Геаграфія Беларускай Народнай Рэспублікі

Мапа тэрытарыяльных прэтэнзіяў БНР, 1918 год

Геаґра́фія Белару́скае Народнае Рэспу́блікі — сукупнасьць геаґрафічных парамэтраў тэрыторыі, якая была абвешчана Радай БНР як тэрыторыя незалежнае беларускае дзяржавы. Праз шэраг цяжкіх геапалітычных умоваў Першае сусьветнае вайны і пазьнейшых палітычных зьмяненьняў на абвешчанай тэрыторыі, а таксама з нагоды адсутнасьці шырокага дыпляматычнага прызнаньня Ўраду БНР, гэтая палітычная структура ня здолела ў патрэбным аб’ёме кантраляваць тэрыторыю, якая была абвешчана як тэрыторыя Беларускае Народнае Рэспублікі.

Перадумовы

Перадумовы ўтварэньня і пачатку гістарычнага шляху БНР пачынаюцца з кастрычніка і лістапада 1917 году, у сувязі з захопам улады бальшавікамі. Прыкладна празь месяц былі створаны адпаведныя органы, якія ставілі сваёй мэтай атрыманьне ўлады ў г. зв. Заходняй вобласьці. Але раней да гэтага, у ліпені гэтага ж году Беларускай Сацыялістычнай Грамадой быў выказаны намер патрабаваньня шырокае аўтаноміі ў складзе тагачаснай Расеі.

Празь месяц, 9 сьнежня, паміж Савецкай Расеяй і Нямеччынай пачаліся спробы перамоваў, у выніку якіх быў падпісаны Берасьцейскі мір і пад уладу Нямеччыны пераходзіў шэраг заходніх губэрняў колішняе Расейскае імпэрыі, у тым ліку і заходнія губэрні г. зв. Паўночна-Заходняга краю. У выніку гэтага вызначаная частка тэрыторыі заходняе Беларусі і Падляшша (Гарадзеншчына, Беласточчына і г. д.) увайшлі ў г. зв. Ober Ost — часовую адміністратыўна-тэрытарыяльную адзінку Нямеччыны, якой падпарадкоўвалася тэрыторыя сучаснае Летувы (за выключэньнем Клайпеды), Гарадзенскае губэрні, а таксама Курляндыі (паўднёвая частка сучаснае Латвіі). У гэтых цяжкіх умовах быў сфармаваны Народны Сакратарыят БНР і выканаўчы камітэт Усебеларускага кангрэсу, якія потым абвесьцілі Беларускую Народную Рэспубліку.

Трэба адзначыць, што паводле ўмоваў Берасьцейскага міру за Ўкраінай афіцыйна замацоўвалася Берасьцейшчына і паўднёвае Падляшша. Але з-за цяжкіх ваенных умоваў кайзэраўская Нямеччына не дала магчымасьці Ўкраіне кантраляваць Берасьце (у прыватнасьці, украінская адміністрацыя зямлі Падляшша, у якую, паводле плянаў ураду УНР мела ўвайсьці Берасьцейшчына, так і ня здолела арґанізаваць на Берасьцейшчыне дзейнасьць сваёй адміністрацыі). Таксама ўрад УНР прэтэндаваў на паўднёвы ўсход сучаснае Гомельскае вобласьці (паводле тагачаснае тэрміналёґіі адміністратыўна-тэрытарыяльнага падзелу УНР «Дрыгавіцкая зямля»). Па аналёґіі зь Берасьцейшчынай, урад УНР не атрымаў фактычнае магчымасьці замацаваць за сабою гэты рэґіён.

Тэрытарыяльныя патрабаваньні Ўраду БНР

«Этнаграфічная мапа беларускага племені», на якой адзначаны межы расьсяленьня беларускага этнасу (прафэсар Я. Ф. Карскі, 1903 год, друк 1918 г.).

Паводле Другое Ўстаное граматы Рады БНР тэрыторыяй рэспублікі абвяшчаліся ўсе тэрыторыі колішняе Расейскае імпэрыі, на якіх беларусы мелі колькасную перавагу. Пазьней, тэкстам Трэцяе Ўстаўное граматы гэтая тэрыторыя была ўдакладнена: тэрыторыяй БНР абвяшчалася ўся Магілёўская губэрня, вызначаныя часткі Менскае, Гарадзенскае, Віленскае, Віцебскае, Смаленскае, Чарнігаўскае губэрняў, а таксама некаторыя іншыя памежныя тэрыторыі. Прадстаўленая ў шматлікіх крыніцах мапа абвешчанае тэрыторыі БНР супадае з этнаґрафічнай мапай расьсяленьня беларусаў паводле М. Доўнар-Запольскага.

Храналёґія зьмяненьня тэрытарыяльнага падзелу на тэрыторыі, якая была абвешчана як тэрыторыя БНР

З нагоды таго, што ўтварэньне БНР непасрэдна зьвязана з падзеямі Першае сусьветнай вайны і рэвалюцыйнымі працэсамі на тэрыторыі Расейскае імпэрыі, тут прыведзена храналёґія зьмяненьня адміністратыўна-тэрытарыяльнага дзяленьня на тэрыторыі, якая была абвешчана як Беларуская Народная Рэспубліка, з пачатку Першае сусьветнае вайны да ўсталяваньня на гэтай тэрыторыі савецкае ўлады. Трэба дадаць, што Радай БНР адміністратыўна-тэрытарыяльны падзел рэспублікі ня быў прадугледжаны.

• Пачатак ХХ ст. — Віленская, Віцебская, Гарадзенская, Магілёўская (Паўночна-Заходні край), некаторыя іншыя тэрыторыі памежных губэрняў
• 1914—1918 — на занятых нямецкімі войскамі землях утвораны раён Ober Ost
• Сакавік 1917 г. — Заходняя вобласьць (Віцебская, Магілёўская, Менская губэрні, часткова Віленская, з 1918 году таксама Смаленская губэрня)
• 9 лютага 1918 г. — згодна з умовамі сэпаратнае мірнае дамовы паміж УНР і Цэнтральнымі дзяржавамі, апошнія прызнаюць за Ўкраінай Берасьце і паўднёвае Падляшша
• 6 красавіка 1918 г. — Цэнтральная рада ЎНР прымае закон аб адміністратыўна-тэрытарыяльным дзяленьні рэспублікі, згодна зь якім тэрыторыі беларускага Палесься, на якое выказваў прэтэнзіі ўрад УНР, былі падзелены паміж Падляшшам і Дрыгавіцкай зямлёй
• Красавік 1918 г. — у Заходнюю вобласьць дадана Смаленская губэрня
• 10 сьнежня 1918 г. — савецкая армія ўваходзіць у Менск
• 21 сьнежня 1918 г. — у Вільні ствараецца польская адміністрацыя
• 1 студзеня 1919 г. — з губэрняў Заходняе вобласьці ўтворана Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Беларусі. Новаўтвораная рэспубліка падзялялася на 7 раёнаў: Баранавіцкі, Віцебскі, Гарадзенскі, Гомельскі, Магілёўскі, Менскі і Смаленскі
• 31 студзеня 1919 г. — прызнаньне ССРБ з боку УЦВК РСФСР
• Люты 1919 г. — пачатак Савецка-польскай вайны
• 9 ліпеня 1919 г. — польскія войскі ўваходзяць у Берасьце
• 27 лютага 1919 г. — Віцебская, Магілёўская і Смаленская губэрні пераходзяць у склад РСФСР, астатнія тэрыторыі абвешчанай ССРБ аб’яднаны разам з ЛСР у ЛітБелССР
• Красавік 1919 г. — заняцьце польскімі войскамі заходняе Беларусі і Віленшчыны
• Чэрвень 1919 г. — заняцьце польскімі войскамі некаторых рэґіёнаў цэнтральнае Беларусі
• Жнівень 1919 г. — узяцьце польскімі войскамі Менску й Бабруйску
• 8 сьнежня 1919 г. — абвешчаны праект Лініі Керзона
• Сярэдзіна 1920 г. — наступ РЧСА на захад
• 12 ліпеня 1920 — Маскоўская дамова, у выніку якой пад кантроль Летувы перайшла паўночная частка сучаснае Гарадзенскае вобласьці і іншыя паўночна-заходнія тэрыторыі сучаснае Беларусі
• 31 ліпеня 1920 г. — аднаўленьне ССРБ
• 1 жніўня 1920 г. — узяцьце РЧСА Берасьця
• 17 жніўня 1920 г. — адступленьне савецкіх войскаў на ўсход у сувязі з «Цудам над Віслай»
• 19 жніўня 1920 г. — заняцьце польскімі войскамі Берасьця
• Другая палова-канец верасьня 1920 г. — узяцьце польскімі войскамі Горадні
• Кастрычнік 1920 г. — заняцьце войскамі Л. Жалігоўскага Вільні, утварэньне Сярэдняе Літвы
• 18 сакавіка 1921 г. — паміж РСФСР, УССР і ССРБ падпісана Рыская дамова, паводле якой да Польшчы адышла тэрыторыя, вядомая зараз як Заходняя Беларусь
• 30 сьнежня 1922 г. — перайменаваньне ССРБ у БССР.

Глядзіце таксама

• Сярэдняя Літва
• Другая Рэч Паспалітая
• Украінская Народная Рэспубліка
• Расейская рэспубліка
• Геаграфія Беларусі
• Гісторыя Беларусі
• Палескае паўстаньне 1918—1919 гадоў