Перайсьці да зьместу

Ружанскі палац

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Гэта састарэлая вэрсія гэтай старонкі, захаваная ўдзельнікам Taravyvan Adijene (гутаркі | унёсак) у 23:23, 11 жніўня 2012. Яна можа істотна адрозьнівацца ад цяперашняй вэрсіі.
Славутасьць
Палац Сапегаў
Ружанскі палац, 2009
Ружанскі палац, 2009
Краіна Беларусь
Мястэчка Ружаны
Каардынаты 52°51′37.85″ пн. ш. 24°53′45″ у. д. / 52.8605139° пн. ш. 24.89583° у. д. / 52.8605139; 24.89583Каардынаты: 52°51′37.85″ пн. ш. 24°53′45″ у. д. / 52.8605139° пн. ш. 24.89583° у. д. / 52.8605139; 24.89583
Тып будынка замак
Архітэктурны стыль барокавая архітэктура[d], клясыцызм і барока
Аўтар праекту Ян Самуэль Бэкер
Дата заснаваньня пачатак XVII ст.
Будаваньне пачатак XVII стагодзьдзя—???
Асноўныя даты:
1700 — спалены
1784—1788 — перабудаваны
1832 — сэквэстраваны
1914 — пажар
1930 — рэстаўрацыя
1933 — вернуты Сапегам
1944 — пашкоджаны
2008 — пачатая рэстаўрацыя
Вядомыя насельнікі Леў Сапега
Казімер Леў Сапега
Аляксандар Міхал Сапега
Статус ахоўваецца дзяржавай
Стан рэстаўруецца
Палац Сапегаў на мапе Беларусі
Палац Сапегаў
Палац Сапегаў
Палац Сапегаў
Палац Сапегаў на Вікісховішчы

Праект галоўнага фасаду палаца, XVIII ст.
Праект тыльнага фасаду палаца, XVIII ст.

Ружа́нскі пала́ц — помнік архітэктуры, найбуйнейшы палацавы комплекс Беларусі XVII—XVIII стст. Належаў Сапегам. На дадзены момант вядзецца рэканструкцыя палацу.

Гісторыя

У 1598 Леў Сапега набыў маёнткі Ружаны і Ласасін ад Барташа Бруханскага. У пачатку XVII стагодзьдзя на месцы драўлянага замку ўзьведзены двухпавярховы мураваны палац з трыма вежамі, у якім ужо ў 1617 Леў Сапега прымаў караля Рэчы Паспалітай Уладзіслава IV. У 1642 року Казімер Леў Сапега прымаў у ружанскай рэзыдэнцыі езуіцкага візытатара з Рыму Фабрыцыя Рамфуса[1].

Уладзіслаў IV гасьцяваў тутака яшчэ раз, у 1644, ужо ў Казімера Льва. Уласьнік палацу зрабіў усім гасьцям каштоўныя падарункі: каралю залаты падмісак і дарагія галяндзкія шпалеры, каралеве — пярсьцёнак і сабаліныя мяхі з Масковіі, канцлеру — срэбны кубак, камянецкаму біскупу — «два саракі сабалёў», усім фрэйлінам — пярсьцёнкі з рубінамі, падкормію — шаблю з залатой аправай, ксяндзам — па 100 вугорскіх залатых[2]. У гонар гэтага візыту ў адной з заляў палацу была ўсталяваная чорная мармуровая дошка з надпісам па-лацінску «Vladislalus IV Rex et Caecilia Regina Quattuor Dierum Gratiosissimi Hospites Rozanae Praesentia et Humanitate Regia has Aedes Illustrarunt MDCLIV». Пазьней у сувязі зь пераносам у 1655 року мошчаў сьв. Казімера зь Віленскага катэдральнага сабору ў той самай залі была ўсталяваная другая дошка з надпісам «Divo Casimiro Sacrum».

Леў Казімер перабудаваў бацькаў палац, выклікаўшы дзеля гэтага італійскага архітэктара Джаваньні Батысту Джысьленьні. Пры гэтым палац набыў барокавыя рысы. У Ружанах зьявілася капэля, якая налічвала 40 музыкаў з Італіі, Польшчы і мясцовых сялянаў. Самых таленавітых зь іх Казімер Леў адсылаў вучыцца ў Італію[2].

Палац моцна пацярпеў ад швэдаў, у 1700 спалены войскамі канфэдэратаў пад кіраўніцтвам Міхала Сэрвацы Вішнявецкага. Адноўлены ў першыя дзесяцігодзьдзі XVIІI стагодзьдзя. У 1748—1750 року палац перабудаваны архітэктарам Ёганам Зыгмунтам Дэйблем.

У 1784 року ў палацы вялікалітоўскі канцлер Аляксандар Міхал Сапега прымаў прыбылага на Гарадзенскі сойм караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага. У 1784—1788 адбываецца перабудова і стварэньне позьнебарочнага палацавага комплексу архітэктарам Янам Самуэлем Бэкэрам. Аднак пасьля падзелаў Рэчы Паспалітай і сьмерці Аляксандра Сапегі ягоны сын Францішак аддаў палац у арэнду пад суконную і ткацкую фабрыкі, а сваю рэзыдэнцыю перанёс у Дзярэчын. Зь цягам часу сюды былі перавезеныя ўсе назьбіраныя ў Ружанах калекцыі: сямейны архіў, частка бібліятэкі, мастацкія творы, гістарычная зброя, харугвы, штандары, посуд са срэбра і золата і інш.

21 сьнежня 1829 Яўстах Каятан Сапега канчаткова прадаў палац прадпрымальніку Ары Ляйбу Пінэсу[3]. Пасьля паразы паўстаньня 1830—1831 рокаў Яўстах Сапега эміграваў, а ружанскі і дзярэчынскі маёнткі канфіскаваныя. Неўзабаве ткацкая вытворчасьць Пінэсаў заняпала і ператварылася ў сьціплую прадзільню воўны. У 1834 року падчас наведаньня Ружанаў Леан Патоцкі застаў палац ужо цалкам закінутым. Ягоны агульны выгляд захаваўся хіба на малюнку Напалеона Орды. Аднак гэта адзін з найслабейшых малюнкаў мастака, поўны недакладнасьцяў і спрашчэньняў, і дае ўяўленьне пра палац толькі ў агульных рысах[4].

У 1914 року па недаглядзе фабрычных прачак у комплексе адбыўся пажар, частка сьценаў абрынуліся. Частковая рэстаўрацыя адбывалася ў 1930, у 1933 намаганьнямі міністра замежных справаў Польшчы Яўстаха Сапегі маёнтак вернуты роду.

У 1944 комплекс ізноў пашкоджаны падчас баявых дзеяньняў, згарэў палац і тэатральная афіцына.

Пасьля вайны палац стаяў закінуты, паступова руйнуючыся. Частка цэглы была разабраная мясцовымі жыхарамі на гаспадарчыя мэты.

Архітэктура

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  112Г000640

Першы палац, збудаваны Львом Сапегам, меў абарончы характар і ўяўляў сабою крыжападобнае збудаваньне з трыма нарожнымі абарончымі вежамі (дзьве чатырохгранныя і пяцігранная). У цэнтральнай частцы палацу знаходзіліся парадная заля і вэстыбюль з двухбаковай лесьвіцай, у бакавых частках — жылыя пакоі, кабінэт, бібліятэка. Пад будынкам у вялізных скляпеньнях захоўваліся арсэнал, архіў, харчаваньне. Анфілада памяшканьняў на першым паверсе пакрывалася скляпеністымі, на другім — бэлькавымі перакрыцьцямі.

Пасьля палац перабудаваў сын заснавальніка Казімер Леў, выклікаўшы дзеля гэтага італійскага архітэктара Джаваньні Батысту Джысьленьні. Палац меў два паверхі, пакоі былі ўпрыгожаныя мармурам, штучнай ляпнінай і росьпісамі[2].

У 1784—1788 гг. палацавы комплекс перабудаваны прыдворным архітэктарам Сапегаў Янам Самуэлем Бэкэрам. Дзьве вежы былі разабраныя, а заходняя ўключаная ў агульны аб’ём новага будынку, які стаў сымэтрычным па кампазыцыі. Галоўны корпус набыў выгляд кампактнага двухпавярховага прастакутнага ў пляне будынку пад высокім мансардавым дахам. Галоўны фасад у трынаццаць вокнаў у цэнтральнай частцы вылучаўся ўзьнятым на другі паверх прысьценным порцікам з дзьвюх пар калёнаў і пілястраў, завершаных высокім трыкутным франтонам, запоўненых скульптурным барэльефам. На тыльным фасадзе порціку адпавядала шырокая дзесяцікалённая тэраса, на якую выходзілі вокны-дзьверы бальнай залі. У стылявым пытаньні будынак знаходзіцца на памежжы барока і клясыцызму. Ва ўнутраным дэкоры адбіўся значны ўплыў стылю ракако.

У правым корпусе разьмяшчаўся тэатар і манеж. Тэатар меў глыбокую сцэну з 7 плянамі кулісаў і невялікімі гардэробнымі абапал. Двухярусная глядацкая заля з ложамі была ўпрыгожаная ажурнымі балюстрадамі і калёнамі карынцкага ордэру. Пры праектаваньні тэатру архітэктар узяў за ўзор залю Тэатру Фарнэзэ ў Парме.

Заходні корпус быў прызначаны для карціннай галерэі. Па восі палаца была ўзьведзена брама ў выглядзе трыюмфальнай аркі, упрыгожанай разнастайнымі геральдычнымі картушамі з моранага дубу. Ян Самуэль Бэкэр спраектаваў і рэгулярны парк з каналамі, вадаёмамі, сады з аранжарэямі. За сваю працу архітэктар атрымаў ад Сапегаў пажыцьцёвую пэнсію 2160, а пасьля 2520 злотых.

Рэстаўрацыя

Улетку 2008 року распачатыя раскопкі і рэстаўрацыя. Ружанскі палац уключаны ў праграму «Замкі Беларусі» на 2012—2018, прызначаную для аднаўленьня беларускай архітэктурнай спадчыны. Паводле праграмы на палац шторок будзе выдзяляцца больш за мільярд рублёў.

За пяць рокаў адрэстаўраваныя заходні і ўсходні флігелі, плянуецца ўзнаўленьне паўднёвага корпусу палацу, дзе знаходзіліся тэатар і манэж[5]. Тут разьмесьцяцца гатэль і тэатар. Рэшта збудаваньняў будзе закансэрваваная[6].

Рэстаўратары імкнуцца выкарыстоўваць максымальна набліжаныя да аўтэнтычных матэрыялы (псэўдааўтэнтычная цагліна, дахоўка індывідуальнай вытворчасьці)[7].

У пачатку 2012 року на ўезнай браме пастаўленая скульптура Сьвятой Ганны, якая была зьнішчаная на мяжы XIX-XX стагодзьдзяў[8].

Музэй

У адрэстаўраваным усходнім флігелі адчынены музэй, прысьвечаны гісторыі роду Сапегаў. У другім крыле выстаўленая экспазыцыя зь мясцовых археалягічных знаходак і старажытнае зброі.

Крыніцы і заўвагі

  1. ^ Roman Aftanazy. Różana // Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. — Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1992. — Т. 2. Województwa Brzesko-Litewskie, Nowogródzkie. — С. 337. — ISBN 9788304037014
  2. ^ а б в Борис Павловский. «Триединый Сапега» // Вечерний Брест. — 20 красавіка 2012. — № 32 (1874).
  3. ^ Documentation of purchase by Ari Lieb Pines' purchase of the Ruzhany castle from Duke Sapieha in 1829 (анг.) JewishGen KehilaLinks. JewishGen. Праверана 12 сакавіка 2012 г.
  4. ^ Roman Aftanazy. Różana // Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. — Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1992. — Т. 2. Województwa Brzesko-Litewskie, Nowogródzkie. — С. 340. — ISBN 9788304037014
  5. ^ Палац Сапегаў: руіны застануцца ва ўспамінах? // Раённыя будні. — 1 лютага 2012. — № 9 (9455). — С. 5.
  6. ^ Алег Сідарэнка Мінулае працуе на будучыню // Раённыя будні. — 16 траўня 2012. — № 37 (9483). — С. 3.
  7. ^ Ігар Карней. (23 красавіка 2012) Ружанскі палац як дакор аматарам «муляжоў» пад даўніну Культура. Радыё «Свабода». Праверана 25 красавіка 2012 г.
  8. ^ Марына Вакульская. Святая Ганна зноў будзе апякункай Ружан // Раённыя будні. — 11 мая 2012. — № 36 (9482). — С. 5.

Літаратура

Вонкавыя спасылкі

Ружанскі палац — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Ружанскі_палац&oldid=1377776»