Узбэкістан: розьніца паміж вэрсіямі
CarsracBot (гутаркі | унёсак) д r2.7.2) (робат дадаў: min:Uzbekistan |
д Bot: Migrating 177 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q265 (translate me) |
||
Радок 97: | Радок 97: | ||
{{Link FA|sh}} |
{{Link FA|sh}} |
||
[[ace:Uzbèkistan]] |
|||
[[kbd:Узбэчыстэн]] |
|||
[[af:Oesbekistan]] |
|||
[[als:Usbekistan]] |
|||
[[am:ኡዝቤኪስታን]] |
|||
[[ang:Usbecistan]] |
|||
[[ar:أوزبكستان]] |
|||
[[an:Uzbekistán]] |
|||
[[arc:ܐܘܙܒܩܣܛܐܢ]] |
|||
[[frp:Ozbèquistan]] |
|||
[[ast:Uzbequistán]] |
|||
[[az:Özbəkistan]] |
|||
[[bn:উজবেকিস্তান]] |
|||
[[zh-min-nan:Uzbekistan]] |
|||
[[ba:Үзбәкстан]] |
|||
[[be:Узбекістан]] |
|||
[[bcl:Usbekistan]] |
|||
[[bg:Узбекистан]] |
|||
[[bar:Usbekistan]] |
|||
[[bo:ཨུ་ཟ་བྷེ་ཁི་སི་ཐན།]] |
|||
[[bs:Uzbekistan]] |
|||
[[br:Ouzbekistan]] |
|||
[[bxr:Узбекистан]] |
|||
[[ca:Uzbekistan]] |
|||
[[cv:Ӳспекстан]] |
|||
[[ceb:Uzbekistan]] |
|||
[[cs:Uzbekistán]] |
|||
[[cy:Uzbekistan]] |
|||
[[da:Usbekistan]] |
|||
[[de:Usbekistan]] |
|||
[[dv:އުޒްބެކިސްތާން]] |
|||
[[nv:Ózbeʼ Bikéyah]] |
|||
[[dsb:Usbekska]] |
|||
[[dz:ཨུཛ་བེ་ཀིསི་ཏཱན་]] |
|||
[[et:Usbekistan]] |
|||
[[el:Ουζμπεκιστάν]] |
|||
[[en:Uzbekistan]] |
|||
[[es:Uzbekistán]] |
|||
[[eo:Uzbekio]] |
|||
[[ext:Uzbequistán]] |
|||
[[eu:Uzbekistan]] |
|||
[[ee:Uzbekistan]] |
|||
[[fa:ازبکستان]] |
|||
[[hif:Uzbekistan]] |
|||
[[fo:Usbekistan]] |
|||
[[fr:Ouzbékistan]] |
|||
[[fy:Oezbekistan]] |
|||
[[ga:An Úisbéiceastáin]] |
|||
[[gv:Yn Oosbeckistaan]] |
|||
[[gag:Özbekistan]] |
|||
[[gd:Usbagastàn]] |
|||
[[gl:Usbequistán - O‘zbekiston]] |
|||
[[gu:ઉઝબેકિસ્તાન]] |
|||
[[hak:Vû-tsṳ̂-phe̍t-khiet-sṳ̂-thán]] |
|||
[[xal:Сартин Орн]] |
|||
[[ko:우즈베키스탄]] |
|||
[[hy:Ուզբեկստան]] |
|||
[[hi:उज़्बेकिस्तान]] |
|||
[[hsb:Uzbekistan]] |
|||
[[hr:Uzbekistan]] |
|||
[[io:Uzbekistan]] |
|||
[[ilo:Uzbekistan]] |
|||
[[bpy:উজবেকিস্তান]] |
|||
[[id:Uzbekistan]] |
|||
[[ia:Uzbekistan]] |
|||
[[ie:Uzbekistan]] |
|||
[[os:Узбекистан]] |
|||
[[is:Úsbekistan]] |
|||
[[it:Uzbekistan]] |
|||
[[he:אוזבקיסטן]] |
|||
[[jv:Uzbekistan]] |
|||
[[kn:ಉಜ್ಬೇಕಿಸ್ಥಾನ್]] |
|||
[[pam:Uzbekistan]] |
|||
[[ka:უზბეკეთი]] |
|||
[[csb:Ùzbekistan]] |
|||
[[kk:Өзбекстан]] |
|||
[[kw:Pow Ousbek]] |
|||
[[rw:Uzubekisitani]] |
|||
[[sw:Uzbekistan]] |
|||
[[kv:Узбекистан]] |
|||
[[ht:Ouzbekistan]] |
|||
[[ku:Ûzbêkistan]] |
|||
[[ky:Өзбекстан]] |
|||
[[lad:Uzbekistan]] |
|||
[[lez:Узбекистан]] |
|||
[[la:Uzbecia]] |
|||
[[lv:Uzbekistāna]] |
|||
[[lb:Usbekistan]] |
|||
[[lt:Uzbekija]] |
|||
[[lij:Uzbekistan]] |
|||
[[li:Oesbekistan]] |
|||
[[ln:Uzbekistáni]] |
|||
[[lmo:Uzbekistan]] |
|||
[[hu:Üzbegisztán]] |
|||
[[mk:Узбекистан]] |
|||
[[ml:ഉസ്ബെക്കിസ്ഥാൻ]] |
|||
[[mr:उझबेकिस्तान]] |
|||
[[arz:اوزبيكيستان]] |
|||
[[ms:Uzbekistan]] |
|||
[[min:Uzbekistan]] |
|||
[[mdf:Узбекистан]] |
|||
[[mn:Узбекистан]] |
|||
[[my:ဥဇဘက်ကစ္စတန်နိုင်ငံ]] |
|||
[[nah:Uzbequistan]] |
|||
[[na:Uzbekistan]] |
|||
[[nl:Oezbekistan]] |
|||
[[new:उज्बेकिस्तान]] |
|||
[[ja:ウズベキスタン]] |
|||
[[ce:Узбекийн Пачхьалкх]] |
|||
[[no:Usbekistan]] |
|||
[[nn:Usbekistan]] |
|||
[[nov:Uzbekistan]] |
|||
[[oc:Ozbequistan]] |
|||
[[mhr:Узбекистан]] |
|||
[[or:ଉଜବେକିସ୍ଥାନ]] |
|||
[[uz:Oʻzbekiston]] |
|||
[[pa:ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ]] |
|||
[[pnb:ازبکستان]] |
|||
[[pap:Uzbekistan]] |
|||
[[ps:اوزبکستان]] |
|||
[[pms:Uzbekistan]] |
|||
[[nds:Usbekistan]] |
|||
[[pl:Uzbekistan]] |
|||
[[pt:Uzbequistão]] |
|||
[[kaa:O'zbekstan]] |
|||
[[crh:Özbekistan]] |
|||
[[ro:Uzbekistan]] |
|||
[[qu:Usbiksuyu]] |
|||
[[rue:Узбекістан]] |
|||
[[ru:Узбекистан]] |
|||
[[sah:Узбекистаан]] |
|||
[[se:Uzbekistána]] |
|||
[[sa:उजबेकिस्थान]] |
|||
[[sco:Uzbekistan]] |
|||
[[sq:Uzbekistani]] |
|||
[[scn:Uzbekistan]] |
|||
[[simple:Uzbekistan]] |
|||
[[ss:IZubekhi]] |
|||
[[sk:Uzbekistan]] |
|||
[[sl:Uzbekistan]] |
|||
[[szl:Uzbekistůn]] |
|||
[[so:Usbekistan]] |
|||
[[ckb:ئۆزبەکستان]] |
|||
[[sr:Узбекистан]] |
|||
[[sh:Uzbekistan]] |
|||
[[su:Uzbékistan]] |
|||
[[fi:Uzbekistan]] |
|||
[[sv:Uzbekistan]] |
|||
[[tl:Uzbekistan]] |
|||
[[ta:உசுபெக்கிசுத்தான்]] |
|||
[[tt:Үзбәкстан]] |
|||
[[te:ఉజ్బెకిస్తాన్]] |
|||
[[th:ประเทศอุซเบกิสถาน]] |
|||
[[tg:Ӯзбакистон]] |
|||
[[chr:ᎤᏍᏇᎩᏍᏔᏂ]] |
|||
[[tr:Özbekistan]] |
|||
[[tk:Özbegistan]] |
|||
[[udm:Узбекистан]] |
|||
[[bug:Uzbekistan]] |
|||
[[uk:Узбекистан]] |
|||
[[ur:ازبکستان]] |
|||
[[ug:ئۆزبېكىستان]] |
|||
[[vec:Uzbekistan]] |
|||
[[vep:Uzbekistan]] |
|||
[[vi:Uzbekistan]] |
|||
[[vo:Lusbekän]] |
|||
[[fiu-vro:Usbekistan]] |
|||
[[war:Usbekistan]] |
|||
[[wo:Usbekistaan]] |
|||
[[wuu:乌兹别克斯坦]] |
|||
[[yi:אוזבעקיסטאן]] |
|||
[[yo:Ùsbẹ̀kìstán]] |
|||
[[zh-yue:月即別]] |
|||
[[diq:Ozbekıstan]] |
|||
[[zea:Oezbekistan]] |
|||
[[bat-smg:Ozbėkistans]] |
|||
[[zh:乌兹别克斯坦]] |
Вэрсія ад 18:48, 8 сакавіка 2013
Узбэкістан O‘zbekiston Jumhuriyati | |||||
| |||||
Нацыянальны дэвіз: няма | |||||
Дзяржаўны гімн: «Дзяржаўны гімн Узбэкістану» | |||||
Афіцыйная мова | узбэцкая | ||||
Сталіца | Ташкент | ||||
Найбуйнейшы горад | Ташкент | ||||
Форма кіраваньня | Прэзыдэнцкая рэспубліка Іслам Карымаў Шаўкат Мірзыяеў | ||||
Плошча • агульная • адсотак вады |
56 месца ў сьвеце 447 400 км² 4,9 | ||||
Насельніцтва • агульнае (2009) • шчыльнасьць |
45 месца ў сьвеце 27 606 007 61,4/км² | ||||
СУП • агульны (2008) • на душу насельніцтва |
74 месца ў сьвеце $71,618 млрд $2634 | ||||
Валюта | Узбэцкі сом (UZS) | ||||
Часавы пас | UZT (UTC+5) | ||||
Незалежнасьць — ад СССР |
1 верасьня 1991 году | ||||
Дамэн верхняга ўзроўню | .uz | ||||
Тэлефонны код | +998 | ||||
Узбэкістан (па-ўзбэцку: O‘zbekiston), афіцыйны назоў Рэспубліка Ўзбэкістан (O‘zbekiston Respublikasi) — анкляўная дзяржава ў цэнтральнай частцы Сярэдняй Азіі. Мяжуе на поўначы і захадзе з Казахстанам, на поўдні з Туркмэністанам і Аўганістанам, на ўсходзе з Таджыкістанам і Кыргыстанам.
Гісторыя
Узбэкістан атрымаў незалежнасьць у 1991 годзе. Дэклярацыя аб незалежнасьці прынятая 31 жніўня 1991 году.
Палітыка
Унутраная палітыка
Паводле Канстытуцыі, Узбэкістан — сьвецкая дэмакратычная дзяржава. Галава дзяржавы — прэзыдэнт. Заканадаўчы орган — Алій Мажліс, які дзеліцца на Ніжнюю, або Заканадаўчую, палату і Верхнюю, або Сэнат.
У 2005 годзе ў асяродзьдзі кіраўніцтва Ўзбэкістану абвастрылася барацьба за ўладу. У Ташкенце распаўсюдзіліся чуткі аб хваробе прэзыдэнта Іслама Карымава і аб гатовасьці яго найбліжэйшага асяродзьдзя пачаць змаганьне за яго «спадчыну».
Доўгі час асноўнай апорай рэжыму лічыліся Міністэрства ўнутраных справаў (міністар Закір Алматаў) і Служба нацыянальнай бясьпекі (Рустам Інаятаў). У 2005 годзе, аднак, Алматаў сышоў з палітычнай сцэны — неўзабаве пасьля падушэньня андыжанскага паўстаньня Іслам Карымаў вывеў унутраныя войскі з падпарадкаваньня МУС, перадаўшы іх СНБ. Закір Алматаў выехаў у Нямеччыну на лячэньне, а ў сьнежні 2005 году, ў сувязі з пагрозай судовага перасьледу, вярнуўся на радзіму і сышоў на пэнсію. Гэта парушыла балянс сілавых структур і падвысіла ўразьлівасць прэзыдэнта — тым больш, што, па адной з наяўных версіяў, андыжанскія падзеі былі справакаваныя адной з канкуруючых спэцслужбаў.
Вонкавая палітыка
Яшчэ зь лета 2005 году Іслам Карымаў стаў усё часьцей выказвацца пра неабходнасьць стварэньня міжнародных сілаў хуткага рэагаваньня, якія бы можна была б выкарыстоўваць для падушэньня антыўрадавых выступаў у той ці іншай краіне. Менавіта гэтая думка лягла ў аснову дамовы аб хаўрусьніцкіх стасунках, падпісанай ў кастрычніку 2005 году Расеяй і Ўзбэкістанам.
Узбэцкія ўлады таксама выступілі з праэктам стварэньня міжнародных «антырэвалюцыйных»-карных сілаў на постсавецкай прасторы ў рамках АДКБ. Рыхтуючыся да ўступа ў гэтую арганізацыю, Узбэкістан падрыхтаваў пакет прапаноў па яе ўдасканаленьні, уключаючы стварэньне ў яе рамках выведвальнай і контрвыведніцкай структураў, а таксама распрацоўку мэханізмаў, якія б дазвалялі АДКБ даваць дзяржавам Цэнтральнай Азіі гарантыі ўнутранай бясьпекі.
Геаграфія
Адміністрацыйна-тэрытарыяльна Ўзбэкістан падзяляецца на 1 аўтаномную рэспубліку (respublika) — Каракалпакстан, 1 горад (shahar) — Ташкент і 12 вілаятаў (viloyatlar, у ад. л. — viloyat) — Андыжанскі вілаят, Бухарскі вілаят, Фэрганскі вілаят, Джыззацкі вілаят, Харэзмскі вілаят, Наманганскі вілаят, Наваіцкі вілаят, Кашкадар’інскі вілаят, Самаркандзкі вілаят, Сырдар’інскі вілаят, Сурхандар’інскі вілаят, Ташкенцкі вілаят.
Асноўныя гарады: Андыжан, Бухара, Газлі, Каракуль, Каршы, Каканд, Наваі, Наманган, Нукус, Самарканд, Ташкент, Тэрмэз, Ургенч, Учкудук, Фэргана.
Эканоміка
У структуры СУП значная вага сельскай гаспадаркі — 38%, на прамысловасьць прыходзіцца 26%, на сфэру паслуг — 36%. У 2004 годзе СУП вырас на 4,4%. Інфляцыя працягвае расьці з-за нядосыць высокай актыўнасьці эканомікі пры яе вялікшым патэнцыяле і недастатковых рынках збыту высокатэхналягічнай прадукцыі.
Найважнейшай сельскагаспадарчай прадукцыяй Узбэкістану, апроч бавоўны, зьяўляюцца садавіна, гародніна і збожжа (пшаніца, рыс і кукуруза).
Краіна займае другое месца ў сьвеце па экспарце бавоўны. Таксама Ўзбэкістан экспартуе золата, мінэральныя ўгнаеньні, мэталы, прадукцыю тэкстыльнай і харчовай прамысловасьці, аўтамабілі. Імпартуе пераважна прамысловае абсталяваньне і тэхніку, а таксама прадукты харчаваньня, мэталы і хімікаліі. Аб’ём экспарту ў 2004 склаў 3,7 млрд даляраў ЗША, імпарту — 2,8 млрд дал.
Узровень беспрацоўя па афіцыйных дадзеных складае 0,6%, (па ацэнках міжнародных незалежных экспэртаў — 20%). Значная частка працоўнай нелегальнай міграцыі прыходзіцца на Расею. 44% працаздольнага насельніцтва занятыя ў сельскай гаспадарцы, у прамысловасьці — 20%, у сфэры паслуг — 36%.
Асноўным энэргетычным рэсурсам зьяўляецца прыродны газ і вугаль.
Дэмаграфія
37% — гарадзкое, 63% — сельскае.
Рэлігія
Вернікі пераважна мусульмане — суніты. Ёсць праваслаўныя, каталікі, адвэнтысты, юдэі, будысты.
Культура
Грамадзкае жыцьцё
Ва Ўзбэкістане шырока распаўсюджаны суседзкія грамады — махальлі. На іх ускладзеныя абавязкі па арганізацыі ўсяго паўсядзённага жыцьця мікрараёну або кішлака. Сьвяты — таксама іх клопат, бо мала якім бацькам пад сілу без староньняй дапамогі наладзіць, напрыклад, вясельле — на гэтую ўрачыстасьць тут запрашаюць па некалькі сотняў чалавек. У сучасным Узбэкістане махальля прызнаная адміністрацыйнай адзінкай і зь ліку махальлі ўладамі прызначаецца хакіміятам — кіраўнік махальлі, адказны за ўсё, што адбываецца ў ёй.
Сьвяты
Нацыянальнае сьвята: Дзень Незалежнасьці — 1 верасьня.
Спорт
Вонкавыя спасылкі
Узбэкістан — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
Гэта — накід артыкула па геаграфіі. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго. |