Дарагабуж

	Дарагабуж; лац. Darahabuž
	; Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла
Герб Дарагабужу	Сьцяг Дарагабужу
Першыя згадкі:	1150
Магдэбурскае права:	1625
Краіна:	Расея
Суб’ект фэдэрацыі:	Смаленская вобласьць
Муніцыпальны раён:	Дарагабускі
Плошча:	10 км²
Вышыня:	210 м н. у. м.
Насельніцтва (2009)
колькасьць:	11 160 чал.
шчыльнасьць:	1116 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+7 48144
Паштовы індэкс:	215710, 215713
Нумарны знак:	67
Геаграфічныя каардынаты:	54°55′12″ пн. ш. 33°18′28″ у. д. / 54.92° пн. ш. 33.30778° у. д.Каардынаты: 54°55′12″ пн. ш. 33°18′28″ у. д. / 54.92° пн. ш. 33.30778° у. д.
	Дарагабуж на мапе Расеі Дарагабуж
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Дарагабу́ж — места ў Расеі, на рацэ Дняпры. Адміністрацыйны цэнтар Дарагабускага раёну Смаленскай вобласьці. Насельніцтва на 2017 год — 9966 чалавек. Знаходзіцца за 125 км на ўсход ад Смаленску; чыгуначная лінія злучае места з станцыяй Сафонава.

Дарагабуж — магдэбурскае места гістарычнай Смаленшчыны, на этнічнай тэрыторыі беларусаў.

Гісторыя

Раньнія часы

Першы пісьмовы ўпамін пра Дарагабуж зьмяшчаецца ў грамаце смаленскага князя Расьціслава Мсьціславіча і датуецца 1150 годам.

У 1300 годзе Дарагабуж, відаць, уваходзіў у склад Вяземскага княства (калі смаленскі князь Аляксандар Глебавіч узяў Дарагабуж у аблогу, на дапамогу месту прышоў вяземскі князь Андрэй Міхайлавіч)^[1]. У 1345 годзе вяземскі і дарагабускі князь Фёдар Сьвятаславіч выдаў сваю дачку за маскоўскага князя Сямёна Гордага, пакінуў свае ўладаньні і атрымаў вотчыну ў Волаку Ламскім^[1].

Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Маскоўскай дзяржавай

У 1404 годзе Дарагабуж разам з навакольнымі землямі далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага^[2]. У 1480-я гады ён упамінаецца як цэнтар намесьніцтва (намесьнікамі дарагабускімі былі Ц. Масальскі, Ф. Адоеўскі). У 1499 годзе каля Дарагабужу ў маскоўскі палон трапілі князь Канстантын Астроскі, намесьнік смаленскі Станіслаў, маршалкі Асьціковіч і Літавор Храптовіч, князі Друцкі, Масальскі і іншыя.

Пад 1500 годам у літоўскіх (беларускіх) летапісах упамінаецца князь Сямён Іванавіч, які ў «ізмені целование крыжа» (прысягу) з Дарагабужам і «предается Москве»; менавіта тут маскоўскі гаспадар Васіль Іванавіч атрымаў сумную для яго вестку пра перамогу свайго былога вязьня князя К. Астроскага пад Воршай. У 1503 годзе места апынулася ў складзе Маскоўскай дзяржавы^[2]. У 1508 годзе войскі Вялікага Княства Літоўскага на чале з гетманам С. Кішкам занялі Дарагабуж, аднак паводле ўмоваў міру места засталося за Масквой.

У пачатку ХVІІ ст. Дарагабуж вярнуўся ў склад Вялікага Княства Літоўскага, што пацьвердзілі адпаведныя мірныя дамовы 1618 і 1634 гадоў. У 1610 годзе места стала цэнтрам староства ў Смаленскім павеце Смаленскага ваяводзтва. 28 траўня 1625 году кароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза надаў Дарагабужу Магдэбурскае права і герб «у блакітным полі вобраз Панны Марыі»^[3]. На 1650 год тут было 184 двары, працавалі гасьціны двор і 3 млыны. З пачаткам вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1654 годзе места захапілі маскоўскія войскі.

Пад уладай Маскоўскай дзяржавы і Расейскай імпэрыі

Згодна з Андрусаўскім замірэньнем 1667 году Дарагабуж апынуўся ў складзе Маскоўскай дзяржавы. У 1708 годзе ён стаў цэнтрам павету Смаленскай губэрні. У 1780 годзе ўлады даравалі месту новы расейскі герб.

У час вайны 1812 году 25 жніўня Дарагабуж занялі францускія войскі пад камандай маршала Нея, якія кантралявалі яго да 7 лістапада. У выніку ваенных дзеяньняў места страціла 667 будынкаў.

Паводле афіцыйных зьвестак за 1866 год, беларусы складалі 65,99% насельніцтва Дарагабускага павету, «сумесь беларусаў і расейцаў» — 29,04%^[4]. У канцы ХІХ ст. у Дарабужы было 1043 драўляныя будынкі і 68 камяніцаў, дзеялі 12 цэркваў. Штогод адбывалася 4 кірмашы, дзе гандлявалі галоўным чынам пянькой, каноплямі і іншымі сельскагаспадарчымі вырабамі, існавалі невялічкія бровар, гарбарня і капніца (тапельня воску).

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Дарагабуж абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, дзе стаў цэнтрам павету («падраёну») Смаленскага раёну^[5]. Аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У Другую сусьветную вайну з 5 кастрычніка 1941 да 1 верасьня 1943 году Дарагабуж знаходзіўся пад акупацыяй Трэцяга Райху.

Места на старых здымках
Маскоўская вуліца
Саборны вал
Агульны выгляд
За Дняпром

Земская ўправа
Мужчынская гімназія
Жаночая гімназія
Пажарная дружына

Насельніцтва

Дэмаграфія

XIX стагодзьдзе: 1863 год — 8467 чал. (паводле іншых зьвестак — 9010 чал.^[3]), у тым ліку 20 каталікоў^[6]
XX стагодзьдзе: 1926 год — 7,8 тыс. чал.; 1959 год — 5,8 тыс. чал.; 1992 год — 13,5 тыс. чал.^[7]; 1998 год — 13,3 тыс. чал.^[8]
XXI стагодзьдзе: 2007 год — 11 470 чал.; 2017 год — 9966 чал.

Інфраструктура

У Дарагабужы працуюць паліклініка і лякарня.

Эканоміка

Ільнаперапрацоўчы, сыраробны і цагельны, хлебазавод. Вытворчасьць мэблі. Лясгас, друкарня. Завод па вытворчасьці аміяку, аміячнай салетры, складаных мінэральных угнаеньняў — NPK і сухіх зьмяшаных угнаеньняў, прадукцыі неарганічнай хіміі.

ААТ «Дарагабуж» кампаніі «Акрон».

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

Вал земляны
Капліца (1911)
Саляны склад (XVIII ст.)
Царква Раства Барагодзіцы (1703—1711, XIX—XX стагодзьдзі)
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1835)

Страчаная спадчына

Гасьціны двор (XVIII ст.)
Царква Божага Яўленьня (XVIII ст.)
Царква Казанскага абраза Маці Божай (1786)
Царква Покрыва Багародзіцы (1778)
Царква Прачыстай Багародзіцы (1790)
Царква Смаленскага абраза Маці Божай (1792)
Царква Сьвятога Мікалая (XVIII ст.)
Царква Сьвятога Стэфана (1807)
Царква Сьвятога Фёдара Яраслаўскага (1776)
Царква Сьвятой Параскевы Пятніцы (1778)
Царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (1840)

Галерэя

Краявіды Дарагабужу
Саляны склад
Помнік вайне 1812 году
Царква Сьвятых Пятра і Паўла
Царква Раства Багародзіцы

Капліца
Вязьніца
Старая камяніца
Старая камяніца

Асобы

Васілі Сахноўскі (1886—1945) — тэатральны рэжысэр
Іван Шкодзін (1919—1943) — першы савецкі рэкардсмэн у спартовай хадзьбе

Глядзіце таксама

Дарагабускае староства

Крыніцы

^ ^а ^б Цемушаў В. Дарагабуж // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 577.
^ ^а ^б Смоленская область: Энцикл. Т. 2. — Смоленск, 2003.
^ ^а ^б Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 153.
^ Списки населенных мест Российской империи, составленные и издаваемые Центральным статистическим комитетом Министерства внутренних дел. Вып. 40: Смоленская губерния. — СПб., 1868. С. 60.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі. — Вільня, 2002.
^ Sulistrowski F. Dorohobuż // Słownik geograficzny... T. II. — Warszawa, 1881. S. 123.
^ Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.
^ Энциклопедический словарь

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom II: Derenek — Gżack. — Warszawa, 1881.

Вонкавыя спасылкі

Дарагабуж , Radzima.org

[evkl-1] а ^б Цемушаў В. Дарагабуж // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 577.

[enc-2] а ^б Смоленская область: Энцикл. Т. 2. — Смоленск, 2003.

[cit-3] а ^б Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 153.

[spisy-4] Списки населенных мест Российской империи, составленные и издаваемые Центральным статистическим комитетом Министерства внутренних дел. Вып. 40: Смоленская губерния. — СПб., 1868. С. 60.

[at-5] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі. — Вільня, 2002.

[6] Sulistrowski F. Dorohobuż // Słownik geograficzny... T. II. — Warszawa, 1881. S. 123.

[7] Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.

[8] Энциклопедический словарь

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]