Вуглярод

	Бор ← Вуглярод → Азот
Выгляд
	; ; Антрацыт (зьмяшчае 95% вугляроду); ; алмаз ды графіт
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар	Вуглярод, C, 6
Катэгорыя элемэнту	Немэталы
Група, пэрыяд, блёк	14, 2, p
Адносная атамная маса	12,01115 г·моль−1
Канфігурацыя электронаў	[He] 2s2 2p2
Электронаў у абалонцы	2, 4;
Фізычныя ўласьцівасьці
Фаза	Цьвёрдае цела
Шчыльнасьць (пры п. т.)	(алмаз) 3,52 г·см−3
Шчыльнасьць (пры п. т.)	(графіт) 2,25 г·см−3
Шчыльнасьць (пры п. т.)	(аморфны) 1,9 г·см−3
Тэмпэратура плаўленьня	3550 °C, 6420 °F
Тэмпэратура кіпеньня	4827 °C, 8721 °F
Удзельная цеплыня плаўленьня	20,5 кДж·моль−1
Электрычны супор	(0 °C) 13,75*10-6Ω·м
Цеплаправоднасьць	(300 K) 80-220 Вт·м−1·K−1
Каэф. цеплавога расшырэньня	2,10 мкм/(м·K)
Уласьцівасьці атама
Ступені затляненьня	2, 3, 4
Электраадмоўнасьць	2,55
Атамны радыюс	160 пм
Кавалентны радыюс	75 пм
Радыюс Ван дэр Ваальса	177 пм
Іншыя характарыстыкі
Нумар CAS	7440-44-0
Найбольш стабільныя ізатопы
	Асн. артыкул: ізатопы
	п; а; р;

Вуглярод (вуглец, вуглятвор, вугаль^[1] па-лацінску: Carboneum) C — хімічны элемэнт IV групы галоўнай падгрупы 2-га пэрыяду пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 6, немэтал, атамная маса 12,01115. Тры ізатопы сустракаюцца ў прыродзе, ¹²С і ¹³С зьяўляюцца стабільнымі, тады як ¹⁴С ёсьць радыёнуклідам з пэрыядам паўраспаду каля 5730 гадоў^[2]. Ізатоп ¹²C зьяўляецца эталонам для азначэньня атамнай адзінкі масы^[3]. Вуглярод вядомы са старажытных часоў^[4]^[2] у выглядзе алмаза ды графіта^[5].

Вуглярод 15-ы элемэнт паводле распаўсюджанасьці ў зямной кары, і чацьвёрты — у Сусьвеце паводле масы пасьля вадароду, гелю і тлена. Вуглярод забясьпечвае ўнікальную разнастайнасьць арганічных злучэньняў, а таксама мае здольнасьць утвараць палімэры пры тэмпэратурах, якія часта фіксуюцца на Зямлі. Гэты элемэнт ёсьць агульным элемэнтам усіх вядомых формаў жыцьця (злучэньні вугляроду — асноўная састаўная частка тканак расьлінаў і жывёлаў). Вуглярод зьяўляецца другім самым распаўсюджаным элемэнтам у арганізьме чалавека паводле масы пасьля тлену, ён складае ад 18,5%^[6] да 23%^[2] масы чалавека. Валентнасьць вуглярода ў большасьці злучэньняў роўная 4.

Прыродныя крыніцы

Вуглярод — адзін з найбольш распаўсюджаных элемэнтаў у зямной кары, залягае ў выглядзе мінэралаў (графіт, алмаз) і гаручых выкапняў (вугаль). Каля траціны сусьветных запасаў глебавага вугляроду знаходзіцца ў тарфяніках^[7]. У атмасфэры Зямлі знаходзіцца ў выглядзе дыяксыду вугляроду.

Прымяненьне

Вуглярод выкарыстоўваюць у вытворчасьці алмазных інструмэнтаў, электра-тэхнічных вырабаў, у гумавай, паліграфічнай, лякафарбавай прамысловасьці, мэталюргіі.

Алятропныя мадыфікацыі вугляроду

аморфны вуглярод (анг. amorphous carbon);
графіт;
алмаз;
фулерэн (анг. fullerene);
- анг. buckyball ці buckminsterfullerine
вугляродная нанатрубка;
графэн;
вугляродная нанапочка (анг. carbon nanobude);
вугляроднае нанавалакно (анг. carbon nanofibers);
лансдэйліт (анг. lonsdaleite);
шкляны вуглярод (анг. glassy carbon);
вугляроднае нанашумавіньне (анг. carbon nanofoam);
карбін (анг. carbyne).

Ізатопы

Штучна атрыманыя ізатопы вуглярода с атамнымі масамі ад 8 да 22.

Ізатоп	Натуральная частотнасьць	t_1/2	Радыеактыўнасьць	Энэргія распаду МэВ	Прадукт распаду
¹¹C		20,4 хв	β⁺	0,961	¹¹B
¹²C	98,9%	стабільны
¹³C	1,1%	стабільны
¹⁴C		5730 год	β^-	0,060	¹⁴N

Крыніцы

^ Расейска-беларускі хімічны слоўнік / Укладальнікі: А. Глушко, А. Стасевіч, А. Бокун. — Менск: Нацыянальная выдавецкая кампанія "Беларусь-Тэхналёгія", 1993. — С. 30. — 1000 ас.
^ ^а ^б ^в Carbon – Naturally occurring isotopes (анг.) WebElements Periodic Table Праверана 9 ліпеня 2024 г.
^ Майсяйчук К. Л. Вуглярод // БЭ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 286.
^ Carbon (анг.). Encyclopædia Britannica, inc. (May 13, 2020). Праверана 9 ліпеня 2024 г.
^ Углерод (рас.) Энциклопедия Кругосвет Праверана 9 ліпеня 2024 г.
^ Reece, Jane B. Campbell Biology. — 10 ed. — Pearson, 2013. — ISBN 9780321775658
^ Леанід Лахманенка. Як Бартэніха выйшла на міжнародную арбіту // Зьвязда : газэта. — 14 ліпеня 2011. — № 131 (26995). — С. 3. — ISSN 1990-763x.

Літаратура

Ізатопы: уласьцівасьці, атрыманьне, прымяненьне = Изотопы: свойства, получение, применение / Под ред. В. Ю. Баранова. — М.: ФИЗМАТЛИТ, 2005. — Т. 2. — С. 625. — ISBN 5-9221-0534-X

[1] Расейска-беларускі хімічны слоўнік / Укладальнікі: А. Глушко, А. Стасевіч, А. Бокун. — Менск: Нацыянальная выдавецкая кампанія "Беларусь-Тэхналёгія", 1993. — С. 30. — 1000 ас.

[webelements-2] а ^б ^в Carbon – Naturally occurring isotopes (анг.) WebElements Periodic Table Праверана 9 ліпеня 2024 г.

[3] Майсяйчук К. Л. Вуглярод // БЭ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 286.

[4] Carbon (анг.). Encyclopædia Britannica, inc. (May 13, 2020). Праверана 9 ліпеня 2024 г.

[5] Углерод (рас.) Энциклопедия Кругосвет Праверана 9 ліпеня 2024 г.

[6] Reece, Jane B. Campbell Biology. — 10 ed. — Pearson, 2013. — ISBN 9780321775658

[7] Леанід Лахманенка. Як Бартэніха выйшла на міжнародную арбіту // Зьвязда : газэта. — 14 ліпеня 2011. — № 131 (26995). — С. 3. — ISSN 1990-763x.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]