Нарымонт
| Нарымонт лац. Narymont | |
.jpg) | |
| Нарымонт (уяўны партрэт) | |
| Князь полацкі | |
|
1335 — 1345 | |
| Папярэднік | Воін |
| Наступнік | Андрэй Альгердавіч |
| Асабістыя зьвесткі | |
| Нарадзіўся | 1294 |
| Памёр | 2 лютага 1348 |
| Дынастыя | Гедзімінавічы |
Нарымонт Гедзімінавіч (у праваслаўі Глеб; каля 1294 — 2 лютага 1348) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, князь полацкі (1335—1345).
Імя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Нормунд (Normundus[1], Normund) — імя германскага паходжаньня[2][3]. Іменная аснова -нар- (-нор-) (імёны ліцьвінаў Нарэла, Нарвід, Ашнар; германскія імёны Narelo, Norvid, Asinar) паходзіць ад гоцкага nasjan 'захоўваць, ратаваць'[4], стараверхненямецкага -neri 'уратаваньне, утрыманьне'[5], а аснова -мунд- (-мунт-, -монт-) (імёны ліцьвінаў Монтгерд, Валімонт, Жыгімонт; германскія імёны Mundgerd, Walmont, Sigimunt) — ад германскага *mundô 'рука, абарона, крэўнасьць'[6] або гоцкага munds 'моц розуму, імкненьне', mundrs 'гарлівы, палкі'[4]. Такім парадкам, імя Нарымонт азначае «захаваньне палкасьці»[7].
Адпаведнасьць імя Нармонт германскаму імю Nor(d)mund (*Norimund) сьцьвердзіў францускі лінгвіст-германіст Раймонд Шмітляйн, які на падставе шматгадовых дасьледаваньняў прыйшоў да высноваў пра германскае паходжаньне літоўскіх уласных імёнаў[8].
Варыянты імя князя ў гістарычных крыніцах: Reussen könig Norman (Хроніка Віганда)[9]; Narmanthe rex Rutenorum (Хроніка Лівоніі Германа Вартбэрга)[10]; Narimuth[a] або Нарамонтъ[b] (Летапісец вялікіх князёў літоўскіх); Narimunth (Ян Длугаш)[11]; Наримонтъ Гедиминовичь (Наўгародзкі чацьверты летапіс)[12]; Наримонтъ Гедименовичь (Сафійскі першы летапіс)[13]; Наримонтъ Гедименовичь[14] або Наримантъ Гедимановичь[15][16] (Ніканаўскі летапіс); Наримонт… Наримунт (Хроніка літоўская і жамойцкая)[17].
Жыцьцяпіс
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу].jpg)
Паводле Раўданскага рукапісу, Нарымонт нарадзіўся ў 1277 годзе і быў другім сынам Гедзіміна ад першай жонкі Віды. Упершыню выступае ў гістарычных крыніцах у 1331 годзе, калі Гедзімін затрымаў на Валыні наўгародзкага архіяпіскапа Васіля, адпусьціўшы з умовай абраньня Нарымонта князем Вялікага Ноўгараду. Імаверна, тады ж атрымаў праваслаўнае імя Глеб.
Прыбыў у Ноўгарад у кастрычніку 1333 году, атрымаў у «кармленьне» гарады Ладагу, Арэшак, Карэлу, палову Капор’я. Каля 1335 году зьехаў з Ноўгараду, хутчэй за ўсё, каб заняць полацкі сталец па сьмерці князя Воіна (у праваслаўі Васіля, брата Гедзіміна). Пакінуў у Ноўгарадзе замест сябе сына Аляксандра. У 1338 годзе адмовіўся прыехаць на дапамогу наўгародцам дзеля адбіцьця швэдзкай агрэсіі і нават адклікаў Аляксандра з Арэшка. Намесьнікі Глеба-Нарымонта, аднак, заставаліся ў Арэшку да 1348 году.
Каля 1338 году Глеб-Нарымонт разам з полацкім япіскапам Грыгорам падпісаў дамову з Рыгай (захаваўся адно дадатак, які варуе вольны гандаль Дзьвіной; раней памылкова датаваўся 1330 годам). Да дадатку прымацоўваецца пячатка з выявай Пагоні — адна з найранейшых вядомых выяваў гэтага гербу[18]. Ускосна ўпамінаецца як полацкі князь («кароль») у дамове Смаленску з Рыгай (каля 1340 году).
Паводле «Летапісца вялікіх князёў літоўскіх», згодна з тэстамэнтам Гедзіміна атрымаў Пінскае княства «за ўсемі акалічнасьцямі над Прыпяцю ракою аж да Дняпра», якое заставалася за яго нашчадкамі да канца XIV стагодзьдзя.
У час княжаньня князя Яўнута (1341—1345) быў найбуйнейшым землеўладальнікам і, відаць, найбольш уплывовым князем у ВКЛ. Супраць яго і Яўнута выступілі браты Альгерд і Кейстут, па захопе Альгердам вялікакняскага стальцу ў 1345 годзе Нарымонт уцёк да цара Залатой Арды Джанібека, а Альгерд перадаў Полацкае княства свайму сыну Андрэю Полацкаму.
Нарымонт вярнуўся ў ВКЛ каля 1346 году, у 1347 годзе браў удзел у выправе супраць Тэўтонскага Ордэна. Імаверна, ачольваў войска ВКЛ у бітве з крыжакамі на рацэ Стрэве (2 лютага 1348 году), у якой і загінуў.
На думку гісторыка Юзэфа Пузыны, князь Глеб быў сынам Нарымонта-Давыда (тоеснага нібы Давыду Гарадзенскаму), сына Гедзіміна, але гэтае меркаваньне не пацьвярджаецца крыніцамі.
Мова і культура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Захавалася некалькі пячацяў Нарымонта з гербам Пагоняй і славянамоўным (рускім) надпісам на адваротным баку: «ПЕЧАТЬ КNѦЖѦ ГЛѢБОВА» («ПЕЧА/ТЬ КНЯ/ЖЯ ГЛЕ/БОВА»): асобнік пры грамаце Полацку Лівонскаму ордэну і Рызе датуецца 1338—1341 гадамі і мае повязь з полацкім княжаньнем, асобнік з Старой Ладагі, відаць, мае повязь з пэрыядам панаваньня ў Ноўгарадзе (1333—1335 гады) або з часам дзейнасьці ў ім Нарымонтавых намесьнікаў (да 1345 году), знойдзены каля Старога Капылю асобнік зьвязваюць з княжаньнем у Пінску і датуюць 1341—1348 гадамі[19].
Галерэя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Уяўныя партрэты Нарымонта
-
![З кнігі Б. Папроцкага «Гняздо цноты», 1578 г.[c]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Narymont._%D0%9D%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D1%82_%281578%29.jpg/121px-Narymont._%D0%9D%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D1%82_%281578%29.jpg)
З кнігі Б. Папроцкага «Гняздо цноты», 1578 г.[c] -
З радаводу князёў Палубінскіх. А. Тарасевіч, 1675 г. -
Праект для Коданскай галерэі, 1709 г.
![З кнігі Б. Папроцкага «Гняздо цноты», 1578 г.[c]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Narymont._%D0%9D%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D1%82_(1578).jpg)
.jpg)
_(2).jpg)
-
З Коданскай галерэі, 1709 г. -
Я. Лоскі, 1855 г. -
М. Барвіцкі, 1908 г.
.jpg)
.jpg)
Глядзіце таксама
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Заўвагі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Паводле Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie
- ^ Паводле Віленскага сьпісу
- ^ У кнізе аналягічным партрэтам ілюструюцца яшчэ некалькі гістарычных асобаў
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Gerchow J. Die Gedenküberlieferung der Angelsachsen. — Berlin; New York, 1988. P. 401.
- ^ Stemshaug O. Norsk Personnamnleksikon. — Oslo, 1982. S. 190.
- ^ Normund, Nordic Names
- ^ а б Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.
- ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 187.
- ^ Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 180.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 24.
- ^ Schmittlein R. L’anthroponyme germanique employé d’une façon absolue en fonction toponymique // Revue internationale d’onomastique. Nr. 3, 1961. P. 203.
- ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. S. 508.
- ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. S. 76.
- ^ Joannis Długossii seu longini canonici Cracoviensis Historiae Polonicae libri XII. T. 3. L. 9, 10. — Cracoviae, 1876. P. 406, 491.
- ^ ПСРЛ. Т. 4. — СПб., 1848. С. 53.
- ^ ПСРЛ. Т. 5. — СПб., 1851. С. 220.
- ^ ПСРЛ. Т. 10. — СПб., 1885. С. 206.
- ^ ПСРЛ. Т. 10. — СПб., 1885. С. 216.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 178.
- ^ ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 32.
- ^ Юргенсон У. (Мінск) Эвалюцыя дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага па дадзеных сфрагістыкі і нумізматыкі // Беларускі гістарычны часопіс. 2003. № 8. С. 47—52.
- ^ Сідаровіч В., Касюк А. Пячатка князя Глеба Нарымонта XIV ст. з в. Стары Капыль // Беларуская даўніна. Вып. 3, 2016. С. 45—46.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Белы А. Нарымонт // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0 — С. 349—350.
- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
- Сідаровіч В., Касюк А. Пячатка князя Глеба Нарымонта XIV ст. з в. Стары Капыль // Беларуская даўніна. Вып. 3, 2016. — С. 45—46.
- Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4
- Scriptores Rerum Prussicarum. II. — Leipzig, 1863. — S. 75, 511.
- Krupa K. Książęta litewscy w Nowogrodzie Wielkim do 1430 r. // Kwartalnik historyczny. R. C. 1993. № 1.
- Puzyna J. Narymunt Giedyminowicz // Miesięcznik Heraldyczny. R. 9, 1930. № 3.
- Puzyna J. Potomstwo Narymunta Giedyminowicza // Miesięcznik Heraldyczny. R. 11, 1932. № 10.
- Новгородская первая летопись. — М.—Л., 1950. — С. 345, 349.
- Полоцкие грамоты XIII—начала XIV вв. Сост. А. Хорошкевич. Вып. 1. — М., 1977. С. 39—41; Вып. 3. — М., 1980. — С. 127—132.
- ПСРЛ. Т. 25. — М.-Л., 1949. С. 170—176; Т. 32. — М., 1975. С. 41, 68, 138. Т. 35. — М., 1980. —С. 68, 85, 97 і інш.
- Сапунов А. Река Западная Двина. — Витебск, 1893. — С. 276—277.
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Алесь Белы, Нарымонт, Электронная энцыкляпэдыя «Вялікае Княства Літоўскае»