Багата

	Багата
Герб Багаты	Сьцяг Багаты
Дата заснаваньня:	6 жніўня 1538
Краіна:	Калюмбія
Кіраўнік:	Carlos Fernando Galán[d]
Плошча:	1587 км²
Вышыня:	2625 м н. у. м.
Насельніцтва (2011)
колькасьць:	7 434 453 чал.
шчыльнасьць:	4684,6 чал./км²
Тэлефонны код:	1
Паштовы індэкс:	11
Нумарны знак:	BOG
Геаграфічныя каардынаты:	4°36′34.96″ пн. ш. 74°4′54.30″ з. д. / 4.6097111° пн. ш. 74.08175° з. д.Каардынаты: 4°36′34.96″ пн. ш. 74°4′54.30″ з. д. / 4.6097111° пн. ш. 74.08175° з. д.
	Багата на мапе Калюмбіі Багата
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	http://www.bogota.gov.co/

Багата́ (па-гішпанску: Bogotá) — сталіца Калюмбіі, з 1991 па 2000 гады вядома як Санта-Фэ-дэ-Багата. Насельніцтва складае 7 434 453 жыхары (2011), разам з прыгарадамі 8 566 926 жыхароў (2009). Багата зьяўляецца найбуйнейшым горадам у Калюмбіі й адным з найбуйнейшых у Лацінскай Амэрыцы. Акрамя таго горад уваходзіць у трыццатку найбуйнейшых гарадоў сьвету. Зьяўляецца другой сталіцай у сьвеце пасьля Кіта паводле вышыні над узроўнем мора, сягаючы на 2625 мэтраў^[1]. Дзякуючы вялікай колькасьці ўнівэрсытэтаў і бібліятэкаў, Багата вядома як «Атэны Паўднёвай Амэрыкі»^[2].

Гісторыя гораду

6 красавіка 1536 году губэрнатар і адэлантада правінцыі Санта-Марта Пэдра Эрнанес дэ Луго адправіў свайго намесьніка, канкістадора Хімэнэса дэ Кесада, з атрадам у 500 чалавек, часткова на брыгах уверх па плыні Рыё-Грандэ, часткова — сушай, уздоўж ракі^[3]; Хімэнэс дэ Кесада адправіўся па гандлёвым шляху, па якім індзейцамі перапраўлялася соль, якая служыла сродкам абмену, з Карыбскага ўзьбярэжжа ўглыб мацерыка й дабраўся да ўрадлівага плято Кундынамарка празь дзевяць месяцаў. У паходзе было страчана два брыгі, адзін — зь людзьмі. Саму даліну, дзе знаходзілася Багата, першымі выявілі, адпраўленыя на выведку з 25 людзьмі, капітаны Антоніё дэ Лебрыха й Хуан дэ Сэспэдэс. Да таго часу з-за сутычак зь індзейскімі плямёнамі й хваробаў у атрадзе засталося толькі 170 чалавек, аднак ім не склала працы заваяваць раён, дзе жыло племя чыбча, якія прыняўшы гішпанцаў за багоў, самі здаліся без асаблівага супраціву. Назва гораду й пра ягоныя індзейскія пабудовы ў гішпанскіх дакумэнтах упершыню ўзгадваецца ў дакладзе каралеўскіх чыноўнікаў Хуана дэ Сан Марціна й Антоніё дэ Лебрыхі, якія прынялі асабісты ўдзел у паходзе Хімэнэс дэ Кесада.

Багата была заснавана гішпанскімі калянізатарамі ў 1538 годзе ў раёне, які быў цэнтрам старажытнай цывілізацыі індзейцаў чыбча. Багата месьцілася на месцы індзейскай крэпасьці Баката й стала сталіцай Новай Гранады — такую назву Кесада даў заваяванай тэрыторыі. З 1598 году Багата была сталіцай гішпанскага генэрал-капітанства, а з 1739 году — віцэ-каралеўства Новая Гранада. Заступніцай гораду ў 1573 годзе арцыбіскуп Багаты Люіс Сапата дэ Кардэнас абвясьціў Сьвятую Ізабэлу, з тае прычыны, што галаву (як сьвятую рэліквію) вугорскай каралевы Ізабелы, дараваную яму ў Мадрыдзе каралевай аўстрыйскай Ганнай (апошняй жонкай Філіпа II), ён насіў з сабой, але ў 1573 годзе памясьціў яе ў срэбны куфэрак у галоўнай царкве гораду, а дзень шанаваньня гэтай сьвятой быў устаноўлены на 19 лістапада^[4].

Напалеонаўскія войны ў Эўропе выклікалі ўздым нацыянальна-вызваленчай барацьбы ў Лацінскай Амэрыцы. Пасьля таго як у 1808 годзе Напалеон уварваўся ў Гішпанію й замест скінутага караля Фэрдынанда VII узьвёў на каралеўскі пасад свайго брата Жазэфа Банапарта, крэолы Багаты абвясьцілі аб сваёй вернасьці Фэрдынанду VII, а 20 ліпеня 1810 году крэольская вярхушка абвясьціла самакіраваньне Новай Гранады да аднаўленьня ўлады законнага караля. Кіраваньне краіны перайшло ў рукі Вярхоўнай хунты. У гонар гэтых падзеяў 20 ліпеня ў Калюмбіі адзначаецца як Дзень незалежнасьці. Усьлед за Багатой незалежнасьць абвясьцілі іншыя гарады. Вярнуўшыся да ўлады ў 1814 годзе, Фэрдынанд зрабіў спробу аднавіць абсалютнае кіраваньне Новай Гранады, што выклікала новы ўздым вызваленчага руху. Толькі дзякуючы ўвядзеньню ў калёнію шматтысячнай гішпанскай арміі атрымалася аднавіць і зноў зацьвердзіць гішпанскае панаваньне. Багата была вызвалена ад гішпанцаў войскамі Сімона Балівара толькі ў 1819 годзе. Тады ж была абвешчана незалежнасьць, і Багата стала сталіцай Фэдэратыўнай Рэспублікі Калбмбія, альбо Вялікай Калюмбіі. У 1831 годзе, пасьля аддзяленьня Вэнэсуэлы й Эквадору Багата зноўку сталіца Новай Гранады, з 1863 году — Злучаных Штатаў Калюмбіі, а з 1886 году — Калюмбіі.

У канцы XIX стагодзьдзя Багата ператварылася ў цэнтар рэвалюцыйнага руху краіны. Падчас дзевятай Міжамэрыканскі канфэрэнцыі, якая праходзіла ў сталіцы ўвесну 1948 году, было дзейсьнена забойства прагрэсіўнага калюмбійскага дзеяча Хорхэ Гайтаны. Ягоныя ідэі аб шляхах пераўтварэньнў калюмбійскага грамадзтва карысталіся вялікай папулярнасьцю сярод самых бедных слаёў насельніцтва, таму забойства Гайтана прывяло да масавых хваляваньняў у сталіцы. У Багаце пачалося ўзброенае паўстаньне, накіраванае супраць кансэрватараў, якое распаўсюдзілася на іншыя раёны краіны. Беспарадкі былі падаўлены войскамі пры падтрымцы танкавых частак. У выніку баёў, разгарнуўшыхся на вуліцах Багаты, загінула каля 2000 чалавек. Цэнтральная частка сталіцы падвергнулася разбурэньню. Многія будынкі былі спалены. На аднаўленьне ранейшага аблічча гораду сышлі шматлікія гады. У другой палове XX стагодзьдзя Багата была цэнтрам шматлікіх ўнутрыпалітычных канфліктаў.

Клімат і прырода

Багата разьмешчана ў катлавіне на заходнім схіле ўсходняй часцы Кардыльераў, на вышыні 2610 мэтраў над узроўнем мора. Горад быў пабудаваны на беразе рачулкі Рыё-Сан-Франсіска, сёньня рака працякае па трубах і ўбачыць яе немагчыма. Нягледзячы на тое, што сталіца Кальмбіі знаходзіцца практычна на экватары, але з-за вялікай вышыні над узроўнем мора там ня вельмі горача. Сярэдняя тэмпэратура самога цёплага месяца складае 15 °C, а самога халоднага каля 14 °C, такім чынам тэмпэратура па месяцох амаль не адрозьніваецца. У дзённы час тэмпэратура паветра складае 19—22 °C, ноччу — 07—11 °C. У сілу свайго геаграфічнага становішча горад схільны да землятрусаў.

Часам у Багаце магчымы замаразкі, а радзей — сьнегапады. Да прыкладу, у лістападзе 2007 году ў Багаце выпадаў сьнег. Замаразкі магчымы круглы год, але часьцяком праходзяць зімой. Сталіца Калюмбіі разьмешчана ў халодным поясе, для якога характэрны пераход ад горных лясоў да бязьлесных парамаў. Па берагах ракі растуць калючы хмызьняк, нізкі паўлістападны лес, дзернавая трава. У навакольлях гораду водзяцца малпы, пумы, ягуары, тапіры, браняносцы, дзікабразы, гультаі, апосумы, шматлікія віды зьмеяў і яшчарак. Рэкі насяляюць кракадзілы й чарапахі.

Кліматычныя зьвесткі для Багаты
Паказьнік	Сту	Лют	Сак	Кра	Тра	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сьн	Год
Абсалютны максымум t, °C	25,0	26,9	27,0	26,6	25,8	25,0	25,1	24,0	25,6	27,4	27,1	25,0	27,4
Сярэдні максымум t, °C	19,1	20,2	20,4	20,0	19,6	19,4	19,3	19,6	19,6	19,8	19,8	19,5	19,7
Сярэдняя t, °C	12,6	13,1	13,5	13,7	13,7	13,6	13,3	13,2	12,9	13,1	13,2	12,8	13,2
Сярэдні мінімум t, °C	5,6	6,0	6,6	7,4	7,8	7,8	7,1	6,8	6,2	6,4	6,6	6,1	6,7
Абсалютны мінімум t, °C	−5	−6,4	−5	−1,1	0	−1	−1,1	−4	−0,8	−1,1	−3	−3	−6,4
Крыніца: Надвор’е й клімат

Эканоміка

Багата зьяўляецца адным з найбуйнейшых эканамічных цэнтраў Калюмбіі разам з Мэдэльінам, Калі й Баранкільляй, і адным з найважнейшых эканамічных цэнтраў Паўднёвай Амэрыкі. Агульны СУП сталіцы складае $86 мільярдаў даляраў, што складае чвэрць ад СУП ўсёй Калюмбіі, на душу насельніцтва ў сярэднім прыходзіцца 10000 даляраў і па гэтым паказчыку Багата знаходзіцца на 6 месцы сярод гарадоў Паўднёвай Амэрыкі. Штаб-кватэры большасьці калюмбійскіх кампаніяў знаходзяцца ў Багаце.

Таксама Багата зьяўляецца найважнейшым прамысловым і фінансавым цэнтрам Калюмбіі, тут месьцяцца штаб-кватэры большасьці прыватных банкаў Калюмбіі, а таксама й Цэнтрабанка.

Насельніцтва

У Багаце й ейных прыгарадах жыве 7 400 000 чалавек, што складае шостую частку ад усяго насельніцтва Калюмбіі. Акрамя калюмбійцаў у сталіцы пражывае вялікая колькасюць замежных грамадзянаў і людзей, якія прынялі Калюмбійскае грамадзянства. У складзе насельніцтва калюмбійскай сталіцы пераважаюць мэтысы, то ёсьць нашчадкі ад зьмешаных шлюбаў паміж белымі гішпанцамі і індзейцамі. Нязначную частку ад агульнай колькасьці жыхароў складаюць нашчадкі эўрапейцаў, чыстакроўныя індзейцы, негры, мулаты й самба — нашчадкі ад зьмешаных шлюбаў паміж неграмі й індзейцамі. Такім чынам, прыкладна тры чвэрці насельніцтва сталіцы маюць «зьмяшаную кроў».

Мова

Дзяржаўная мова — гішпанская. У 1960 годзе быў прыняты Дэкрэт аб ахове мовы, паводле якога пры афармленьні афіцыйных дакумэнтаў забаранялася выкарыстоўваць словы негішпанскага паходжаньня, аднак гэты дэкрэт з-за сваёй нелягічнасьці ніколі ня дзейнічаў.

Рэлігія

Большасьць вернікаў сярод жыхароў Багаты належыць да Рымска-каталіцкай царквы. У горадзе існуе некалькі пратэстанцкіх цэркваў, якія вядуць актыўную працу па прыцягненьню ў свае шэрагі новых чальцоў. Вядома, што ў апошнія гады ў прадстаўнікоў пратэстанцтва неаднаразова ўзьнікалі канфлікты з каталіцкім духавенствам.

Культурнае значэньне

Гістарычны цэнтар Багаты ўяўляе сабой сетку працягнутых ўздоўж гор вузкіх вулачак. У горадзе захавалася мноства архітэктурных помнікаў XVII—XIX стагодзьдзяў. На галоўнай плошчы «Пляса Балівар» узвышаецца сабор, будаўніцтва якога вялося ў 1572—1610 гадох. Напачатку XIX стагодзьдзя ён быў перабудаваны ў стылі клясыцызму. У XVI—XVII стагодзьдзях у архітэктуры й мастацтве Калюмбіі пераважалі формы позьняга Сярэднявечча й эпохі Адраджэньня. Акрамя дэкаратыўнага стылю плятэрэск, шырокае распаўсюджваньне атрымалі маньерызм і барока з уласьцівымі ім незвычайнымі формамі, багацьцем скрыўленых лініяў і выдасканаленым дэкаратыўным афармленьнем. Гэтыя рысы знайшлі найбольш яркае ўвасабленьне ў будынку царквы Сан-Ігнасьё, будаўніцтва якой было распачата ў 1577 годзе. Унутранае ўбраньне царквы ўражвае багацьцем розных упрыгожваньняў.

У сярэдзіне XVII стагодзьдзя на зьмену пышнаму маньерызму й барока прыйшоў клясыцызм. Будынак кангрэса ў Багаце быў пабудаваны ў клясычным грэцкім стылі. Да таго ж часу адносіцца таксама Палац правасудзьдзя. У XIX—XX стагодзьдзях у сталіцы Калюмбіі былі ўзьведзены такія буйныя аб’екты, дзелавыя й прамысловыя будынкі, як Нацыянальны Капітоліюм (1847—1926), гатэль «Тэкендама» (1950—1953), фабрыка «Кларк» (1953), забудаваны новыя раёны з шырокімі вуліцамі — «Антоніё Нарыньё» й «Крыстыяна» (1967). На плошчы «Пляса Балівар» ў 1842 годзе быў узьведзены помнік Сімону Балівару — першаму прэзыдэнту незалежнай Калюмбіі.

У Багаце засяроджаны асноўныя музэі Калюмбіі. Усяго іх дзевяць: Археалягічны музэй, Музэй мастацтваў і народных традыцыяў, Музэй золата, Музэй гарадзкога разьвіцьця, Музэй мастацтва каляніяльнага пэрыяду, Музэй рэлігійнага мастацтва, Нацыянальны музэй, Музэй сучаснага мастацтва, Дом-музэй Сімона Балівара. Музэй золата ў Багаце — адзіны ў сьвеце музэй, у якім сабраны ўнікальныя творы мастацтва дакалюмбаўскай эпохі, вырабленыя рукамі індзейскіх майстроў. Акрамя таго, існуе музэй падораны гораду вядомым калюмбійскім мастаком і скульптарам Фэрнанда Батэрай, дзе захоўваецца калекцыя карцінаў і скульптураў, якія належалі самаму мастаку, а таксама ягоная асабістая карцінаў эўрапейскіх мастакоў — прадстаўнікоў імпрэсіянізму, кубізму й іншых напрамкаў жывапісу.

Багата заўсёды адрозьнівалася багатым культурным жыцьцём. Тут знаходзіцца Калюмбійская акадэмія, Нацыянальны ўнівэрсытэт Калюмбіі (адчынены ў 1867 годзе) і іншыя вышэйшыя навучальныя ўстановы. У 1910 годзе была заснавана Нацыянальная кансэрваторыя, а ў 1936 годзе — Нацыянальны сымфанічны аркестар. У 1791 годзе ў Багаце пачала выходзіць першая ў Калюмбіі штотыднёвая газэта, а праз 20 гадоў у сталіцы друкаваліся ўжо чатыры газэты. За гэтым рушыла ўсьлед бурнае разьвіцьцё прэсы на працягу ўсяго XIX стагодзьдзя. У 1954 годзе была створана Нацыянальная арганізацыя радыё й тэлебачаньня, дзейнічае Нацыянальнае інфармацыйнае агенцтва «Колпрэнса». У Багаце маецца вялікая колькасьць тэатраў і мастацкіх галерэяў. Ібэраамэрыканскі тэатральны фэстываль праходзіць у Багаце раз на 2 гады ў красавіку, ён лічыцца на сёньня найбуйнейшым у сьвеце тэатральным фэстам.

У горадзе знаходзіцца батанічны сад, у якім прадстаўлена мноства відаў экзатычных расьлінаў. Штогадовым і самым галоўным спартовым відовішчам сталіцы зьяўляюцца баі быкоў, якія зьбіраюць ад 100 да 150 тыс. гледачоў. Сучасная Багата — горад паркаў, офісных будынкаў і гандлёвых цэнтраў.

Турызм

Нягледзячы на дрэнную рэпутацыю Калюмбіі, якую яна атрымала ў 1980 і напачатку 1990-х гадоў, колькасьць турыстаў павялічылася з 2000-х гадоў, дзякуючы агрэсіўнай рэклямнай кампаній і паляпшэньню інфраструктуры й бясьпекі. У 2007 годзе быў створаны «Абласны інстытут турызму» (Instituto Distrital de Turismo) з мэтай яшчэ больш павялічыць прыток турыстаў у горад.

У Багаце ёсьць шырокі спэктар жыльлёвых паслугаў для турыстаў ад кэмпінгаў да пяцізоркавых гатэляў. Гасьцёўні ў гістарычным цэнтры Ля Кандэлярыя й прылеглых да яго раёнах прымаюць аматараў культуры й мастацтва. Гатэлі, разьмешчаныя паблізу Сьюдад Салітрэ прызначаны для наведвальнікаў, якія робяць кароткія прыпынкі ў непасрэднай блізкасьці ад Багаты або ў неабходнасьці карыстаньня міжнароднага аэрапорта ў Эль-Дарада. Гатэлі разьмешчаныя ў паўночнай частцы гораду ў асноўным прыцягвае людзей, мэтай якіх ёсьць дзелавыя паездкі, ці тых, хто прыехаў дзеля гандлю.

Важныя турыстычныя месцы ў Багаце ўключаюць батанічны сад Хасэ Сэлестына Мутыс, Ля Кінта дэ Балівар, нацыянальная абсэрваторыя, плянэтарый, Малока, помнік амэрыканскім сьцягам і Ля Кандэлярыя (гістарычны раён гораду). У горадзе месьцяцца шматлікія зялёныя паркі й паркі забаваў, як то Салітрэ Мэджык альбо Мундо Авэнтура.