Гісторыя Міру

Агульны выгляд Міру і замка. Н. Орда, 1876 г.

Панарама мястэчка. Я. Драздовіч, 1927 г.

Мір — даўняе магдэбурскае места гістарычнай Наваградчыны, колішняя сталіца графства, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захаваўся знакаміты замак Ільлінічаў і Радзівілаў — аб’ект Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО. Сярод іншых славутасьцяў мястэчка вылучаюцца касьцёл Сьвятога Мікалая і царква Сьвятой Тройцы, помнікі архітэктуры XVI ст., што пацярпелі ад маскоўскіх перабудоваў у XIX ст., замкавы парк, некалькі капліцаў, забудова Рынку і Сынагогальнага двара.

Вялікае Княства Літоўскае

Рог Рынку і Віленскай. Касьцёл Сьвятога Мікалая, 1882 г.

Драўляны дом. Малюнак Ю. Смалінскага, 1907 г.

Першы пісьмовы ўпамін пра Мір датуецца 1395 годам, калі крыжакі на чале з Конрадам фон Юнгінгенам зруйнавалі паселішча. Па нападзе вялікі князь Вітаўт надаў двор Мір свайму брату Жыгімонту Кейстутавічу, які ў 1434 годзе будучы ўжо вялікім князем перадаў паселішча свайму паплечніку, кашталяну віленскаму Сеньку Гедыгольдавічу.

З 1486 году Мір знаходзіўся ў валоданьні Ільлінічаў, якія абнесьлі ўласны двор землянымі валамі. Таксама яны ўмацавалі і само паселішча, што мела чатыры брамы ў кірунках асноўных дарогаў: Замкавая, Віленская, Менская і Слонімская. У 1520-я гады Юры Ільлініч заклаў Мірскі замак, першы пісьмовы ўпамін пра які датуецца 1527 годам. У 1553 годзе мястэчка стала сталіцай Мірскага графства. Ільлінічы атрымалі графскі тытул ад імпэратара Фэрдынанда I. У 1569 годзе, паводле тэстамэнту Ю. Ільлініча (малодшага), Мір перайшоў да М. К. Радзівіла «Сіроткі», які заснаваў тут Мікалеўскі касьцёл (1585 год) і Траецкую царкву (1595 год).

27 сьнежня 1579 году кароль і вялікі князь Стэфан Баторы надаў Міру Магдэбурскае права (няпоўнае). З 1589 году места знаходзілася ў складзе Нясьвіскай ардынацыі Радзівілаў, якія ў канцы XVI — пачатку XVII стагодзьдзяў узьвялі з трох бакоў тутэйшага замка бастыёны, з паўднёвага боку зрабілі сажалку, на поўнач ад бастыённых умацаваньняў заклалі рэгулярны італьянскі парк. У замку да ўяздной вежы дабудавалі перадбрам'е, на дзядзінцы пры паўночных і ўсходніх мурах у стылі Рэнэсансу ўзьвялі 3-павярховыя палацавыя карпусы, над замкавымі сьценамі надбудавалі галерэі з байніцамі.

За часамі вайны Маскоўская дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1655 годзе казакі І. Залатарэнкі зруйнавалі Мір. Па ваенных спусташэньнях на канец XVII ст. тут было 478 двароў, 4 рамесныя цэхі, працавалі рамесьнікі 49 спэцыяльнасьцяў. У 1705 годзе пры Траецкай царкве Караль Станіслаў Радзівіл заснаваў базылянскі манастыр. У Вялікую Паўночную вайну (1700—1721) места пэўны час займалі войскі караля Швэцыі Карла XII. У 1-й палове XVIII ст. Радзівілы заснавалі тут палатняныя, суконныя і ткацкія майстэрні.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Вуліца Завальная. Праект юдэйскай школы, 1893 г.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Мір апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Наваградзкім павеце Менскай губэрні. Статус паселішча панізілі да мястэчка. У 1828 годзе расейскія ўлады падаравалі яго Вітгенштэйнаў, з 1891 году — у валоданьні Сьвятаполк-Мірскіх.

На 1886 год у Міры дзеялі 2 царквы, 7 сынагогаў і мячэт, працавалі павятовая вучэльня, школа, паштовая станцыя, заезны дом і 74 крамы. У 1893 годзе тут збудавалі вінакурны завод. У канцы ХIХ — пачатку ХХ стагодзьдзяў у мястэчку праводзілася 2 буйныя кірмашы (у лютым і ў траўні), куды зьяжджаліся сяляне нават зь вёсак навакольля Менску.

Найноўшы час

Сябры гуртка ТБШ зь бел-чырвона-белымі сьцягамі і Пагоняй, 1930 г.

Гурток ТБШ, 1930-я гг.: стаіць крайняя справа Алёна Дземідовіч; у цэнтры крайняя зьлева сядзіць Надзея Ермаковіч, справа ад яе Ганна Сташэўская; унізе сядзіць крайні зьлева Іван Шуліцкі, крайні справа Леанід Сташэўскі (з калекцыі Гальяша Чарняўскага)

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Мір абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары мястэчка і воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Мір увайшоў у склад Беларускай ССР. 1—4 красавіка 1919 году адбылося антыбальшавіцкае паўстаньне, у выніку якога загінула 25 паўстанцаў і 30 бальшавіцкіх карнікаў. Паводле Рыскай мірнай дамовы 1921 году Мір апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Стаўпецкага павету Наваградзкага ваяводзтва. За польскім часам тут былі паштовая ўправа, мескі суд, 7-клясная школа.

Ешыбот. А. Наліваеў, 1956 г.

У 1939 годзе Мір увайшоў у склад БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стаў цэнтрам пасялковага савету і раёну Баранавіцкай, з 1954 году — Гарадзенскай вобласьці. 17 сьнежня 1956 году Мірскі раён скасавалі. У Другую сусьветную вайну з 26 чэрвеня 1941 да 4 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 2000 годзе Мірскі замак улучылі ў сьпіс Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО. У 2002 годзе тут прайшло сьвята «Дзень беларускага пісьменства». З 2003 году штогод пачаў праводзіцца Рэгіянальны фэст мастацтваў «Мірскі замак». 24 сьнежня 2008 году на аснове пасёлку гарадзкога тыпу ўтварылі «аграгарадок». 16 студзеня 2014 году Мірскі пасялковы савет рэарганізаваны ў сельсавет.

Галерэя

Замак Ільлінічаў і Радзівілаў

• Старая графіка замка
• 
  К. Русецкі, 1844 г.
• 
  Літаграфія з малюнка Ф. М. Сабешанскага, 1849 г.
• 
  Літаграфія з малюнка К. Русецкага
• 
  Акварэль Н. Орды, 1964—1876 г.

• 
  Літаграфія з акварэлі Н. Орды
• 
  К. Памяноўскі, 1877 г.
• 
  Замак. Ф. Бжазоўскі, 1882 г.
• 
  1882 г.

• Замак на старых здымках
• 
  1918 г.
• 
  да 1915 г.
• 
  1923 г.
• 
  1923 г.

• 
  1927 г.
• 
  1927 г.
• 
  1930 г.
• 
  да 1939 г.

Касьцёл Сьвятога Мікалая

• Касьцёл Сьвятога Мікалая
• 
  1882 г.
• 
  1898 г.
• 
  1930-я гг.

Рынак

• Рынак
• 
  каля 1900 г.
• 
  да 1919 г.
• 
  1926 г.
• 
  1938 г.

• 
  1938 г.
• 
  да 1939 г.
• 
  Помнік Тадэвушу Касьцюшку, 1930-я гг.
• 
  Помнік Тадэвушу Касьцюшку, да 1939 г.

Вуліца Віленская

• Віленская вуліца
• 
  1930-я гг.
• 
  1937 г.
• 
  1938 г.
• 
  да 1939 г.

Сынагогальны двор

• Сынагогальны двор
• 
  да 1939 г.
• 
  1930 г.
• 
  1931 г.

Іншае

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Агульны выгляд, 1918 г.
• 
  Ратуша, 1937 г.
• 
  Царква, каля 1900 г.
• 
  Сынагога, да 1939 г.

• 
  Капліца-пахавальня, 1904 г.
• 
  Капліца-пахавальня, 1915 г.
• 
  Палац Сьвятаполк-Мірскіх, 1917 г.
• 
  Вуліца Высокая, 1926 г.

• 
  Вуліца Татарская. Мячэт, 1938 г.
• 
  Вуліца Татарская. Мячэт, 1938 г.
• 
  Вуліца Падольная, да 1939 г.
• 
  Вуліца Слонімская, да 1939 г.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 10: Малайзія — Мугаджары. — 544 с. — ISBN 985-11-0169-9
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2010. — Т. 3: Дадатак А — Я. — 690 с. — ISBN 978-985-11-0487-7
• Краўцэвіч А., Якшук Г. Стары Мір — Менск: Навука і тэхніка, 1993. — 85 с.: іл. ІSВN 5-343-01107-1.
• Раманава І., Махоўская І. Мір: Гісторыя мястэчка, што расказалі яго жыхары. — Вільня: ЕГУ, 2009. — 248 с.: іл. ISBN 978-9955-773-20-7.
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885.