Геаграфія Беларускай Народнай Рэспублікі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Перайсьці да навігацыі Перайсьці да пошуку
Межы Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР), абвешчаныя 25 сакавіка 1918 г. паводле этнічнага крытэру — на падставе працаў гісторыка і этнографа Мітрафана Доўнар-Запольскага

Геаґра́фія Белару́скае Народнае Рэспу́блікі — лучнасьць геаґрафічных парамэтраў тэрыторыі, абвешчанай Радай БНР як тэрыторыя незалежнае дзяржавы беларусаў[1]. Праз шэраг цяжкіх геапалітычных умоваў Першае сусьветнае вайны і пазьнейшых палітычных зьмяненьняў на абвешчанай тэрыторыі, а таксама з нагоды адсутнасьці шырокага дыпляматычнага прызнаньня Ўраду БНР, гэтая палітычная структура ня здолела ў патрэбным аб’ёме кантраляваць тэрыторыю, абвечаную як тэрыторыя Беларускае Народнае Рэспублікі.

Перадумовы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Межы этнічнай тэрыторыі беларусаў

     Паводле Я. Карскага (1903)

     Паводле М. Доўнар-Запольскага (1919)

     Сучасныя дзяржаўныя межы

Перадумовы ўтварэньня і пачатку гістарычнага шляху БНР пачынаюцца з кастрычніка і лістапада 1917 году, у зьвязку з захопам улады бальшавікамі. Прыкладна празь месяц былі створаны адпаведныя органы, якія ставілі сваёй мэтай атрыманьне ўлады ў г. зв. Заходняй вобласьці. Але раней да гэтага, у ліпені гэтага ж году Беларускай Сацыялістычнай Грамадой быў выказаны намер патрабаваньня шырокае аўтаноміі ў складзе тагачаснай Расеі.

Празь месяц, 9 сьнежня, паміж Савецкай Расеяй і Нямецкай імпэрыяй пачаліся спробы перамоваў, у выніку якіх быў падпісаны Берасьцейскі мір і пад уладу Нямеччыны пераходзіў шэраг заходніх губэрняў колішняе Расейскае імпэрыі, у тым ліку і заходнія губэрні г. зв. Паўночна-Заходняга краю. У выніку гэтага вызначаная частка тэрыторыі заходняе Беларусі і Падляшша (Гарадзеншчына, Беласточчына і г. д.) увайшлі ў г. зв. Ober Ost — часовую адміністратыўна-тэрытарыяльную адзінку Нямеччыны, якой падпарадкоўвалася тэрыторыя сучаснае Летувы (за выключэньнем Клайпеды), Гарадзенскае губэрні, а таксама Курляндыі (паўднёвая частка сучаснае Латвіі). У гэтых цяжкіх умовах быў сфармаваны Народны Сакратарыят БНР і выканаўчы камітэт Усебеларускага кангрэсу, якія потым абвесьцілі Беларускую Народную Рэспубліку.

Беларусы на этнаграфічнай мапе Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» (Парыж, 1885 г.)

Трэба адзначыць, што паводле ўмоваў Берасьцейскага міру за Ўкраінай афіцыйна замацоўвалася Берасьцейшчына і паўднёвае Падляшша[2]. Але з прычыны цяжкіх ваенных умоваў кайзэраўская Нямеччына не дала магчымасьці Ўкраіне кантраляваць Берасьце (у прыватнасьці, украінская адміністрацыя зямлі Падляшша, у якую, паводле плянаў ураду УНР мела ўвайсьці Берасьцейшчына, так і ня здолела арґанізаваць на Берасьцейшчыне дзейнасьць сваёй адміністрацыі). Таксама ўрад УНР прэтэндаваў на паўднёвы ўсход сучаснае Гомельскае вобласьці (паводле тагачаснае тэрміналёґіі адміністратыўна-тэрытарыяльнага падзелу УНР «Дрыгавіцкая зямля»). Паводле аналёґіі зь Берасьцейшчынай, урад УНР не атрымаў фактычнае магчымасьці замацаваць за сабою гэты рэґіён.

Тэрытарыяльныя патрабаваньні Ўраду БНР[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Этнаграфічная мапа беларусаў (паводле моўнага крытэру), складзеная філёлягам-славістам Яўхімам Карскім, 1903 г.

Згодна з Другой Устаўной граматай Рады БНР тэрыторыяй рэспублікі абвяшчаліся ўсе тэрыторыі колішняе Расейскае імпэрыі, на якіх беларусы мелі колькасную перавагу. Пазьней, тэкстам Трэцяе Ўстаўное граматы гэтая тэрыторыя была ўдакладнена: тэрыторыяй БНР абвяшчалася ўся Магілёўская губэрня, вызначаныя часткі Менскае, Гарадзенскае, Віленскае, Віцебскае, Смаленскае, Чарнігаўскае губэрняў, а таксама некаторыя іншыя памежныя тэрыторыі[3]. Прадстаўленая ў шматлікіх крыніцах мапа абвешчанае тэрыторыі БНР супадае з этнаґрафічнай мапай расьсяленьня беларусаў паводле М. Доўнар-Запольскага.

Храналёґія зьмяненьня адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу на землях, абвешчаных як тэрыторыя Беларускай Народнай Рэпублікі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Падзел на ваяводзтвы (як у Вялікім Княстве Літоўскім), зафіксаваны на паштоўцы БНР зь дзяржаўным гербам Пагоняй, 1918 г.

З нагоды таго, што ўтварэньне БНР беспасярэдне зьвязана з падзеямі Першае сусьветнай вайны і рэвалюцыйнымі працэсамі на тэрыторыі Расейскае імпэрыі, тут прыведзена храналёґія зьмяненьня адміністратыўна-тэрытарыяльнага падзелу на тэрыторыі, якая была абвешчана як Беларуская Народная Рэспубліка, з пачатку Першае сусьветнае вайны да ўсталяваньня на гэтай тэрыторыі савецкае ўлады. Трэба дадаць, што Радай БНР адміністратыўна-тэрытарыяльны падзел рэспублікі ня быў прадугледжаны.

  • Пачатак ХХ ст. — Віленская, Віцебская, Гарадзенская, Магілёўская (Паўночна-Заходні край), некаторыя іншыя тэрыторыі памежных губэрняў
  • 1914—1918 гады — на занятых нямецкімі войскамі землях утвораны раён Ober Ost
  • Сакавік 1917 году — Заходняя вобласьць (Віцебская, Магілёўская, Менская губэрні, часткова Віленская, з 1918 году таксама Смаленская губэрня)
  • 9 лютага 1918 году — згодна з умовамі сэпаратнае мірнае дамовы паміж УНР і Цэнтральнымі дзяржавамі, апошнія прызнаюць за Ўкраінай Берасьце і паўднёвае Падляшша
  • 6 красавіка 1918 году — Цэнтральная рада ЎНР прымае закон аб адміністратыўна-тэрытарыяльным дзяленьні рэспублікі, згодна зь якім тэрыторыі беларускага Палесься, на якое выказваў прэтэнзіі ўрад УНР, былі падзелены паміж Падляшшам і Дрыгавіцкай зямлёй
  • Красавік 1918 году — у Заходнюю вобласьць дадана Смаленская губэрня
  • 10 сьнежня 1918 году — савецкая армія ўваходзіць у Менск
  • 21 сьнежня 1918 году — у Вільні ствараецца польская адміністрацыя
  • 1 студзеня 1919 году — з губэрняў Заходняе вобласьці ўтворана Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Беларусі. Новаўтвораная рэспубліка падзялялася на 7 раёнаў: Баранавіцкі, Віцебскі, Гарадзенскі, Гомельскі, Магілёўскі, Менскі і Смаленскі
  • 31 студзеня 1919 году — прызнаньне ССРБ з боку УЦВК РСФСР
  • Люты 1919 году — пачатак Савецка-польскай вайны
  • 9 ліпеня 1919 году — польскія войскі ўваходзяць у Берасьце
  • 27 лютага 1919 году — Віцебская, Магілёўская і Смаленская губэрні пераходзяць у склад РСФСР, астатнія тэрыторыі абвешчанай ССРБ аб’яднаны разам з ЛСР у ЛітБелССР
  • Красавік 1919 году — заняцьце польскімі войскамі заходняе Беларусі і Віленшчыны
  • Чэрвень 1919 году — заняцьце польскімі войскамі некаторых рэґіёнаў цэнтральнае Беларусі
  • Жнівень 1919 году — узяцьце польскімі войскамі Менску й Бабруйску
  • 8 сьнежня]] 1919 году — абвешчаны праект Лініі Керзона
  • Сярэдзіна 1920 году — наступ РЧСА на захад
  • 12 ліпеня 1920 — Маскоўская дамова, у выніку якой пад кантроль Летувы перайшла паўночная частка сучаснае Гарадзенскае вобласьці і іншыя паўночна-заходнія тэрыторыі сучаснае Беларусі
  • 31 ліпеня 1920 году — аднаўленьне ССРБ
  • 1 жніўня 1920 году — узяцьце РЧСА Берасьця
  • 17 жніўня 1920 году — адступленьне савецкіх войскаў на ўсход у зьвязку з «Цудам над Віслай»
  • 19 жніўня 1920 году — заняцьце польскімі войскамі Берасьця
  • Другая палова — канец верасьня 1920 году — узяцьце польскімі войскамі Горадні
  • Кастрычнік 1920 году — заняцьце войскамі Л. Жалігоўскага Вільні, утварэньне Сярэдняе Літвы
  • 18 сакавіка 1921 году — паміж РСФСР, УССР і ССРБ падпісана Рыская дамова, паводле якой да Польшчы адышла тэрыторыя, вядомая пазьней як Заходняя Беларусь
  • 30 сьнежня 1922 году — перайменаваньне ССРБ у БССР.

Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ гл. 2 і 3 Устаўныя граматы БНР
  2. ^ гл. умовы сэпаратнае мірнае дамовы паміж Цэнтральнымі дзяржавамі і Ўкраінскай Народнай Рэспублікай
  3. ^ гл. 3 Устаўную грамату БНР
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Геаграфія_Беларускай_Народнай_Рэспублікі&oldid=2255893»