Першая Ўстаўная грамата
| Устаўная грамата | |
| «Да народаў Беларусі» | |
| Нумар: | 1 |
| Прыняцьце: | 21 лютага 1918 (104 гады таму) |
| Ухваленьне: | Выканаўчы камітэт Рады Ўсебеларускага зьезду |
| Падпісаньне: | Язэп Варонка |
| Уступ у сілу: | 21 лютага 1918 |
| Поўны тэкст у Вікікрыніцах?
. | |
Пе́ршая Ўста́ўная гра́мата да народаў Беларусі — юрыдычны й палітычны акт, выдадзены Выканаўчым камітэтам Рады Ўсебеларускага зьезду 21 лютага 1918 году ў Менску (у колішнім Доме губэрнатара). Заклікала беларускі народ зьдзейсьніць сваё права на поўнае самавызначэньне, а нацыянальныя меншасьці — на нацыянальна-пэрсанальную аўтаномію.
Мікрафільмаваны арыгінал акту захоўваюцца ў 325-м фондзе Нацыянальнага архіву Беларусі[1].
Гістарычны кантэкст[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Імклівы наступ войскаў Нямецкай імпэрыі, які пачаўся 18 лютага 1918, прымусіў Аблвыканкамзах і СНК Заходняй вобласьці й фронту ў ноч на 19 лютага 1918 году эвакуявацца зь Менску ў Смаленск. Гэта спрыяла аднаўленьню адкрытай дзейнасьці Выканаўчага камітэту Рады Ўсебеларускага зьезду і вызваленьню з бальшавіцкай няволі дзеячоў Цэнтральнай беларускай вайсковай рады (ЦБВР). Выканаўчы камітэт Рады Ўсебеларускага зьезду выдаў загад № 1 ад 19 лютага, дзе гаварылася, што ён узяў уладу ў свае рукі. Прызначаны Выканаўчым камітэтам новы камэндант Менску Кастусь Езавітаў выдаў загад № 1 аб тым, што нямецкае войска мусіць убачыць спакойных мірных жыхароў, якія не жадаюць вайны. Згодна з пунткам 2 загаду ўводзілася ваеннае становішча[2]. Адначасна ў Менску пачала актыўна дзейнічаць Польская вайсковая арганізацыя (ПАВ)[3].
Зьмест[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
21 лютага Выканаўчы камітэт Рады Ўсебеларускага зьезду зьвярнуўся да народаў Беларусі зь Першай Устаўнай граматай, у якой адзначалася: «Радзімая старонка наша апынулася ў новым цяжкім становішчы… Мы стаім перад тым, што край наш можа быць заняты нямецкімі войскамі». Першая Ўстаўная грамата заклікала беларускі народ зьдзейсьніць сваё права на «поўнае самавызначэньне», а нацыянальныя меншасьці — на нацыянальна-пэрсанальную аўтаномію. Спасылаючыся на права народаў на самавызначэньне, аўтары граматы сьцьвярджалі, што ўлада ў Беларусі павінна фармавацца згодна з воляю народаў, якія насяляюць краіну. Гэты прынцып мусіць ажыцьцяўляцца шляхам дэмакратычных выбараў ва Ўсебеларускі Ўстаноўчы Сойм.
У гэтым дакумэнце Выканаўчы камітэт абвясьціў пра стварэньне ім 20 лютага ўраду — Народнага Сакратарыяту Беларусі — часовага выканаўчага органа народнай улады ў краі, які 21 лютага пачаў выкананьне сваіх абавязкаў. У склад сакратарыяту ўвайшлі Палута Бадунова, Язэп Варонка (старшыня), Тамаш Грыб, Кастусь Езавітаў, Васіль Захарка, Пётра Крачэўскі, Аркадзь Смоліч[4].
Выканаўчы камітэт Рады Ўсебеларускага зьезду абвясьціў сябе часовай уладай на Беларусі. У грамаце ўпершыню не згадвалася пра аўтаномію й неабходнасьць заставацца ў складзе Савецкай Расеі. Яе тэкст на беларускай і расейскай мовах быў расклеены па ўсім Менску[5].
Пачатка, якой замацавалі тэкст дакумэнту, зьмяшчала выяву высокага снапа зь перакрыжаванымі касой і граблямі і надпісам на абадку: «НАРОДНЫ СЭКРЭТАРЫЯТ БЕЛАРУСІ»[4].
Вынікі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
21 лютага 1918 году ўлада ў Беларусі апынулася ў руках камандаваньня арміі Нямецкай імпэрыі. 22 лютага яна загадала польскім падразьдзяленьням пакінуць Менск, а беларускім — скласьці зброю. Каб не ўскладняць дачыненьняў з Расеяй, нямецкія ўлады не прызналі беларускага ўраду, занялі сядзібу Народнага сакратарыяту, рэквізавалі ягоную маёмасьць, скінулі з будынкаў беларускія нацыянальныя сьцягі й забаранілі ўрадоўцам пакідаць Менск. Аднак у канцы лютага дайшло да перамоваў паміж Сакратарыятам і нямецкай вайсковай адміністрацыяй, у выніку якіх акупанты прызналі ўрад Язэпа Варонкі прадстаўніцтвам беларускага насельніцтва. Улады Нямецкай імпэрыі дазволілі Сакратарыяту весьці легальную дзейнасьць на тэрыторыі Меншчыны, галоўным чынам у галіне стварэньня мясцовай адміністрацыі, школьніцтва й выдавецкай справы[5].
У адказ на складаньне Берасьцейскага міру 3 сакавіка 1918 году паміж Нямецкай імпэрыяй і Савецкай Расеяй Выканаўчы камітэт Рады Ўсебеларускага зьезду адрэагаваў 9 сакавіка 1918 году прыняцьцем Другой Ўстаўной граматы. Наступным крокам стала абвяшчэньне незалежнасьці Беларускай Народнай Рэспублікі 25 сакавіка 1918 году.
Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Ужо сёньня: Міжнародны дзень роднай мовы, 95 гадоў I устаўной граматы, БАТЭ ў Стамбуле Грамадзтва. Радыё «Свабода» (21 лютага 2013). Праверана 21 лютага 2013 г.
- ^ БЭ. Т. 18. Кн. 2. — Менск, 2004. С. 207.
- ^ Сідарэвіч А. Першая Устаўная грамата // ЭГБ. Т. 3. — Менск, 1996. С. 478.
- ^ а б Першы сімвал новай Беларусі: якім гербам была змацаваная Першая Устаўная грамата БНР. nn.by (18 лістапада 2015). Праверана 21 лістапада 2015 г.
- ^ а б Мірановіч Я. Найноўшая гісторыя Беларусі. — СПб., 2003.
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 18. Кн. 2: Рэспубліка Беларусь / Рэдкал.: Г.П. Пашкоў і інш. — Менск: БелЭн, 2004. — 760 с.: іл. ISBN 985-11-0295-4
- Мірановіч Я. Найноўшая гісторыя Беларусі / Пад рэд. А. Краўцэвіча. — СПб.: Неўскі прасцяг, 2003. — 243 с.: іл. ISBN 5-94716-032-3.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1996. — 527 с.: іл. ISBN 985-11-0041-2.
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
 |
Вікікрыніцы зьмяшчаюць арыгінальныя матэрыялы, датычныя тэмы артыкула: |
Беларуская Народная Рэспубліка ў тэмах | ||
|---|---|---|
| Сымбалі |  | |
| Гісторыя | ||
| Органы ўлады | ||
| Войска | ||
| Сьвяты | ||
| Дакумэнты | ||
| Іншае | ||