Беларускі батальён чыгуначнай аховы

Беларускі батальён чыгуначны аховы
Гады існаваньня	1942 — 1944
Краіна	Нямеччына
Уваходзіць у	Ахова чыгункі
Тып	пяхота
Функцыя	абарона чыгункі
Колькасьць	каля 1000 чалавек
Войны	Другая сусьветная вайна Нямецка-савецкая вайна
Вядомыя камандзіры	Францішак Кушаль

Беларускі батальён чыгуначнай аховы — беларускае калябарацыйнае падразьдзяленьне аховы чыгункі.

Перадумовы

Напрыканцы верасьня (паводле Алега Раманька, кастрычніка) 1942 г. дырэкцыя чыгункі ў Менску зьвярнулася да Ермачэнкі, як да кіраўніка БСА, па стварэньне батальёну, які б абараняў чыгунку. Спачатку на пасаду камандоўца быў пастаўлены Францішак Кушаль.

Праз тыдзень былі таксама перамовы Кушаля і Ермачэнкі з двума нямецкімі прадстаўнікамі аховы чыгункі. На перамовах немцы былі даволі ўступлівыя. У выніку перамоваў са Штрымке (адзін з прадстаўнікоў) было ўстаноўлена, што:

• Батальён будзе разьмяшчацца наступным чынам: 1 рота ў Менску, 1 рота ў Стоўпцах, 1 рота ў Баранавічах, 1 рота ў Лідзе і 1 рота ў Каралеўшчыне Глыбоцкай акругі.
• У Менску мелася быць арганізаваная падафіцэрская школа для рыхтавання падафіцэраў чыгуначнай аховы.
• Павінна было набрацца 800 чалавек.
• Кожная зарганізаваная рота павінная была прайсьці 4-х тыднёвае перашкаленьне, пасьля чаго магла ўжывацца да службы на чыгунцы.

Аднак ня ўсе афіцэры БСА з энтузіязмам аднесьліся да гэтага праекту. Напрыклад, начальнік унтэр-афіцэрскай школы ў Наваградку лейтэнант Язэп Сажыч казаў Кушалю, што ня верыць немцам. Апошні ж адказаў, што «неабходна хапаць зброю, там, дзе гэта толькі магчыма».

Фармаваньне

Першыя ахвотнікі прыбылі ў Менск са Слонімшчыны, дзе й пачалася арганізоўвацца першая рота. Камандоўцам роты ў Менску быў вызначаны лейтэнант Зьміцер (Дзімітры) Чайкоўскі. Чайкоўскі выказаў у арганізацыі роты шмат энэргіі й ініцыятывы, ягоная рота ў пачатку сьнежня 1942 году прыступіла да вышкаленьня і цягам месяца была навучаная.

У сьлед за Менскай ротай пачала арганізоўвацца рота ў Баранавічах. Камандоўцам роты ў Баранавічах быў вызначаны лейтэнант Барбарыч. Рота ў Баранавічах мела вялікія цяжкасьці з аснадай, не ва ўсіх быў абутак, з-за чаго да паловы жаўнераў не наведвалі практычныя заняткі. Па сканчэньні шкаленьня (студзень 1943)

У студзені-лютым 1943 году немцы паведамілі, што чыгуначная дырэкцыя не згаджаецца, каб камандоўцам батальёну быў беларус і што камандовец батальёну будзе вызначаны Штрымке, а зь беларускага боку ім патрэбны толькі афіцэр для сувязі. Ермачэнка на гэта згадзіўся. Афіцэрам для сувязі быў вызначаны Віталь Мікула. Кушаль зьвязваў гэтакае паведамленьне ад немцаў з хуткім фармаваньнем адзінкі.

У студзені 1943 году зарганізавалася рота ў Лідзе, а ўжо ў лютым яна была вышкаленая. Камандоўцам гэтай роты быў вызначаны лейтэнант Язэп Сажыч.

Да вясны 1943 году было набрана ў батальён разам з тымі, што былі перашколеныя і несьлі службу на чыгунках з навабранцамі ў Баранавічах і Менску – каля 1000 чалавек.

Шлях батальёну

Пасьля сканчэньня арганізацыі і падрыхтоўкі кожная рота была падзеленая на невялікія суполкі (па 10-15 чалавек). Ужо да вясны 1943 году ўсе чыгункі на Беларусі ад Арла да Берасьця й ад Полацку да Каленкавіч ахоўвалася беларусамі. Так жаўнеры баранавіцкай роты суполкамі былі накіраваныя на Палесьсе. Адна моцная група знаходзілася ў Калінкавічах і вяла бязупыннае змаганьне з партызанамі, якія знаходзіліся ў палескіх лясах.

Зь менскай роты 10 жаўнераў са зброяй ад БСА былі вылучаныя ў асабістую ахову Ермачэнкі ў галоўным кіраўніцтве БНС. Аднак хутка Штрымке забраў аснаду, з прычыны таго, што ня можа апраўдаць ягоную выдачу. Жаўнеры адмовіліся вартваць бяз зброі і вярнуліся ў роту

У хуткім часе немцы пачалі замяняць беларускіх афіцэраў сваімі падафіцэрамі. Такім чынам, былі выціснутыя са службы Барбарыч, Чайкоўскі, Сажыч і інш., а Мікула, пабачыўшы нямецкую палітыку адносна беларускіх камандоўцаў, кінуў сваю пасаду афіцэра для сувязі і паехаў у Нясьвіж на настаўніка нямецкае мовы ў настаўніцкую сэмінарыю. Месца ягонае заняў Чайкоўскі, але таксама ня доўга на ім заставаўся.

Намаганьнямі Кушаля на пасаду афіцэра-прапагандыста быў вызначаны беларус Язэп Сажыч. Атрымаў ён годнасьць кампаніфюрэра і на гэтай пасадзе заставаўся да эвакуацыі зь Беларусі. Мейсцам ягонага ўрадаваньня былі Баранавічы. Дзякуючы Язэпу Сажычу батальён захоўваўся.

Адной з апошніх апэрацыяў батальёну была ахова Другога Ўсебеларускага зьезду. Былі вылучаныя найбольш надзейныя афіцэры, якія патрулявалі на чале зь Язэпам Сажычам навокал месца правядзяньня зьезду.

Пасьля эвакуацыі зь Беларусі, батальён быў перамешчаны ў Рэйнскую вобласьць. Тут салдаты батальёну былі скарыстаныя, як працоўная сіла на тамтэйшых чыгунках. Ужо ў жніўні 1944 году, даведаўшыся пра лёс чыгуначнага батальёну, БЦР спрабавала выратаваць адтуль людзей, аднак удалося выцягнуць толькі аднаго Сажыча. У сьнежні 1944 — студзені 1945 частка жаўнераў трапіла і ў брыгаду Зыглінга.

Нацыянальны фактар

Глядзіце таксама: Беларуска-польскі канфлікт у Генэральнай акрузе Беларусь

Паводле сьцьверджаньняў афіцэраў батальёну, ягоная роля была значнейшая за тую, якую яму адводзілі немцы. Ужо само зьяўленьне якой-небудзь зь ягоных ротаў у населеным пункце спрыяла ажыўленьню там беларускага нацыянальнага руху. Напрыклад, у Лідзе да зімы 1942 году ён знаходзіўся на паўлегальным палажэньні, але не з-за немцаў, а вялікае колькасьці палякаў, якія кантрявалі тутэйшую адміністрацыю і паліцыю і ў зручным выпадку тэрарызавалі беларусаў. Пасля ж арганізаваньня роты Язэпа Сажыча, тутэйшае беларускае насельніцтва, паводле яго, «адразу "падняло вушы" і пачало адважна размаўляць па-беларуску, і маючы за плячыма сваё войска». Палякі ж, наадварот, значна прыціхлі.

Беларуска-нямецкія дачыненьні

Стаўленьне немцаў да людзей было вельмі благое. Нямецкія падафіцэры білі іх, акрадалі іхны паёк і т. п. Дзякуючы такому стаўленьню, шмат падафіцэраў звольніліся, а некаторыя, разжалаваныя, дэзэртыравалі з батальёну. Таксама немцы неахвотна прызнавалі за беларусамі асабістыя вайсковыя годнасьці, замяняючы іх пасаднымі.

З-за такога стаўленьня некаторыя беларускія афіцэры пакідалі батальён.

Таксама быў выпадак пераходу да партызанаў на станцыі Выгода — паміж Баранавічамі і Менскам. Тут камандовец беларускага зьвязу слонімскі унтэр-афіцэр разам са сваімі людзьмі ( 12 чалавек) напаў на нямецкае падразьдзяленьне, якое разам зь ім ахоўвала станцыю, раззброілі яго і сыйшлі ў лес, захапіўшы з сабой 5 ручных кулямётаў, 12 вінтовак, некалькі гранатаў і запас патронаў. Там былыя добраахвотнікі стварылі партызанскі атрад імя Кастуся Каліноўскага, які некаторы час выступаў пад беларускімі нацыянальнымі споклічамі, але пазьней быў вымушаны далучыцца да буйнейшага камуністычнага партызанскага злучэньня.

Строй

Батальён аснаджаўся са складоў нямецкай чыгуначнай аховы ў Менску. Ягоны асабісты склад насіў стандартную сінюю ўніформу гэтай галіны нямецкай паліцыі, але зь беларускімі пятліцамі і цэшкамі. Як і ў батальёнах беларускай самааховы, у якасьці цэшкі была абраная «Пагоня», а ў якасьці пятліцаў — падвойны «Ярылаўскі» крыж. Пагоны ў батальёне былі нямецкімі.

Зброя была таксама нямецкай, але яе тып залежыў ад аддаленнасьці ротаў батальёну ад Менску. Напрыклад, на ўзбраеньні жаўнераў Лідзкай роты былі савецкія кулямёты Дзегцярова ДП-27.

Літаратура

• Францішак Кушаль. Спробы арганізацыі беларускага войска пры нямецкай акупацыі Беларусі // Беларускі Гістарычны Агляд. — 1998.
• Олег Романько. КОРИЧНЕВЫЕ ТЕНИ В ПОЛЕСЬЕ. БЕЛОРУССИЯ 1943—1945. — Масква: «Вече», 2008. — С. 167 — 171. — 432 с. — (Военные тайны ХХ века). — ISBN 978-5-9533-1909-6