Перайсьці да зьместу

Старалітва

Дадаць спасылкі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
(Перанакіравана з «Старалітоўцы»)
Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Старалітва (неадназначнасьць).

Старалітва, стараліцьвіны (Staralitwa, Stara Litwa, Stara Litva, starolitwin) — назва пэўнай часткі ліцьвінаў-каталікоў у дакумэнтах Касьцёлу Вялікага Княства Літоўскага XVII—XVIII стагодзьдзяў. Як вынікае з гістарычных крыніцаў, гэтым найменьнем азначалі ліцьвінаў (у прыватнасьці, на Слонімшчыне, Лідчыне, Случчыне[a]), якія трымаліся не каталіцкіх, а нейкіх сваіх старажытных абрадаў. Сьвяты і пасты яны абходзілі «паводле рускага абраду», не выконвалі вызначаных Касьцёлам правілаў, але трымаліся нейкіх «уласных, успадкаваных ад дзядоў законаў» — дзеля чаго каталіцкія ўлады не ўважалі іх за каталікоў[2]. Адзначаецца, што праз брак зьвестак гэтая зьява патрабуе далейшага дасьледаваньня[3].

Гісторыя

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

Справа кансысторскага суду 1721 году паведамляла пра прымусовы перавод ваўкавыскім лоўчым Казімерам Калусоўскім сялянаў-уніятаў сваіх вёсак Няцечы, Старажымавічаў і Чапліцы (Лідзкі павет) у рыма-каталіцтва. Падчас апытаньня ў судзе сялянаў аб іх былой веры шэсьць чалавек назвалі сваю веру «старалітва» (аднаго такога селяніна назвалі «стараліцьвін»)[4]. Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда, які мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага (да Крэўскай уніі) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, зазначае: «такім парадкам, відаць, што адметны канфэсійны сэнс назвы „ліцьвін“ працягваў існаваць яшчэ ў першай палове XVIII стагодзьдзя»[5].

На зьяву «старалітвы» ў касьцёле Вялікага Княства Літоўскага яшчэ ў 1869 годзе зьвяртаў увагу Ігнат Казлоўскі: «Пад назваю „старалітвы“ разумелі тады ня штосьці іншае, як звычаі рыма-каталікоў, ліцьвінаў, заснаваныя на рускіх пачатках»[6]. Пад «рускімі» дасьледнік разумеў агульна-ўсходнеславянскія пачаткі, улучна з мовай, культурнымі рысамі ды іншым. Таксама Ігнат Казлоўскі пісаў: «Ад таго ж збору [Віленскага рыма-каталіцкага збору 1685 году] мы даведваемся, што спрадвеку і ў канцы XVII стагодзьдзя ў Літве рымска-каталіцкія духоўныя насілі бараду, ня стрыглі валасоў у сябе на галаве, як гэта да нашага часу робяць праваслаўныя сьвятары, і насілі футравыя чапкі рускіх баяраў. Вядома, нарэшце, што спрадвеку і да першага падзелу Польшчы ў 1772 годзе, галоўнымі заступнікамі вялікіх князёў літоўскіх лічыліся ў мясцовых рыма-каталікоў сьвяты Юры, а перадусім сьвяты Мікалай, Мірлікійскі цудатворца, ён жа заступнік Расеі; Казімер жа паднесены на сьвятога заступніка Літвы ўпершыню ў 1604 годзе. З гэтага ясна відаць, што спрадвеку і да XVIII стагодзьдзя, нават і на Жамойці, у асяродзьдзі рыма-каталікоў панавалі ня іншыя, як рускія пачаткі, то бо „старалітва“»[7].

У складзенай у 1721 годзе інструкцыі аб забароне пераходу русінаў з грэцкага абраду ў лацінскі паведамлялася, што «старажытных ліцьвінаў, якія у народнай мове называюцца „Старая Літва“» (лац. «Antiqui Lithvani vulgo dicta Stara Litwa»), трэба змушаць да захаваньня аднаго абраду, бо тыя зьмешваюць лацінскі і грэцкі абрады (а менавіта — не прытрымліваюцца Грыгарыянскага календару)[8]. У 1726 годзе сынод Луцкага і Берасьцейскага біскупства пастанавіў: «паколькі ў некаторых парафіях, а менавіта ў Камянецкім дэканаце, многія зь ліцьвінаў, або старалітвы [лац. «alias Stara Litwa»], верна захоўваць і трымаюцца рымскага абраду і паводле яго сьвятыя сакрамэнты ў касьцёлах прымаюць, але сьвяты адзначаюць разам з русінамі: таму плябаны маюць пільна на тое зьвяртаць увагу і такой мяшанкі абрадаў не дапушчаць»[9][10]. Таксама ў кнізе езуіта Марціна Кужанецкага(pl) (Вільня, 1752 год) зазначалася, што «Старая Літва, якая сьвятую імшу і камунію рымскія захоўвае, а сьвяты і пасты ўніяцкія, мусіць урэшце аднаго абраду пільнаваць…»[11].

Хоць крыніцы беспасярэдне зьвязваюць старалітву з русінамі — «старажытныя ліцьвіны, г. зн. русіны» (лац. «Antiqui lithuani, id est ruteni») (Сьвір, 1689 год)[12], «старыя русіны або старалітва» (лац. «Rutheni Veteres, seu Stara Litwa») (Ваверка, 1692 год)[13], «русіны…, званыя старажытнымі яцьвягамі[b] або іншым імем — па-народнаму „Старая Літва“» (лац. «Ruthenorum…, dicti antigui Jadźwingowie vel alio nomine populariter Stara Litwa») (Чарнаўчыцы, 1721 год)[15] — летувіскія дасьледнікі і тыя[16], хто іх цытуе, сьцьвярджаюць пра балтыйскую і паганскую існасьць старалітвы[c]. Адпаведныя аўтары ў сваіх публікацыях разглядалі згадкі пра старалітву ў наступных парафіях: Бераставіцкай (4 красавіка 1645 году)[d], Шыдлавецкай (6 красавіка 1645 году)[e], Поразаўскай (8 ліпеня 1645 году)[f], Ельненскай (1668[g] і паміж 1670 і 1675 гадамі[h]), Косаўскай (8 студзеня 1669 году)[i], Жыжмарскай (1669 год)[j][20], Альшэўскай (10 студзеня 1669 году)[k], Сьвірскай (1689 год)[l][21] Ваверскай (12 чэрвеня 1692 году)[m][13], Навадворскай (13 ліпеня 1692 году)[n][13], Жодзішкаўскай (сакавік 1701 году)[o][22], Чарнаўчыцкай (1721 год)[p][15], Каменскай (24 сакавіка 1743 году)[q][23], Равяціцкай (1746 год)[r].

Апроч таго, паміж 1529 і 1530 гадамі ў запісе Літоўскай мэтрыкі ўпамінаецца дваранін Станіслаў Бэрнатавіч, «стары ліцьвін»[25]. А ў 1744 годзе ў ваколіцах Друі ўпаміналася вёска Старая Літва (Stara Litwa)[26].

Старалітоўцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Моўная мапа з этнаграфічнага атлясу (Лёндан, 1850 г.): літоўская мова (Lithuanian) займае ўсю этнічную тэрыторыю беларусаў (ад Горадні да Смаленску), жамойцкая мова (Samogitian) — этнічную тэрыторыю летувісаў
Асноўны артыкул: Летувізацыя

Замацаваньне ў другой палове XIX ст. у афіцыйнай расейскай навуцы, ідэалёгіі і прэсе тэрміна «літоўцы» («ліцьвіны») выняткова за жамойцкім насельніцтвам[s] прывяло да таго, што шляхта колішняга Вялікага Княства Літоўскага дзеля вонкавых дачыненьняў з расейскімі ўладамі пачала часьцей карыстацца тэрмінам «палякі», які ад пачатку быў палітонімам і зьвязваўся з ідэяй адраджэньня «Польшчы» — былой канфэдэрацыйнай Рэчы Паспалітай[28], хоць у прыватных зносінах паміж сабой і з уласна этнічнымі палякамі («караняжамі») выкарыстоўвала паралельна і тэрмін «ліцьвіны» («літоўцы»), а балтамоўнае насельніцтва працягвала традыцыйна называць «жамойтамі»[t]. Непрыняцьце новага значэньня тэрміна «літоўцы» прывяло да ўзьнікненьня ў канцы XIX — пачатку XX ст. і пэўнага пашырэньня сярод літоўскай шляхты (асабліва ў этнакантактавай зоне — у Віленскай губэрні, памежнай з асноўным масівам балтамоўнага насельніцтва — Ковенскай губэрняй) тэрміна «младалітоўцы» дзеля пазначэньня балтамоўнага насельніцтва, а дзеля ўласнага самавызначэньня — тэрмінаў «старалітоўцы» («стараліцьвіны»), «гістарычныя літоўцы» («гістарычныя ліцьвіны»), «міцкевічоўцы» (у знак салідарнасьці з тым значэньнем паняцьця «ліцьвіны», якое выкарыстоўваў Адам Міцкевіч у сваім творы «Пан Тадэвуш»)[u][33][34]. А ў 1906 годзе віленскі доктар Людвік Чаркоўскі (1855—1928) засьведчыў, што «старалітоўцамі» (у адрозьненьні ад летувісаў-«младалітоўцаў») зноў пачалі называць «тутэйшых» Літвы і Беларусі — г. зн. беларускамоўных сялянаў[35].

Глядзіце таксама

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Заўвагі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ У лічбе камісіі, якая ў 1732 годзе апытвала жыхароў мястэчак Капылю і Пясочнага Слуцкага княства дзеля расьледаваньня скаргі на каталіцкага сьвятара з боку праваслаўных сьвятароў і жыхароў, аднаго зь сьведкаў — Якава Кісяля — азначылі як «стараліцьвіна» (лац. «Jakow Kisiel, starolitwin»)[1]
  2. ^ Апублікаваныя ў 1861 годзе афіцыйныя зьвесткі губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраныя ў канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, засьведчылі традыцыйнае разуменьне пад «яцьвягамі» этнічных беларусаў: у Берасьцейскім павеце налічвалася 1616 яцьвягаў, у Бельскім — 3741 яцьвягаў, у Ваўкавыскім — 2854 яцьвягаў, а ў Кобрынскім, увогуле, 22 725 яцьвягаў, што складала 28% ад усяго насельніцтва павету. Паводле веры ўсе гэтыя яцьвягі вызначаліся як праваслаўныя[14]
  3. ^ Як адзін з довадаў летувіскія аўтары прыводзяць сьведчаньне з 1689 году, што старыя ліцьвіны ў Сьвіры ў ноч Раства сьпявалі песьню, дзе згадваўся «Lado, які быў адным зь першых багоў паганскай Літвы», што гэтыя аўтары зьвязваюць з «богам старога летувіскага паганства»[17]. Аднак яшчэ ў 1847 годзе Яўстах Тышкевіч пры апісаньні Барысаўскага павету зазначаў пра Каляды, што «Ko-Lado, паводле разуменьня гісторыкаў, мае быць назвай баства старажытных славянаў»[18]. Тым часам менскі дасьледнік Алёхна Дайліда зьвяртае ўвагу на тое, што вокліч «лада, лада» (вядомы зь літоўскіх летапісаў як традыцыйнае вітаньне ліцьвінаў) ёсьць прывітальным сьпевам, вядомым у розных славянскіх народаў і зьнітаваным з абрадамі запрашэньня[19]
  4. ^ «Агарнуць асаблівай пастырскай апекай простых людзей, якія завуцца “Старая Літва” і пры дапамозе сьвецкіх уладаў прымусіць іх стала наведваць касьцёл» (лац. «Rudium Staralitwa dictorum praecipuam curam habeat, et brachio seculari invocato eosdem ad eccl[esi]am suam frequentare compellat»)
  5. ^ «…схіліць на працягу трох месяцаў, наведваючы просты люд з мэтай катэхізацыі, калі сам з прычыны пажылога веку ня ў стане пераканаць простых сялянаў, званых „Старой Літвой“, прыняць новы каляндар, увядзеньню якога яны супраціўляюцца, то выкарыстай дапамогу сьвецкіх уладаў» (лац. «…emat intra tres menses in pagos et ad rudes catehisandos venitat(?) operarios si ipse per se propter aetatem ingravescentem excurrere non valet simplices Rusticos Staralitwa dictos ad nouum calendarium tenendum inducat in nolentes quantum fieri potest brahio seculari»)
  6. ^ «Падчас гэтай візытацыі не даем новага рэфармацыйнага дэкрэту, дастаткова, каб вялебны пан плябан выканаў папярэдні. Адзінае мае паклапаціцца, каб сяляне, званыя „Старая Літва“ былі ахопленыя пастырскай апекай і карпатліва прыведзеныя да прыняцьця новага календару» (лац. «Decreta reformationis nova non datur in hac visitatione g[e]n[er]ali R[evere]ndo D[omi]no Parocho sufficet si primis satisfecerit. Unicum iniungitur ut Rusticorum Stara litua dictorum fidelem curam habeat, et eosdem ad nouum calendarium venien:(?) pro posse suo inducat»)
  7. ^ «Паспаліты люд іншы, усе рускай рэлігіі, альбо Яцьвягі Старая Літва, хоць гэтых меней, каторыя сьвяты і пасты захоўваюць паводле рускага абраду, многія, аднак, зь іх і здаровыя, і хворыя споведзь і камунію ў рымскім абрадзе адпраўляюць» (польск. «Pospolity lud inny, wszytek religiey Ruskiey, albo Jacwiez Stara Litwa lubo onych mniey, ktorzy swięta, posty zachowuią podług obrzędu Ruskiego, wiele iednak z nich y zdrowi y chorzy spowiedz, y communionem ritu Romano odprawuią»)
  8. ^ «…сярод іх ёсьць невялікая група, якая завецца Новай Яцьвезьзю, або Старой Літвой, яны трымаюцца ня вызначаных касьцёлам правілаў, але нейкіх уласных, успадкаваных ад бацькоў і дзядоў, законаў, зь якімі ні ў якім разе не жадаюць разьвітвацца» (лац. «…ex parte non pauci sunt ktory się nowa Jacwieź albo Stara Litwa vocantes non iuxta institutionem ab Eccl[esi]a sibi traditam ale iakiemuś moribus paternis et avitis od ktorych się oderwac zadną miarą niedaią»)
  9. ^ «парафіяне часткова грэцкага абраду, часткова — лацінскага, а некаторыя сяляне завуцца „Старая Літва“» (лац. «Parochianos partim Graecos, partim Latinos aliquos etiam plebeios habet Stara Litwa»)
  10. ^ лац. «…conversio colonorum, Stara Litva dictorum, praesertim in bonis m[agnifici] d[omini] Oginski, sit menti et cordi apud r[everendus] d[ominus] parochus»
  11. ^ «Парафіяне розныя — шляхцічы пераважна каталікі, астатнія — грэцкага абраду, а некаторыя „Старой Літвой“ завуцца» (лац. «Parochiani permixti nobiles quamplurimi catholici caeteri vero ritus graeci, alij vero Stara Litwa vocantur»)
  12. ^ лац. «Sublatae sunt variae superstitiones, guibus vacabant, e. g. portabant panem et cibos alios supra mogilas in campis, ubi sepulti erant parentes vel consanguinei, ut in die commemorationis defunctorum illae animae manducarent appositos cibos; deinde in vigilia Pentecostes manducabant carnes et sub mensa cibos projiciebant, credentes, guod animae tunc veniebant et manducabant. Tandem inter alias superstitiones in die Nativitatis Christi omnes media nocte flexis genibus ante portam cantabant cantilenam, guae continebat in se invocationem Lado, gui fuit inter primos deos antiguae Lituaniae paganae, ut toto anno omnia feliciter illis succederent. Multa matrimonia invalida revalidata, sunt, et sublata est consuetudo apud popos dandi matrimonium suis ruthenis pueris et puellabus novem, decem et undecim annorum; idem et[iam?] sublatum est in parochia. Antiqui lithuani, id est ruteni, gui nec observant jejunia ruthenorum, nec catholicorum, cum guibus tantum tempore paschali confitentur apud sacerdotes nostros latini ritus, ad 200 alii amplexi sunt fidem catholicam, alii vero ruthenam, cum promissione coram Venerabili Sacramento in ea vivere et mori, et consuetudines pias, jejunia etc. in guolibet ritu, guem amplexi sunt. Religuimus sacerdotibus et popis libellos et multas instructiones circa rorate, colendas, processiones et aguam benedictam, administrationem Sacramentorum, preces matutinas et vespertinas, tandem commendavimus serio sacerdotibus et popis, ut non exigant nimis pro sepulturis et matrimonio, ut in campis suos non sepeliant et apud popos catholici matrimonium non accipiant; popis autem, id est sacerdotibus ruthenis, ab Illustrissimo Episcopo suo sub penis gravissimis prohibuimus, ne matrimonio catholicorum assistant sine licentia parochorum, cum agatur de validitate matrimonii et legitimitate prolis, guae legitimitas in his partibus omnino spectat ad haereditatem»
  13. ^ лац. «Rutheni Veteres, seu Stara Litwa, turmatim conversa abiurato errore suo, guorum multi in silvis plurimum commorati nec signum Vivificae Crucis efformare sciverunt, multo minus mysteria fidei, est tamen populus docilis et propensus ad discenda necessaria»
  14. ^ лац. «Multi in ea parochia rudes, vulgo Stara Litwa, conversi, guorum plurimi, sexagenarii et ultra, nunguam confessi, ex ii [sic] guod cum magna aliorum aedificatione publice exclamabant, extentis in altum manibus, DEUM benedicendo»
  15. ^ лац. «Una villa, dicta Precut, guondam nobiles, modo Chmetones, Stara Litwa dicti, sincere ad fidem catholicam omnes conversi errores et superstitiones antiguae Lituaniae abjurarunt»
  16. ^ лац. «In hac parochia plurimos invenimus Ruthenorum, mysteria fidei ignorantes, superstitionibus et idolatriae dediti, dicti antigui Jadźwingowie vel alio nomine populariter Stara Litwa»
  17. ^ лац. «Reperimus in hac parochia homines superstitiosos, vulgo Stara Litwa, gui communicant ritu latino, festa vero et jejunia observant graeco-ruthenorum, ne patiantur damnum in pecoribus, ex sua superstitiosa credulitate, guod monebamus, ut desistant ab his superstitionibus»
  18. ^ польск. «…a zastawszy w wsiach poddanych ledwie tylo imie ścianskie na sobie mających, y część niemałą ludzi wiarę starey Litwy od cerkwi Bożey w unii ś. z wiarą rzymską będącey zakazaną y potempioną trzycymaiących…»[24]
  19. ^ Хоць яшчэ ў 1860-я гады, як прызнае сучасны летувіскі гісторык Дарыюс Сталюнас(lt)[27] «…больш звыклымі для расейскай бюракратыі заставаліся іншыя [замест „літоўцаў“] паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамоцкая“ або „самагіцкая“» (рас. «Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»)
  20. ^ Напрыклад, гісторык Яўстах Іваноўскі(pl) ў 1861 годзе пісаў, што ліцьвіны ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: Zmogosy, Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin[29]. Таксама францускі географ і гісторык Элізэ Рэклю(en) ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі ўсё яшчэ традыцыйна называлі беларусаў, тады як летувісаў — жамойтамі[30]: «…нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, „ліцьвінамі“ звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе даюць назву „жамойтаў“ альбо „жмудзінаў“» («…даже теперь еще в Польше, как и в России, „литвинами“ обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название „жмудов“ или „жмудинов“»)[31]
  21. ^ У 1906 годзе ў газэце «Kurier Litewski» (№ 146, С. 1) зьявіўся артыкул «Мы і літоўцы» (польск. My i litwini), падпісаны крыптонімам «Старалітовец» (польск. Starolitwin), у якім аўтар спрабаваў папулярызаваць тэрмін «старалітоўцы» і прапаноўваў стварыць «Cтаралітоўскую партыю», якая б выяўляла інтарэсы карэннай літоўскай шляхты; тым часам летувіскую інтэлігенцыю (паводле аўтара — у большасьці псэўдаінтэлегінцыю), якая з падачы і пры падтрымцы расейскіх уладаў спрабавала манапалізаваць права на назву «літоўцы» (польск. «Szowinizm ten jest owocem szkoły rosyjskiej, której wychowańcami są młodolitwini, mówiący nieraz lepiej po rosyjsku, niż po litewsku») прапаноўваў называць «младалітоўцамі» (польск. młodolitwini). Сярод іншага, тэрміналёгію «стараліцоўцаў» і «младалітоўцаў» у 1934 годзе выкарыстоўваў былы прэм’ер-міністар Беларускай Народнай Рэспублікі Раман Скірмунт у сваім артыкуле-нэкралёгу «Панны з Муру» пра Канстанцыю Скірмунт і Юзэфу Куржанеўскую, дзе адзначаў, што захапленьне Канстанцыяй Скірмунт «літваманіяй» не ўлічвала тое, што младалітоўцы звузілі паняцьце Літвы да свайго этнаграфічнага Ковенскага арэалу[32]

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ Архив Юго-Западной России. Ч. 1, т. 4. — Киев, 1871. С. 441.
  2. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 75.
  3. ^ Скварчэўскі Д. «Stara Litwa» як этнаканфесійная і сацыяльная група ў Вялікім Княстве Літоўскім у XVI—XVIII ст. // Сацыяльныя інстытуты ў Вялікім Княстве Літоўскім у ранні Новы час : матэрыялы міжнароднага навуковага круглага стала, Мінск, 2 снежня 2020 г. / БДУ, Гістарычны фак., Каф. гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў; [пад рэд. А. Любага]. — Менск: БДУ, 2020. С. 51.
  4. ^ Зайкоўскі Э. Язычніцтва на землях Беларусі ў сярэднявеччы // Гістарычна-археалагічны зборнік. № 12, 1997. С. 83.
  5. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 75—76.
  6. ^ Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 50.
  7. ^ Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 51.
  8. ^ Harasiewicz M. Annales ecclesiae Ruthenae. — Leopoli, 1862. P. 384.
  9. ^ Constitutiones synodales diaecesis Luceoriensis & Brestensis. — Varsaviae, 1726. P. C1.
  10. ^ Historya Kościoła polskiego: Przez x. Melchiora Bulińskiego. T. 3. — Kraków, 1874. S. 266.
  11. ^ Kurzeniecki M. Rozmowy kapelana albo Teologa Nadwornego z Oyczystym Panem Chrześćiańskim. — Wilna, 1752. S. 267.
  12. ^ Ališauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje (XIV—XVIII a.). — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 50.
  13. ^ а б в Ališauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje (XIV—XVIII a.). — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 264.
  14. ^ Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.
  15. ^ а б Ališauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje (XIV—XVIII a.). — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 301.
  16. ^ Скварчэўскі Д. «Stara Litwa» як этнаканфесійная і сацыяльная група ў Вялікім Княстве Літоўскім у XVI—XVIII ст. // Сацыяльныя інстытуты ў Вялікім Княстве Літоўскім у ранні Новы час : матэрыялы міжнароднага навуковага круглага стала, Мінск, 2 снежня 2020 г. / БДУ, Гістарычны фак., Каф. гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў; [пад рэд. А. Любага]. — Менск: БДУ, 2020. С. 46—52.
  17. ^ Ališauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje (XIV—XVIII a.). — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 261.
  18. ^ Tyszkiewicz E. Opisanie powiatu borysowskiego pod względem statystycznym, geognostycznym, historycznym, gospodarczym, przemysłowo-handlowym i lekarskim, z dodaniem wiadomości: o obyczajach, spiewach, przysłowiach i ubiorach ludu, gusłach, zabobonach itd. — Wilno, 1847. S. 383.
  19. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 30—31.
  20. ^ Kamuntavičienė V. Jotvingiai «Senoji Lietuva» ir jų tikėjimas. XVII a. // Terra Jatwezenorum. Nr. 5, 2013. P. 68.
  21. ^ Ališauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje (XIV—XVIII a.). — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 261—262.
  22. ^ Ališauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje (XIV—XVIII a.). — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 280.
  23. ^ Ališauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje (XIV—XVIII a.). — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 367.
  24. ^ Акты Виленской археографической комиссии. Т. 3. Акты Брестского городского суда XVI—XVIII вв. — Вильна, 1870. С. 202.
  25. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 7 (1506—1539). — Vilnius, 2011. S. 626.
  26. ^ Diecezja Wileńska, 1744, Pawet, 20 лютага 2011 г.
  27. ^ Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.
  28. ^ Смалянчук А. Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. — СПб., 2004. С. 115—124.
  29. ^ Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. S. 491.
  30. ^ Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.
  31. ^ Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.
  32. ^ Skirmuntt R. Panie z Muru (III) // Słowo. Nr. 127, 1934. S. 3.
  33. ^ Buchowski K. Litwomani i polonizatorzy : mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku. — Białystok, 2006. S. 26.
  34. ^ История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 15.
  35. ^ Czarkowski L. Ostrzeżenie: w kwestji litewskiej słów kilka. — Wilno, 1906. S. 20.

Літаратура

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Старалітва&oldid=2502304»