Гімназія імя Адама Міцкевіча (Пружаны)

Дзяржаўная вышэйшая гімназія імя Адама Міцкевіча
Wyższe Gimnazjum Państwowe im. A. Mickiewicza
Выпускная кляса гімназіі (1936)
Дэвіз	«Айчына, навука, дабрадзейнасьць»
Заснаваная	3 кастрычніка 1922
Зачыненая	1939
Дырэктар	Зьбігнэў Нячай-Хрузевіч (1922—1924) Уладыслаў Ціхоцкі (1924—1928) Канстанты Касінскі (1934 — ?)
Тып	гімназія
Адрас	Польшча, Пружана, вул. Стражацкая, 10
Геаграфічныя каардынаты	52°33′30.7″ пн. ш. 24°27′23.6″ у. д.
Патрон	Адам Міцкевіч
Дзяржаўная вышэйшая гімназія імя Адама Міцкевіча на мапе Польшчы (1918—1939) Дзяржаўная вышэйшая гімназія імя Адама Міцкевіча

Дзяржа́ўная вышэ́йшая гімна́зія імя́ Ада́ма Міцке́віча (па-польску: Wyższe Gimnazjum Państwowe im. A. Mickiewicza) — 8-клясная адукацыйная ўстанова Пружаны ў міжваеннай Польшчы. Дзейнічала ў 1922—1939 роках, выкладаньне вялося па-польску.

Мінуўшчына

Пячатка Пружанскай гімназіі

Пасьля сканчэньня Першай сусьветнай вайны і заняцьця Заходняе Беларусі Польшчай сярэднія школы пачалі зьяўляцца і на гэтай тэрыторыі. Аднак бліжэйшыя ўстановы, якія б давалі магчымасьць па іх сканчэньні паступаць у вышэйшыя навучальныя ўстановы, знаходзіліся толькі ў Кобрыню ды Берасьці. Таму мясцовыя шляхцічы, заможныя жыхары, жыды ды чыноўнікі пачалі ўздымаць пытаньне пра стварэньне падобнае ўстановы і ў Пружане. Канчатковае рашэньне было прынятае пасьля бурнае дыскусіі. Вырашылі ствараць тут гімназію матэматычна-прыродазнаўчага тыпу за кошт сродкаў места.

21 верасьня 1922 року магістрат атрымаў дазвол ад кураторыюму Палескай школьнай акругі. Гімназія разьмясьцілася ў выкупленым драўляным будынку па вул. Стражацкай, 9 (польск. Strażacka, за савецкім часам Пажарная; не захавалася), дзе дагэтуль знаходзілася рэзыдэнцыя мескага вайсковага камэнданта. Дырэктарам прызначаны інжынэр-тэхноляг Зьбігнэў Нячай-Хрузевіч, створаныя тры клясы (IV, V, VI). 3 кастрычніка адбылося ўрачыстае адкрыцьцё гімназіі.

1 кастрычніка 1923 пастановаю Міністэрства веравызнаньняў і публічнай асьветы (польск. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego) пераўтвораная ў вышэйшую матэматычна-прыродазнаўчую гімназію.

6 лістапада 1923 гімназія атрымала назву «Дзяржаўная вышэйшая гімназія імя Адама Міцкевіча ў Пружане» (польск. Państwowe Wyższe Gimnazjum im. A. Mickiewicza w Prużanie). У 1923—24 навучальным року ў гімназіі навучаліся 74 вучні і 75 вучаніц; існавалі 5 вышэйшых клясаў (ад IV да VIII) і адна паралельная. У 1924—1925 займаліся 93 вучні і 90 вучаніц.

Будынак гімназіі імя Адама Міцкевіча ў Пружане. 1925 р.

З 2 кастрычніка 1924 тып гімназіі зьменены на гуманітарны. Напрыканцы таго ж року дырэктарам гімназіі быў прызначаны Ўладыслаў Ціхоцкі (польск. Władysław Cichocki), прафэсар II дзяржаўнай гімназіі ў Жэшаве.

Напачатку гімназія месьцілася ў адным драўляным будынку, аднак жадаючых вучыцца было столькі, што неўзабаве спатрэбіліся дадатковыя памяшканьні. Пружанскі магістрат адрамантаваў і перадаў у выкарыстаньне гімназіі цагляны будынак, а землеўласьнік з маёнтку Букрабаўшчына (польск. Bukrabowszczyzna, ля вёскі Мікалаевічы; не захаваўся) дапамог піламатэрыяламі, зь якіх былі пабудаваныя два аднапавярховыя будынкі; арганізаванае футбольнае поле, якое ўзімку выкарыстоўвалася як коўзанка.

З пачаткам 1925—1926 навучальнага року былі адчыненыя тры ніжэйшыя клясы. Колькасьць вучняў вырасла да 297, зь іх 140 хлопцаў і 157 дзяўчат. З прычыны недахопу памяшканьняў для ўзрослай колькасьці гімназістаў навучаньне адбывалася ў дзьве зьмены. Аднак дзякуючы захадам бацькоўскага камітэту непадалёк было знойдзенае дадатковае памяшканьне, і ўжо ў наступным року навучаньне вернутае на ранейшую схему.

У 1932 року бацькоўскі камітэт збудаваў побач новы двухпавярховы будынак, які мог зьмясьціць усе клясы, прасторную залю і калідор. Агульная плошча гімназіі склала 967 м².

Уладыслаў Ціхоцкі займаў пасаду дырэктара да пераводу ў берасьцейскую гімназію імя Рамуальда Траўгута ў 1928 року. З 1934 і прынамсі да 1938 року дырэктарам пружанскай гімназіі зьяўляўся Канстанты Касінскі.

Навучэнцы і выкладчыкі беларускай народнай школы. Новы 1944 рок

З прыходам Саветаў гімназія была пераўтвораная ў сярэднюю школу. Частка пэдкалектыву гімназіі ў 1940 року па абвінавачаньні ў контрарэвалюцыйнай дзейнасьці была сасланая на пасяленьне ў Калпашава Томскай вобласьці і Казахстан.

У цяперашні час на месцы будынку гімназіі плошча

З прыходам нацыстаў на тэрыторыі школы быў створаны фільтрацыйны пункт для ваеннапалонных, а ў 1943 року ў гэтым будынку пачала дзейнічаць беларуская школа, дырэктарам якой стаў Янка Жэдзік з Шакуноў. Аднак ужо праз рок яна спыніла сваё існаваньне ў сувязі з надыходам Чырвонай арміі.

Па сканчэньні вайны будынак быў аддадзены першай беларускай сярэдняй школе Пружанаў, створанай у 1941 року. Пазьней у ім разьмяшчаўся Дом піянэраў. На пачатку 1990-х рокаў падчас узьвядзеньня новага Палацу культуры будынак быў зруйнаваны.

Выкладчыкі і выпускнікі гімназіі, якія пражываюць у Польшчы, зьбіраліся на шторочныя агульныя сустрэчы ў Дарлуўку(pl) на ўзьбярэжжы Балтыйскага мора.

Навучаньне

Навучаньне было платным, 22 000 злотых у рок; аплата ўносілася дзьвюма часткамі — за першае і другое паўгодзьдзе. Аднак для дзяцей дзяржаўных службоўцаў і настаўнікаў існавала шмат ільготаў, ажно да поўнага вызваленьня ад аплаты. Таму такіх дзяцей у гімназіі было найбольш, а найменш — сялянскіх, якія ня мелі сродкаў для аплаты навучаньня. Частка жыдоўскіх дзяцей займалася ў жыдоўскай школе ля плошчы, бо там яны мелі магчымасьць вывучаць старажытна-габрэйскую і сучасныя замежныя мовы (у тым ліку ангельскую), якія ў гімназіі не выкладаліся.

Гімназісты

Заняткі пачыналіся 1 верасьня, сканчаліся напрыканцы чэрвеня. Паводле праграмы дзяржаўных установаў матэматычна-прыродазнаўчага тыпу выкладаліся:

• польская і замежныя (нямецкая, лацінская) мовы;
• матэматыка;
• прыродазнаўства;
• фізыка;
• гісторыя;
• рымска-каталіцкая, праваслаўная і юдэйская рэлігіі — для адпаведных катэгорыяў вернікаў;
• гімнастыка;
• сьпевы;
• маляваньне;
• гігіена;
• ваенная падрыхтоўка.

Усе гімназісты абавязаныя былі насіць школьную форму ўсталяванага ўзору: хлопцы — мундзірыкі цёмна-сіняга колеру з баваўнянай тканіны, дзяўчаты — спаднічкі ў складачку і блузкі з доўгімі рукавамі. На левым рукаве была нашыўка са знакам гімназіі, на сьпінжаках — пазнакі клясы. На галовах хлапцы насілі капелюшы са значкамі з намаляванай лямпадкай на тле кнігі; дзяўчаты — такія самыя бярэты.

У выпадку хваробы або іншае прычыны неабходна было ў 24-гадзінавы тэрмін паведаміць пра немагчымасьць прысутнічаць на занятках. Калі вучань адсутнічаў на занятках болей за 8 дзён без тлумачэньняў, яго выключалі з гімназіі. Пасьля 8-й гадзіны вечара гімназістам забаранялася выходзіць на вуліцу.

На заднім двары гімназіі была разьмешчаная спартовая пляцоўка, дзе ладзіліся гімнастычныя заняткі, гульні ў валейбол, рэгбі, баскетбол, футбол, трэніроўкі ў кіданьні кап’я, ядра.

У гімназіі дзейнічала вучнёўская бібліятэка, якая напрыканцы 1927/1928 навучальнага року мела 1810 працаў, 2120 кніг. Настаўніцкая бібліятэка налічвала 819 працаў, 829 тамоў.

Валейбольная каманда

Выхаваўчая праца таксама ладзілася праз гурткі і клюбы:

• паляністычны
• нямецкай мовы
• матэматычны
• гістарычны
• драматычны
• марыянскае братэрства
• гуф вайсковай падрыхтоўкі
• мужчынскі і жаночы хоры
• зьмяшаны аркестар
• хлапечая і дзявочая харцарскія дружыны імя Завішы Чорнага
• шахматны
• авіяканструктарскі

Выдавалася насьценгазэта «Наш шлях» (выйшла 13 нумароў).

Стаўленьне да беларускай мовы

Раіса Жук-Грышкевіч згадвала, што нягледзячы на родную беларускую мову, у школе яны размаўлялі па-польску:

	У школе мы, дзеці, гаварылі па-польску, але як толькі высыпалі на вуліцу, усё зашчабятала па-свойму.
—Раіса Жук-Грышкевіч, На адзін кароткі момант у Пружаны // «Раённыя будні». — 4 верасьня 1993. — С. 3.

Пасьля «вывядуўкі» (наведаньня школы) бацька аднаго з вучняў дзяліўся ўражаньнямі з дамашнімі: «Настаўнік польскай мовы сказаў, што калі мы ня будзем дома гаварыць па-польску, то дачка ня скончыць школу».

Падчас аднаго з апытаньняў вучням задавалі пытаньне пра родную мову. Усе адказвалі «родны ензык — польскі», толькі адна дзяўчынка назвала роднай беларускую мову. Пасьля таго, як пан прафэсар ня здолеў пераканаць вучаніцу, што яе родная мова не беларуская, а польская, прапанаваў назваць лепей роднай расейскую, «бо яна прыгажэйшая». На што дзяўчынка ня вытрымала і адказала: «Запішыце, што француская: яна, кажуць, найпрыгажэйшая!»

Штандар гімназіі

Штандар з боку выявы Вастрабрамскай Божай Маці

Штандар з выявай белага арла і словамі «Айчына, навука, дабрадзейнасьць»

На 17 рок існаваньня гімназіі было прынятае рашэньне стварыць для гімназіі штандар. У распрацоўцы малюнку прымалі ўдзел вучні гімназіі, а сшылі штандар мясцовыя манашкі ў канцы 1938 або пачатку 1939 року. Пасьля асьвячэньня ў касьцёле ён быў урачыста пранесены па вуліцах.

З аднаго боку на штандары была выяўленая Маці Божая Вастрабрамская, зь іншага — белы арол і словы зь верша заступніка гімназіі Адама Міцкевіча «Песьня філярэцкая» — «Ojczyzna, Nauka, Cnota» (бел. Айчына, навука, дабрадзейнасьць). Міцкевіч быў асабліва шанаваны ў павеце з прычыну цеснай сувязі рэгіёну зь Вільняй.

У верасьні 1939 року штандар захоўваўся ў працоўнай майстэрні. Па прыходзе Саветаў было вырашана схаваць штандар, бо існавала небясьпека ягонага зьнішчэньня з прычыны таго, што на ім была выяўленая Маці Божая Вастрабрамская. За часам нямецкай акупацыі штандар захоўваўся ў доме прафэсара гімназіі Базана, які пасьля пакінуў Пружану разам з адыходзячымі нямецкімі войскамі, выехаўшы ў Седльцэ. Тут штандар зьнік, і доўгі час пра яго нічога не было вядома.

Нечакана праз шмат рокаў ён знайшоўся ў Дзяржонюве, падкінуты сыну прафэсара Базана Веславу. Гэтую гісторыю прафэсар і распавёў на трэцім спатканьні выпускнікоў пружанскае гімназіі ў Дарлуўку ў 1987 року. Цяпер штандар захоўваецца ў сям’і Веслава.

Асобы

Настаўнікі

• Тэадор Асевач — нямецкая мова
• Эдвард Базан — праца
• Уладыслаў Вайс — гісторыя, геаграфія
• Марыя Вінарская — польская, француская мовы
• Юлія Гейбовіч — хімія, фізыка, факультатыўна ангельская мова
• Казімер Гечыс — рыма-каталіцтва
• Канстантын Губараў — праваслаўе
• Мойша Гутэнтаг — юдаізм
• Зыгфрыд Дамброўскі — нямецкая мова
• Аляксандар Дзьмітрук — рэлігія
• Марыя Добкава — матэматыка, польская мова
• Апалінары Дэсьпінуа — польская мова, філязофія; загаднік бібліятэкі
• Уладзімер Імшэньнік — закон Божы
• Камінскі — праца
• Ян Круль — гімнастыка, сьпеў, вайсковая падрыхтоўка
• Яна Кудлераўна — польская мова, геаграфія, гісторыя
• Ян Лазоўскі — матэматыка, фізыка, лацінская мова
• Ян Лех — польская мова, геаграфія, загаднік бібліятэк
• Тэадосі Лявіцкі — фізыка
• Станіслава Ляпкоўская — француская мова
• Соф’я Мацкевіч — польская і француская мовы, пачаткі філязофіі
• Казімер Мірэцкі — рысунак, матэматыка
• Юзэф Мразевіч — рысунак, праца, каліграфія
• Францішак Палка — польская мова
• Тадэвуш Парноўскі — польская мова
• Станіслаў Паслаўскі — каталіцтва, гісторыя
• Караль Пацэвіч — гігіена, школьны лекар
• Фабіян Пачобут-Адляніцкі — рыма-каталіцтва
• Адольф Пішнат — лацінская мова
• Леантына Планчынская — рысунак
• Міхал Прэндкі — польская мова, філязофія
• Балеслаў Руткоўскі — рыма-каталіцтва
• Рэлюга — лацінская мова, харцары
• Марыя Рыла — рысунак, ручная праца, пісьмо ў 1-й клясе
• Міхал Салява — гісторыя, геаграфія
• Тадэвуш Сікорскі — матэматыка, нямецкая і польская мова
• Дыянізі Скарупскі — прыродазнаўчыя навукі
• Францішак Тамака — гісторыя, геаграфія
• Юзэф Тыркель — лацінская, польская і нямецкая мовы
• Антоні Ўрубель — гімнастыка, сьпевы і музыка
• Фельгель — нямецкая мова
• Б. Францішак — рыма-каталіцтва; школьны лекар
• Уладыслаў Харкавы — лацінская мова, гісторыя, філязофія
• Уладыслаў Ціхоцкі — геаграфія, гісторыя; дырэктар (1924—1928)
• Канстанты Цішкевіч — музыка; капэльмайстар дзіцячага аркестру
• Юзэф Шыхоўскі — фізыка, хімія

Вучні

Выпускнікі гімназіі перад матурай. Другая справа ў ніжнім шэрагу — Раіса Жук-Грышкевіч

• Ігар Балабушэвіч — настаяцель Петрапаўлаўскай царквы ў Мокрым, Ільінскага храму ў Хараве
• Ян Вуйцік — польскі пісьменьнік эміграцыі
• Васіль Гарустовіч — хірург, правёў больш за 20 000 апэрацыяў
• Раіса Жук-Грышкевіч — дзяячка беларускай эміграцыі, жонка прэзыдэнта БНР Вінцэнта Жука-Грышкевіча
• Антон Лабуда — доктар фізычна-матэматычных навук, прафэсар
• Стэфан Казімер Маляўскі — артапэд, доктар мэдыцынскіх навук
• Міхаіл Мартынюк — прафэсар, доктар фізычна-матэматычных навук, ганаровы доктар Расейскага ўнівэрсытэта дружбы народаў
• Міраслаў Масакоўскі — прафэсар нэўрахірургіі, старшыня польскай Акадэміі навук; скончыў падпольныя гімназічныя курсы
• Сэрафін Міхалеўскі — філёляг, сябра Акадэміі навук Польшчы
• Уладыслаў Найбіч — афіцэр авіяцыі, кавалер ордэну «Віртуці Мілітары»
• Валянтына Пашкевіч — навукоўца, дзяячка беларускай эміграцыі
• Эўгеніюш Поўх — лекар, дырэктар мескага шпіталю Пілы
• Людвіка Прус — прафэсарка археалёгіі Варшаўскага ўнівэрсытэта
• Тадэвуш Цярпілоўскі — прафэсар хіміі Ўроцлаўскага ўнівэрсытэту
• Фрэдэрык Чашка — прафэсар Горна-мэталюргічнай акадэміі імя Станіслава Сташыца ў Кракаве; скончыў падпольныя гімназічныя курсы
• Эдвард Шыманскі — інжынэр-будаўнік, прафэсар Варшаўскай палітэхнікі
• Уладыслаў Ягела — генэрал брыгады Войска Польскага

Глядзіце таксама

• Пружанская настаўніцкая сэмінарыя імя Тадэвуша Касьцюшкі

Літаратура

• Юры Зялевіч. Вышэй крыжоў і ордэнаў узнагарода — вучні вашы… // «Раённыя будні». — 5 кастрычніка 2002. — С. 3.
• Janina Pisanko-Świeżewska. Gimnazjum Państwowe im. Adama Mickiewicza w Prużanie  (пол.) // Echa Polesia. — 2009. — № 4 (24). — С. 65.
• I Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. A. Mickiewicza w Prużanie za rok szkolny 1925/26. — Prużana: Nakładem Dyrekcji Państw. Gimnazjum z drukarni Sejmiku Prużanskiego, 1926. — 14 с.
• II Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. A. Mickiewicza w Prużanie za rok szkolny 1926/27. — Prużana: Nakładem Dyrekcji Państw. Gimnazjum z drukarni Sejmiku Prużanskiego, 1927. — 18 с.
• III Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. A. Mickiewicza w Prużanie za rok szkolny 1927/28. — Prużana: Nakładem Dyrekcji Państw. Gimnazjum z drukarni Sejmiku Prużanskiego, 1928. — 21 с.
• Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II / Zestawił Zygmunt Zagórowski. — Warszawa — Lwów: Książnica-Atlas, 1926.

Вонкавыя спасылкі

Гімназія імя Адама Міцкевіча (Пружаны) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў