзія	Амэрыканскае Самоа (залежная тэрыторыя ЗША)	199	49710	Пага-Пага
	Астравы Кука (залежная тэрыторыя Новай Зэляндыі)	236	15342	Аваруа
	Астравы Піткейрна (залежная тэрыторыя Вялікабрытаніі)	47	40	Адамзтаўн
	Астравы Ўоліс і Футуна (залежная тэрыторыя Францыі)	142	11369	Мата-Уту
	Востраў Пасхі (залежная тэрыторыя Чылі)	163	7750	Ханга Роа
	Злучаныя Штаты Амэрыкі ^Т ^[c]	10931	1455271	Ганалулу
	Ніуе (залежная тэрыторыя Новай Зэляндыі)	260	1549	Алофі
	Самоа	2842	199853	Апія
	Такелаў (залежная тэрыторыя Новай Зэляндыі)	12	1501	—
	Тонга	747	99532	Нукуалофа
	Тувалу	26	10679	Фунафуці
	Француская Палінэзія (залежная тэрыторыя Францыі)	4167	279890	Папээтэ

Т — транскантынэнтальная краіна.

Эканоміка

Большасьць краінаў Акіяніі мае вельмі слабую эканоміку, што зьвязана зь некалькімі прычынамі: абмежаванасьцю прыродных багацьцяў, аддаленасьцю ад сусьветных рынкаў збыту прадукцыі, дэфіцытам высокакваліфікаваных спэцыялістаў. Многія дзяржавы залежаць ад фінансавай дапамогі іншых краінаў.

Аснову эканомікі большасьці краінаў Акіяніі складае сельская гаспадарка (вытворчасьць копры і пальмавага масла) і рыбалоўства. Сярод найбольш важных сельскагаспадарчых культураў выдзяляюцца какосавая пальма, бананы, хлебнае дрэва. Валодаючы агромністымі выключнымі эканамічнымі зонамі і ня маючы буйнога рыбалавецкага флёту, урады краінаў Акіяніі выдаюць ліцэнзіі на права лову рыбы судам іншых дзяржаваў (у асноўным Японіі, Тайваня, ЗША), што значна папаўняе дзяржаўны бюджэт. Горназдабывальная прамысловасьць найбольш разьвітая ў Папуа — Новай Гвінэі, Науру, Новай Каледоніі, Новай Зэляндыі.

Значная частка насельніцтва занятая ў дзяржаўным сэктары. У апошні час праводзіцца мера па разьвіцьці турыстычнага сэктара эканомікі.

Заўвагі

^ Без уліку заморскіх тэрыторый — гэтыя аўтаноміі паказаны асобна.
^ Без уліку заморскіх тэрыторый — гэтыя аўтаноміі паказаны асобна.
^ Штат Гаваі знаходзіцца ў водах Акіяніі. У ячэйках плошчы і насельніцтва дадзены лічбы менавіта самога штату.

Літаратура

Белоусова Л. С., Денисова Л. В. Редкие растения мира. М.: Лесная промышленность, 1983. // Редкие растения. Океания. [1]
Вольневич, Януш. Черный архипелаг. М.: Наука, 1981. [2]
Малаховский К. В.. Остров райских птиц. История Папуа Новой Гвинеи. М.: Наўка, 1976. [3]
Путилов Б. Н. Песни Южных морей. М.: Наука, 1978. [4]
Стингл М. Последний рай. — Москва: Правда, 1985. [5]
Стингл М. По незнакомой Микронезии. — Москва: Правда, 1985. [6]
Стингл М. Чёрные острова. — Москва: Правда, 1985. [7]
Стингл М. Очарованные Гавайи. — Москва: Правда, 1985. [8]
Те Ранги Хироа. Мореплаватели солнечного восхода. [9] англ. версия (оригинал)
Всемирная история. Энциклопедия. Том 5. Глава XIV. Народы Австралии и Океании к началу европейской колонизации / Издательство социально-экономической литературы, М.: 1958. [10]
Образ Н. Н. Миклухо-Маклая в мифологии папуасов Новой Гвинеи // Сборник «Смыслы мифа: мифология в истории и культуре» (в соавторстве с Бутиновым Н. А.). — Серия «Мыслители». Выпуск № 8 — СПб.: Издательство Санкт-Петербургское философское общество, 2001. — С. 300.
Игнатьев Г. М. Тропические острова Тихого океана. М., «Мысль», 1979. 270 с.

[1] Без уліку заморскіх тэрыторый — гэтыя аўтаноміі паказаны асобна.

[2] Без уліку заморскіх тэрыторый — гэтыя аўтаноміі паказаны асобна.

[3] Штат Гаваі знаходзіцца ў водах Акіяніі. У ячэйках плошчы і насельніцтва дадзены лічбы менавіта самога штату.

[a]

[b]

[c]

п а р Краіны Акіяніі
Аўстралія Вануату Кірыбаці Маршалавы астравы Науру Новая Зэляндыя Палаў Папуа-Новая Гвінэя Саламонавы астравы Самоа Тонга Тувалу Фіджы Фэдэратыўныя Штаты Мікранэзіі
Залежныя і іншыя тэрыторыі	Амэрыканскае Самоа Востраў Норфалк Востраў Пасхі Востраў Раства Астравы Кука Астравы Піткейрна Астравы Ўоліс і Футуна Гаваі Гуам Зьнешнія малыя астравы Какосавыя астравы Ніуе Новая Каледонія Паўночныя Марыянскія астравы Ратума Такелаў Француская Палінэзія