Геаграфія Беларускай Народнай Рэспублікі
Геаґра́фія Белару́скае Народнае Рэспу́блікі — сукупнасьць геаґрафічных парамэтраў тэрыторыі, якая была абвешчана Радай БНР як тэрыторыя незалежнае беларускае дзяржавы[1]. Праз шэраг цяжкіх геапалітычных умоваў Першае сусьветнае вайны і пазьнейшых палітычных зьмяненьняў на абвешчанай тэрыторыі, а таксама з нагоды адсутнасьці шырокага дыпляматычнага прызнаньня Ўраду БНР, гэтая палітычная структура ня здолела ў патрэбным аб’ёме кантраляваць тэрыторыю, якая была абвешчана як тэрыторыя Беларускае Народнае Рэспублікі.
Перадумовы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Перадумовы ўтварэньня і пачатку гістарычнага шляху БНР пачынаюцца з кастрычніка і лістапада 1917 году, у сувязі з захопам улады бальшавікамі. Прыкладна празь месяц былі створаны адпаведныя органы, якія ставілі сваёй мэтай атрыманьне ўлады ў г. зв. Заходняй вобласьці. Але раней да гэтага, у ліпені гэтага ж году Беларускай Сацыялістычнай Грамадой быў выказаны намер патрабаваньня шырокае аўтаноміі ў складзе тагачаснай Расеі.
Празь месяц, 9 сьнежня, паміж Савецкай Расеяй і Нямеччынай пачаліся спробы перамоваў, у выніку якіх быў падпісаны Берасьцейскі мір і пад уладу Нямеччыны пераходзіў шэраг заходніх губэрняў колішняе Расейскае імпэрыі, у тым ліку і заходнія губэрні г. зв. Паўночна-Заходняга краю. У выніку гэтага вызначаная частка тэрыторыі заходняе Беларусі і Падляшша (Гарадзеншчына, Беласточчына і г. д.) увайшлі ў г. зв. Ober Ost — часовую адміністратыўна-тэрытарыяльную адзінку Нямеччыны, якой падпарадкоўвалася тэрыторыя сучаснае Летувы (за выключэньнем Клайпеды), Гарадзенскае губэрні, а таксама Курляндыі (паўднёвая частка сучаснае Латвіі). У гэтых цяжкіх умовах быў сфармаваны Народны Сакратарыят БНР і выканаўчы камітэт Усебеларускага кангрэсу, якія потым абвесьцілі Беларускую Народную Рэспубліку.
Трэба адзначыць, што паводле ўмоваў Берасьцейскага міру за Ўкраінай афіцыйна замацоўвалася Берасьцейшчына і паўднёвае Падляшша[2]. Але з-за цяжкіх ваенных умоваў кайзэраўская Нямеччына не дала магчымасьці Ўкраіне кантраляваць Берасьце (у прыватнасьці, украінская адміністрацыя зямлі Падляшша, у якую, паводле плянаў ураду УНР мела ўвайсьці Берасьцейшчына, так і ня здолела арґанізаваць на Берасьцейшчыне дзейнасьць сваёй адміністрацыі). Таксама ўрад УНР прэтэндаваў на паўднёвы ўсход сучаснае Гомельскае вобласьці (паводле тагачаснае тэрміналёґіі адміністратыўна-тэрытарыяльнага падзелу УНР «Дрыгавіцкая зямля»). Па аналёґіі зь Берасьцейшчынай, урад УНР не атрымаў фактычнае магчымасьці замацаваць за сабою гэты рэґіён.
Тэрытарыяльныя патрабаваньні Ўраду БНР[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паводле Другое Ўстаное граматы Рады БНР тэрыторыяй рэспублікі абвяшчаліся ўсе тэрыторыі колішняе Расейскае імпэрыі, на якіх беларусы мелі колькасную перавагу. Пазьней, тэкстам Трэцяе Ўстаўное граматы гэтая тэрыторыя была ўдакладнена: тэрыторыяй БНР абвяшчалася ўся Магілёўская губэрня, вызначаныя часткі Менскае, Гарадзенскае, Віленскае, Віцебскае, Смаленскае, Чарнігаўскае губэрняў, а таксама некаторыя іншыя памежныя тэрыторыі[3]. Прадстаўленая ў шматлікіх крыніцах мапа абвешчанае тэрыторыі БНР супадае з этнаґрафічнай мапай расьсяленьня беларусаў паводле М. Доўнар-Запольскага.
Храналёґія зьмяненьня тэрытарыяльнага падзелу на тэрыторыі, якая была абвешчана як тэрыторыя БНР[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
З нагоды таго, што ўтварэньне БНР непасрэдна зьвязана з падзеямі Першае сусьветнай вайны і рэвалюцыйнымі працэсамі на тэрыторыі Расейскае імпэрыі, тут прыведзена храналёґія зьмяненьня адміністратыўна-тэрытарыяльнага дзяленьня на тэрыторыі, якая была абвешчана як Беларуская Народная Рэспубліка, з пачатку Першае сусьветнае вайны да ўсталяваньня на гэтай тэрыторыі савецкае ўлады. Трэба дадаць, што Радай БНР адміністратыўна-тэрытарыяльны падзел рэспублікі ня быў прадугледжаны.
- Пачатак ХХ ст. — Віленская, Віцебская, Гарадзенская, Магілёўская (Паўночна-Заходні край), некаторыя іншыя тэрыторыі памежных губэрняў
- 1914—1918 — на занятых нямецкімі войскамі землях утвораны раён Ober Ost
- Сакавік 1917 г. — Заходняя вобласьць (Віцебская, Магілёўская, Менская губэрні, часткова Віленская, з 1918 году таксама Смаленская губэрня)
- 9 лютага 1918 г. — згодна з умовамі сэпаратнае мірнае дамовы паміж УНР і Цэнтральнымі дзяржавамі, апошнія прызнаюць за Ўкраінай Берасьце і паўднёвае Падляшша
- 6 красавіка 1918 г. — Цэнтральная рада ЎНР прымае закон аб адміністратыўна-тэрытарыяльным дзяленьні рэспублікі, згодна зь якім тэрыторыі беларускага Палесься, на якое выказваў прэтэнзіі ўрад УНР, былі падзелены паміж Падляшшам і Дрыгавіцкай зямлёй
- Красавік 1918 г. — у Заходнюю вобласьць дадана Смаленская губэрня
- 10 сьнежня 1918 г. — савецкая армія ўваходзіць у Менск
- 21 сьнежня 1918 г. — у Вільні ствараецца польская адміністрацыя
- 1 студзеня 1919 г. — з губэрняў Заходняе вобласьці ўтворана Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Беларусі. Новаўтвораная рэспубліка падзялялася на 7 раёнаў: Баранавіцкі, Віцебскі, Гарадзенскі, Гомельскі, Магілёўскі, Менскі і Смаленскі
- 31 студзеня 1919 г. — прызнаньне ССРБ з боку УЦВК РСФСР
- Люты 1919 г. — пачатак Савецка-польскай вайны
- 9 ліпеня 1919 г. — польскія войскі ўваходзяць у Берасьце
- 27 лютага 1919 г. — Віцебская, Магілёўская і Смаленская губэрні пераходзяць у склад РСФСР, астатнія тэрыторыі абвешчанай ССРБ аб’яднаны разам з ЛСР у ЛітБелССР
- Красавік 1919 г. — заняцьце польскімі войскамі заходняе Беларусі і Віленшчыны
- Чэрвень 1919 г. — заняцьце польскімі войскамі некаторых рэґіёнаў цэнтральнае Беларусі
- Жнівень 1919 г. — узяцьце польскімі войскамі Менску й Бабруйску
- 8 сьнежня 1919 г. — абвешчаны праект Лініі Керзона
- Сярэдзіна 1920 г. — наступ РЧСА на захад
- 12 ліпеня 1920 — Маскоўская дамова, у выніку якой пад кантроль Летувы перайшла паўночная частка сучаснае Гарадзенскае вобласьці і іншыя паўночна-заходнія тэрыторыі сучаснае Беларусі
- 31 ліпеня 1920 г. — аднаўленьне ССРБ
- 1 жніўня 1920 г. — узяцьце РЧСА Берасьця
- 17 жніўня 1920 г. — адступленьне савецкіх войскаў на ўсход у сувязі з «Цудам над Віслай»
- 19 жніўня 1920 г. — заняцьце польскімі войскамі Берасьця
- Другая палова-канец верасьня 1920 г. — узяцьце польскімі войскамі Горадні
- Кастрычнік 1920 г. — заняцьце войскамі Л. Жалігоўскага Вільні, утварэньне Сярэдняе Літвы
- 18 сакавіка 1921 г. — паміж РСФСР, УССР і ССРБ падпісана Рыская дамова, паводле якой да Польшчы адышла тэрыторыя, вядомая зараз як Заходняя Беларусь
- 30 сьнежня 1922 г. — перайменаваньне ССРБ у БССР.
Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Сярэдняя Літва
- Другая Рэч Паспалітая
- Украінская Народная Рэспубліка
- Расейская рэспубліка
- Геаграфія Беларусі
- Гісторыя Беларусі
- Палескае паўстаньне 1918—1919 гадоў
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ гл. 2 і 3 Устаўныя граматы БНР
- ^ гл. умовы сэпаратнае мірнае дамовы паміж Цэнтральнымі дзяржавамі і Ўкраінскай Народнай Рэспублікай
- ^ гл. 3 Устаўную грамату БНР
|