Цьвярскі карэльскі дыялект
| Цьвярскі карэльскі дыялект | |
| Tverin karielan kieli | |
| Ужываецца ў | Расеі |
|---|---|
| Рэгіён | Цьвярская і Маскоўская вобласьці |
| Колькасьць карыстальнікаў | 14 600 чалавек |
| Клясыфікацыя | Уральская сям'я |
| Афіцыйны статус | |
| Афіцыйная мова ў | — |
| Дапаможная мова ў | — |
| Рэгулюецца | — |
| Пісьмо | лацінскае пісьмо і карэльскі альфабэт[d] |
| Коды мовы | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2(Б) | — |
| ISO 639-2(Т) | krl |
Цьвярскі́ карэ́льскі дыяле́кт (па-карэльску: tverin karielan kieli) — прыбалтыйска-фінская мова фіна-волскае групы фіна-вугорскае галіны ўральскае моўнае сям’і, часта залічваецца ў склад карэльскае мовы.
Назва
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Сваю назву атрымаў ад назвы носьбітаў — цьвярскіх карэлаў, якія ў сваю чаргу атрымалі назву ад рэгіёну і гісторыі свайго пражываньня. Цьвярскія карэлы зьяўляюцца нашчадкамі фіна-вугорскіх карэльскіх насельнікаў Карэліі, Карэльскага пярэсмыку і Паўночнага Прыладажжа (за тым часам — Карэльскі павет Водзкае пяціны), якія ў ХV—XVII стагодзьдзях сталі масава перасяляцца на тэрыторыю сучаснае Цьвярское вобласьці, празь якую яны і атрымалі сёньня вядомую назву.
Клясыфікацыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]За сёньняшнім часам паходжаньне цьвярскога карэльскага дыялекту ёсьць ня вельмі ўдакладненым з нагоды нявызначанасьці ў пытаньні паходжаньня ўласна й цьвярскіх карэлаў.
Цьвярскі дыялект клясыфікуецца як частка прыбалтыйска-фінскае галіны фіна-вугорскае групы ўральскае сям’і моваў; адносіцца да аглютынацыйных моваў. З прычыны працяглага існаваньня ў ізаляцыі ад большасьці роднасных моваў і дыялектаў, цьвярская, у адрозьненьне ад іншых моваў і дыялектаў карэлаў, захавалася ў найбольш архаічнай форме, якая, верагодна, зьяўляецца найбліжэйшай да агульнае протамовы карэлаў. Напрыклад, у цьвярской карэльскай назва Карэліі гучыць як Kariela, а не Karjala, як ва ўсіх астатніх прыбалтыйска-фінскіх мовах і, у прыватнасьці, карэльскай мове Карэліі (якая таксама ўваходзіць у склад прыбалтыйска-фінскіх моваў). Зь іншага боку, мова цьвярскіх карэлаў зазнала на сабе значны ўплыў расейскае мовы (якая ў літаральным сэнсе атачае мову), асабліва ў лексычнай сфэры. Таксама лічыцца, што на фармаваньне лексыкі цьвярское мовы аказалі значны ўплыў запазычваньні з мовы сярэдневяковай еганскай весі, за нашым часам ужо поўнасьцю зьніклай.
Пісьмовасьць
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Дакладных зьвестак пра ўзьнікненьне пісьмовасьці ў цьвярскіх карэлаў не існуе. У ХІХ стагодзьдзі яна існавала ў форме кірыліцы, у красавіку 1930 року была ўведзеная пісьмовасьць на аснове лацінскага альфабэту.
Субдыялекты ды гаворкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У складзе цьвярскога карэльскага дыялекту вылучаюцца шэсьць гаворак[a]:
- весьягонская
- зубцоўская (даражаеўская) †
- ліхаслаўльская (талмачоўская)
- максаціхінская
- рамешкаўская
- талдамская
Колькасьць носьбітаў
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Паводле зьвестак перапісу 1926 року, у Калінінскай (сучаснай Цьвярской) вобласьці налічвалася 140 567 цьвярскіх карэлаў, зь іх больш за 95% валодала карэльскай мовай. Згодна з Усерасейскім перапісам насельніцтва колькасьць цьвярскіх карэлаў складае 14 633 чалавекі.
Заўвагі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Мёртвыя субдыялекты ды гаворкі пазначаныя сымбалем крыжа — †.