Касьцёл Сьвятога Войцеха і кляштар бэнэдыктынак (Менск)

Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Сьвятога Войцеха і кляштар бэнэдыктынак
Касьцёл Сьвятога Войцеха і кляштар бэнэдыктынак
Краіна	Беларусь
Места	Менск
Каардынаты	53°54′5.57″ пн. ш. 27°33′16.14″ у. д. / 53.9015472° пн. ш. 27.5544833° у. д. / 53.9015472; 27.5544833Каардынаты: 53°54′5.57″ пн. ш. 27°33′16.14″ у. д. / 53.9015472° пн. ш. 27.5544833° у. д. / 53.9015472; 27.5544833
Архітэктурны стыль	барокавая архітэктура^[d]
Дата заснаваньня	XVII ст.
Дата скасаваньня	1964
Касьцёл Сьвятога Войцеха і кляштар бэнэдыктынак на мапе Беларусі Касьцёл Сьвятога Войцеха і кляштар бэнэдыктынак
Касьцёл Сьвятога Войцеха і кляштар бэнэдыктынак на Вікісховішчы

Касьцёл Сьвятога Войцеха і кляштар бэнэдыктынак — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў у Менску. Знаходзіўся на паўднёва-заходнім баку Высокага Рынку, на Зборавай вуліцы^[a]. У другой палове XIX ст. улады Расейскай імпэрыі гвалтоўна перарабілі касьцёл пад царкву Маскоўскага патрыярхату. Твор архітэктуры віленскага барока.

Комплекс Менскага жаночага бэнэдыктынскага кляштару складаўся з касьцёла, кляштарнага корпусу з прыбудоваю, капліцы, капэляніі, двух флігеляў, бровару, сьвірану, стайні і інш. пабудоваў, а таксама саду. Тэрыторыю кляштару атачаў высокі мур, які меў некалькі брамаў. У другой палове XIX ст. улады Расейскай імпэрыі часткова зруйнавалі касьцёл у выніку маскоўскай перабудовы, у 1960-я рокі савецкія ўлады дашчэнту зьнішчылі помнік. Да нашага часу захаваліся падмуркі касьцёла^[1]^[2].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Кляштар бэнэдыктынак у Менску заснаваў віленскі канонік Войцех Сялява, які купіў у месьце два дамы зь іншымі пабудовамі ў С. Друцкага-Горскага і А. Сакалінскага і перадаў іх ордэну. Адпаведны фундуш ад 4 траўня 1633 року 14 ліпеня таго ж року пацьвердзілі кароль і вялікі князь Уладзіслаў Ваза і віленскі біскуп С. Война^[3]. Першыя сёстры-бэнэдыктынкі перасяліліся сюды зь нясьвіскага бэнэдыктынскага кляштару.

Ад пачатку комплекс быў драўляным, але ўжо ў 1647—1649 роках намаганьнямі ваяводы віленскага Крыштапа Хадкевіча і ягонай жонкі Соф’і, уроджанай Горскай-Друцкай, архітэктар А. Кромер узьвёў мураваны касьцёл пад тытулам Сьвятога Войцеха, біскупа і мучаніка. Мураваны кляштарны корпус збудавалі на сродкі К. К. Сьвірскай^[3]. Мэцэнатамі кляштару былі Марцыбэла Зянкевіч, Сусанна і Алена Станкевіч, Сусанна Навадворская і інш.

У вайну з Маскоўскай дзяржавай 1654—1667 рокаў захопнікі спалілі ўсе драўляныя кляштарныя пабудовы, значна пашкодзілі і разрабавалі мураваную сьвятыню. Кляштар адбудавалі ў 1670-я рокі, касьцёл асьвяціў біскуп Мікалай Слупскі.

У 1682 року ўвесь комплекс рэканструявалі, апроч таго ўзьвялі новы мураваны кляштарны корпус. У 1780-я рокі комплекс кляштару зноў рэканструявалі паводле праекту архітэктара Т. Раманоўскага ў стылі сталага барока, але будаваньне вежаў-званіцаў завяршылася толькі ў 1803 року.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па другім падзеле Рэчы Паспалітай (1793 рок), калі Менск апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл і кляштар працягвалі дзеяць. На канец XVIII — пачатак XIX стагодзьдзяў у валоданьні кляштару знаходзіліся 3 фальваркі, 8 вёсак, 3 карчмы, млын і каля 93 валок зямлі. У 1799 року ў ім жылі 22 бэнэдыктынкі. Пры кляштары дзеяла школа, у якой паводле Яна Ходзькі, навучалася 18 дзяўчат (толькі 6 зь іх плацілі на навучаньне^[3]).

Па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) у 1871 року расейскія ўлады зачынілі кляштар бэнэдыктынак, гвалтоўна адабралі будынкі ў каталікоў і перадалі іх Урадаваму сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскаму патрыярхату) пад жаночы манастыр. У 1872 року мастацкае аблічча комплексу пацярпела ад маскоўскай перабудовы.

Найноўшы час

У пачатку 1920-х рокаў савецкія ўлады ліквідавалі манастыр. Некаторы час царква ў будынку былога касьцёла працягвала дзеяць, але ў 1930-я рокі яе прыстасавалі пад клюб.

У сярэдзіне 1960-х рокаў помнік архітэктуры ўзарвалі. Пазьней зь левага боку ад падмуркаў касьцёла збудавалі будынак мескай пракуратуры з чырвонай цэглы.

Архітэктура

Касьцёл

Касьцёл — прастакутны ў пляне 1-нэфавы аб’ём з 5-граннай апсыдай, памерамі 70 на 20 локцяў (каля 46×13 м). Будынак меў 2-схільны чарапічны дах, больш нізкі над прэзьбітэрыюмам. Галоўны фасад, зьвернуты да вуліцы, завяршаўся франтонам крывалінейнага абрысу. Над ім узвышаліся 2 высокія 3-ярусныя вежы з купальнымі завяршэньнямі. Фасад меў вытанчаную архітэктурную плястыку: тонкапрафіляваны карнізны пас падзяляў яго на два ярусы, а пілястры — на тры часткі, аконныя праёмы мелі мяккую лучковую абмалёўку^[4].

Інтэр’ер пад цыліндрычнымі скляпеньнямі ўпрыгожвалі пяць 2-ярусных алтароў: галоўны алтар Сьвятога Войцеха, алтары Тадэвуша Апостала, Сьвятой Сям’і, сьвятых патрыярхаў Бэнэдыкта і Схалястыкі, Беззаганага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі. У галоўным драўляным алтары захоўваўся абраз Маці Божай зь Дзіцяткам, напісаны на палатне, у срэбнай з пазалотай і рубінамі шаце. У другім ярусе быў абраз Сьвятога Войцеха, увенчвала кампазыцыю разьбянае Ўкрыжаваньне. Падлогу ў прэзьбітэрыюме касьцёла пакрывалі пліткі чорнага мармуру, у санктуарыюме яна была цаглянаю. Закрысьція была адна, на хорах стаялі арганы на 10 галасоў. Побач з хорамі каля бакавой сьцяны існавала адмысловая галерэя, дзе ў час сьвятаў выступалі музыкі^[5].

Пры перабудове касьцёла на царкву Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі верхнія ярусы вежаў і франтон зруйнавалі, замест іх паставілі 5 глухіх купалоў-цыбулінаў над асноўным аб’ёмам і драўляную абшытую жалезам 3-ярусную шатровую званіцу ў цэнтры галоўнага фасаду^[3].

Кляштар

Кляштарны корпус — 2-павярховы прастакутны ў пляне будынак, які далучаўся да заходняга фасаду касьцёла. Дах вальмавы. Насуперак архітэктуры касьцёла ён меў сьціплы плястычны разьвязак, фасады рытмічна падзяляліся прастакутнымі аконнымі праёмамі^[4].

Цікавай была сыстэма ацяпленьня будынка — ад печак у тоўшчы сьценаў і пад падлогаю праходзілі своеасаблівыя керамічныя калярыфэры, якія давалі дадатковае цяпло. Корпус бэнэдыктынак разьлічваўся на 15 кельляў, тым ня менш у кляштары часам знаходзілася да 28 законьніцаў, а разам з навіцыяткамі, вучаніцамі і службоўцамі насельніцтва асяродку дасягала 90 чалавек.

У комплекс кляштару таксама ўваходзіў сад, які паводле інвэнтару 1804 року налічваў 150 фруктовых дрэваў і агарод.

Галерэя

Гістарычная графіка

Старая графіка
Да маскоўскай перабудовы (направа), 1868 р.
1882 р. (паводле 1868 р.)
каля 1870 р.
Па маскоўскай перабудове, 1870-я рр.

Гістарычныя здымкі

Старыя здымкі
Да маскоўскай перабудовы, каля 1870 р.
Па маскоўскай перабудове, каля 1900 р.
1901 р.
1903 р.

Зь вежы Чырвонага касьцёла. С. Трэпка, 1909 р.
1910 р.
1912 р.
1925 р.

Дадатковыя зьвесткі

Кляштар бэнэдыктынак быў апошнім, які ўлады Расейскай імпэрыі ліквідавалі ў Менску. Па здушэньні паўстаньня 1863—1864 рокаў ён яшчэ некаторы час функцыянаваў, але цярпеў перасьлед. У пачатку 1871 року з кляштару выслалі бэнэдыктынак, якія знайшлі тут прытулак па ліквідацыі іншых каталіцкіх кляштараў. Іх скіравалі ў Кімбараўскі кляштар, што знаходзіўся каля Мазыра^[6].

Заўвагі

^ касьцёл стаяў побач з кінатэатрам «Перамога», кляштар — на месцы кінатэатру (вуліца Інтэрнацыянальная, 20)

Крыніцы

^ Шыбека З., Гілеп У., Дзянісаў У. Што аднаўляць найперш? // Наша Ніва. № 46, 2004. С. 7 [1]
^ Аквапарк на кляштарных могілках // Наша Ніва. 27 верасьня 2006 г.
^ ^а ^б ^в ^г Дзянісаў У. Менскі кляштар бенедыкцінак // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 292
^ ^а ^б Кулагін А. Каталіцкія храмы на Беларусі. — Менск, 2001. С. 188.
^ Дзянісаў У. Кляштар бенедыкцінак // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. Кн. 1. — Мн., 2001. С. 313.
^ Харэўскі С. Колькі шчыгулаў да разуменьня сучаснага Менску, «Беларускі калегіюм», лекцыі

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Габрусь Т. Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока. — Менск: «Ураджай», 2001. — 287 с.: іл. ISBN 985-04-0499-X.
Дзянісаў У.. Мінскія бенедыктынкі: Гісторыя зруйнавага кляштара // Наша Вера. №2(24), 2003.
Кулагін А. Каталіцкія храмы на Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. Кулагін; маст. І. Бокі. — 2-е выд. — Менск: БелЭн, 2001. — 216 с.: іл. ISBN 985-11-0199-0.
Пазняк З. Рэха даўняга часу: Кн. для вучняў. — Менск: Нар. асвета, 1985. — 111 с.: іл.
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 576 с.: іл. ISBN 985-6302-33-1.

Вонкавыя спасылкі

Касьцёл Сьвятога Войцеха і кляштар бэнэдыктынак у Менску, Radzima.org

[1] касьцёл стаяў побач з кінатэатрам «Перамога», кляштар — на месцы кінатэатру (вуліца Інтэрнацыянальная, 20)

[2] Шыбека З., Гілеп У., Дзянісаў У. Што аднаўляць найперш? // Наша Ніва. № 46, 2004. С. 7 [1]

[3] Аквапарк на кляштарных могілках // Наша Ніва. 27 верасьня 2006 г.

[evkl-4] а ^б ^в ^г Дзянісаў У. Менскі кляштар бенедыкцінак // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 292

[kul-5] а ^б Кулагін А. Каталіцкія храмы на Беларусі. — Менск, 2001. С. 188.

[6] Дзянісаў У. Кляштар бенедыкцінак // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. Кн. 1. — Мн., 2001. С. 313.

[7] Харэўскі С. Колькі шчыгулаў да разуменьня сучаснага Менску, «Беларускі калегіюм», лекцыі

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]