Нджамэна

	Нджамэна
Дата заснаваньня:	29 траўня 1900
Краіна:	Чад
Плошча:	100 км²;
Вышыня:	298 м н. у. м.
Насельніцтва:	▲1 092 066 чал. (2012);
Тэлефонны код:	235
Геаграфічныя каардынаты:	12°6′36″ пн. ш. 15°3′0″ у. д. / 12.11° пн. ш. 15.05° у. д.Каардынаты: 12°6′36″ пн. ш. 15°3′0″ у. д. / 12.11° пн. ш. 15.05° у. д.
	Нджамэна на мапе Чаду Нджамэна
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Нджамэ́на (па-француску: Ndjamena, па-арабску: نجامينا‎) — сталіца і найбуйнейшы горад Чаду. Горад мае асаблівы статус, а сам ён падзелены на 10 акругаў, што падобна да Парыжу. Насельніцтва складае 993 492 чалавекі (2009). Нджамэна ёсьць цэнтрам эканамічнай дзейнасьці ў Чадзе. Тут пашыраная мяса-, рыба- і бавоўнаперапрацоўка. З улікам таго, што горад стаіць ля мяжы з Камэрунам, ён утварае трансгранічную аглямэрацыю зь местам Кусэры ў Камэруне^[1].

Гісторыя

Нджамэна была заснавана як Форт-Лямі францускім камандзірам Эмілем Жэнтылем 29 траўня 1900 году і названая ў гонар Амэдэ-Франсуа Лямі, армейскага афіцэра, які загінуў у бітве пры Кусэры за месяц да таго^[2]^[3]. Гэта быў буйны гандлёвы горад, які пазьней стаў сталіцай рэгіёну і краіны.

За часам Другой сусьветнай вайны французы разьлічвалі на гарадзкі аэрапорт дзеля перамяшчэньня войскаў і прыпасаў^[4]. 21 студзеня 1942 году адзінкавы нямецкі бамбавальнік Heinkel He 111 пасьпяхова разбамбіў аэрадром у Форт-Лямі, зьнішчыўшы запасы нафты і дзесяць самалётаў. Першы банк у Форт-Лямі зьявіўся ў 1950 годзе, калі парыскі банк Ль’Афрык Асыдэнталь адкрыў тут сваю філію. 6 красавіка 1973 году прэзыдэнт краіны Франсуа Тамбальбай зьмяніў назву горада на Нджамэну^[3], узятае ад арабскай назвы суседняй вёскі, што азначае «месца адпачынку». Гэта было зроблена ў рамках сваёй аўтэнтычнай праграмы афрыканізацыі^[5].

Час узрушэньняў у горадзе пачаўся зь няўдалага перавароту, які спрабаваў зрабіць прэм’ер-міністар Гісэн Габрэ супраць прэзыдэнта Фэлікса Малюма. Малюма і нацыянальная армія, якія была верная яму, пацярпелі паразу, а ўмяшальніцтва ў бітву іншых паўночных груповак, супернікаў Габрэ, ускладніла сытуацыю. У 1979 годзе пры міжнародным пасярэдніцтве было дасягнутае часовае перамір’е, у выніку чаго вайскавод Гукуні Ўэдэі ачоліў урад нацыянальнага адзінства^[6], а ягоны супернік Габрэ быў прызначаны міністрам абароны. Горад быў часткова разбураны падчас грамадзянскай вайны ў Чадзе ў 1979 і 1980 гадах. Вострае суперніцтва паміж Гукуні і Габрэ выклікала выбух новых сутыкненьняў у горадзе ў 1980 годзе. Нджамэна апынулася падзеленай на сэктары, якія кантраляваліся рознымі вайскаводамі. Зрух у сілах адбыўся праз шмат месяцаў толькі тады, калі Гукуні запрасіў на дапамогу лібійцаў, чые танкі разграмілі сілы Габрэ ў сталіцы^[7]. Горад быў акупаваны Лібіяй падчас лібійскай інтэрвэнцыі 1980—1981 гадоў у рамках чадзка-лібійскага канфлікту^[8]. У гэтыя гады амаль усё насельніцтва пакінула горад, шукаючы прытулку на супрацьлеглым беразе ракі Шары ў Камэруне.

Пасьля рознагалосьсяў паміж Гукуні і Муамарам Кадафі і міжнароднай няўхвалы лібійскага ўмяшальніцтва ў справы іншай дзяржавы, лібійскія войскі былі вымушаныя пакінуць сталіцу і Чад агулам у 1981 годзе. Гэта дало новыя мажлівасьці Габрэ, які рушыў на Нджамену і заняў горад зь невялікім супрацівам у 1982 годзе. Ён зрабіў сябе новым прэзыдэнтам. Жыхары вярнуліся толькі ў 1981—1982 гадах, пасьля заканчэньня баёў. Да 1984 году ў Нджамэне захоўваўся рэжым нармаваньня, а школы заставаліся закрытымі^[9]. У рэшце рэшт ён быў адхілены падобным чынам у 1990 годзе ягоным былым генэралам Ідрысам Дэбі.

13 красавіка 2006 году атака паўстанцкага Аб’яднанага фронту за дэмакратычныя перамены на горад была разгромленая ў бітве пры Нджамэне^[10]. 2 лютага 2008 году горад зноў быў атакаваны паўстанцамі. 2 лютага 2008 году за часам грамадзянскай вайны ў Чадзе паўстанца здолелі прасунуцца ў Нджамэну і накіравацца да прэзідэнцкага палаца, дзе адбыліся значныя баі з урадавымі сіламі^[11]. Пасьля двух дзён змаганьня, то бок 4 лютага, Ідрыс Дэбі Ітна, які меў відавочную матэрыяльную перавагу над супернікамі, адціснуў паўстанцаў і выратаваў свой урад.

Геаграфія

Нджамэна стаіць на месцы зьліцьця рэкаў Шары і Лагонэ^[4]. Зьяўляючыся сталіцай краіны, горад улучае бізнэсовы цэнтар Насара і а таксама шматлікія жылыя раёны, як то Мбалола, Чагуа, Парыж-Конга і Мурсал. Галоўны гандлёвы праспэкт гораду носіць імя Шарля дэ Голя.

Клімат

Нджамэна мае гарачы паўзасушлівы клімат з кароткім вільготным сэзонам і працяглым сухменным сэзонам. Не зважаючы на тое, што на горад прыпадае ў сярэднім каля 510 мм ападкаў у год, празь вельмі высокую эвапатрансьпірацую раёну, Нджамеэна па-ранейшаму трапляе ў катэгорыю паўзасушлівага клімату. Дажджлівы сэзон доўжыцца з чэрвеня па верасень, а найбольш моцныя дажджы падаюць у жніўні. Сухі сэзон пераважна ахоплівае астатнія восем месяцаў. Грунтуючыся на гадавых тэмпэратурах, Нджамэна ёсьць адным з самых гарачых буйных гарадоў на плянэце. Толькі за адзін месяц у годзе (жнівень) сярэдняя месячная высокая тэмпэратура не перавышае адзнаку ў 32 °C. Найвышэйшая тэмпэратура ў горадзе звычайна назіраецца ў час з сакавіка па травень перад пачаткам моцных дажджоў.

Кліматычныя зьвесткі для Нджамэны
Паказьнік	Сту	Лют	Сак	Кра	Тра	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сьн	Год
Абсалютны максымум t, °C	41,5	43,9	46,0	46,6	46,4	44,5	42,0	38,2	40,8	41,8	42,0	40,5	46,6
Сярэдні максымум t, °C	32,7	36,1	39,9	42,0	41,2	38,2	34,1	31,8	34,0	37,6	37,1	33,8	36,5
Сярэдняя t, °C	23,6	26,8	31,1	34,1	34,2	31,9	28,8	27,3	28,6	30,1	28,1	24,4	29,2
Сярэдні мінімум t, °C	14,8	17,7	22,7	26,1	27,0	25,7	23,7	22,9	23,4	22,9	19,3	15,6	21,9
Абсалютны мінімум t, °C	6,5	10,0	14,6	18,4	20,6	20,3	19,4	18,5	18,5	16,2	13,4	10,0	6,5
Норма ападкаў, мм	0,0	0,0	0,3	10,3	25,8	51,0	143,8	174,4	84,3	20,3	0,1	0,0	510,3
Вільготнасьць, %	29	23	21	28	39	52	68	76	72	49	33	31	43
Крыніца: Météo Climat, NOAA

Эканоміка

Асноўнай эканамічнай крыніцай Нджамэны ёсьць сельскагаспадарчая праца. Блізу 80% насельніцтва Нджамэны занятая ў сельскагаспадарчых галінах, улучна ня толькі з вырошчваньне сельскагаспадарчых культураў, але і жывёлагадоўляй. Такім чынам, эканоміка Нджамэны амаль цалкам залежыць ад добрага надвор’я, што можа паставіць эканоміку ў небясьпечны і цяжкі стан у гады зь невялікай колькасьцю ападкаў. Нджамэна атрымлівае фінансавую дапамогу ад Сусьветнага банку, а таксама Афрыканскага банку разьвіцьця.

У горадзе маецца высокі попыт на кваліфікаваных рабочых дзеля працы ў нафтавым і газавым сэктарах, а таксама на працаўнікоў у замежных няўрадавых арганізацыяў, мэдычных установах і выкладаньня ангельскай мовы. Рэзыдэнты Нджамэны абавязаныя плаціць падатак да максымальнай сумы ў 60% ад усяго чыстага прыбытку^[12].

Згодна з дасьледаваньнем, якое вымярае кошт жыцьця для эмігрантаў у гарадах ва ўсім сьвеце, апублікаваным амэрыканскай кансалтынгавай групай Mercer у 2011 годзе, Нджамэна ёсьць трэцім паводле дарагоўлі горадам у сьвеце^[13]. Яна, як і іншыя афрыканскія гарады, пакутуе ад недахопу жыльля, якое адпавядае стандартам, якія чакаюць эмігранты зь іншых краінаў.

Адукацыя

У Нджамэне адукацыю можна разглядаць як раскошу, нават з улікам, што яна ўважаецца абавязковай і бясплатнай з часоў незалежнасьці Чаду ў 1960 годзе^[14]. У Нджамэне маюцца два ўнівэрсытэты, як то Нджамэнскі ўнівэрсытэт з францускай мовай навучаньня, пабудаваны ў 1971 годзе, і Ўнівэрсытэт караля Фэйсала ў Чадзе з арабскай мовай навучаньня^[15], пабудаваны ў 1991 годзе. Сярэднія школы ўлучаюць ліцэй імя Фэлікса Эбуэ, тэхніка-камэрцыйны ліцэй і ліцэй Мантэнь дэ Нджамэна. Сярэдняя школа ў Чадзе ёсьць абавязковай, аднак толькі 68% вучняў старэйшых за 12 гадоў наведваюць школу. З гэтых 68% ажно 70% наведваюць школу ў Нджамэне. Многія вучні ў міжнародных школах ёсьць дзецьмі кіраўнікоў, дыпляматаў і супрацоўнікаў няўрадавых арганізацыяў^[16].

Крыніцы

^ «Cahiers de l’Afrique de l’Ouest Dynamiques de l’Urbanisation Africaine 2020: Africapolis, Une Nouvelle Géographie Urbaine». OECD.
^ «Roman Adrian Cybriwsky, Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture». ABC-CLIO, USA. 2013. — С. 208.
^ ^а ^б Zurocha-Walske, Christine (2009). «Chad in Pictures». Twenty-First Century Books. — С. 17. — ISBN 978-1-57505-956-3.
^ ^а ^б Zeleza, Tiyambe; Dickson Eyoh (2003). «Encyclopedia of twentieth-century African history». Taylor & Francis. — С. 379. — ISBN 978-0-415-23479-5.
^ Rice, Eleanor (3.02.1974). «Nationalism, Drought Make the News in Chad». Arizona Daily Star. — С. 91.
^ Collelo, Thomas (12.1988). «Chad: A Country Study». Federal Research Division. Civil War and Multilateral Mediation, 1979—82.
^ Buijtenhuijs, Robert (1987). «Le Frolinat et les guerres civiles du Tchad». Karthala. — С. 67—175.
^ «N’Djamena (Chad)». Encyclopædia Britannica
^ Decalo, Samuel (1987). «Historical Dictionary of Chad». Scarecrow. — 229—230.
^ «UN condemns rebel attack in Chad». BBC News.
^ «Rebels clash with Chadian forces inside capital». NBC News.
^ «Working in N’Djamena». InterNations.
^ «Our Thinking, Insights, and Perspectives». Mercer
^ «Education & Jobs». Our Africa.
^ «Chad’s education system follows the model of its former colonizer, France». SZTE Klebelsberg Library.
^ «Living in N’Djamena». InterNations.

[1] «Cahiers de l’Afrique de l’Ouest Dynamiques de l’Urbanisation Africaine 2020: Africapolis, Une Nouvelle Géographie Urbaine». OECD.

[2] «Roman Adrian Cybriwsky, Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture». ABC-CLIO, USA. 2013. — С. 208.

[Zurocha-Walske-3] а ^б Zurocha-Walske, Christine (2009). «Chad in Pictures». Twenty-First Century Books. — С. 17. — ISBN 978-1-57505-956-3.

[Zeleza-4] а ^б Zeleza, Tiyambe; Dickson Eyoh (2003). «Encyclopedia of twentieth-century African history». Taylor & Francis. — С. 379. — ISBN 978-0-415-23479-5.

[5] Rice, Eleanor (3.02.1974). «Nationalism, Drought Make the News in Chad». Arizona Daily Star. — С. 91.

[6] Collelo, Thomas (12.1988). «Chad: A Country Study». Federal Research Division. Civil War and Multilateral Mediation, 1979—82.

[7] Buijtenhuijs, Robert (1987). «Le Frolinat et les guerres civiles du Tchad». Karthala. — С. 67—175.

[8] «N’Djamena (Chad)». Encyclopædia Britannica

[9] Decalo, Samuel (1987). «Historical Dictionary of Chad». Scarecrow. — 229—230.

[10] «UN condemns rebel attack in Chad». BBC News.

[11] «Rebels clash with Chadian forces inside capital». NBC News.

[12] «Working in N’Djamena». InterNations.

[13] «Our Thinking, Insights, and Perspectives». Mercer

[14] «Education & Jobs». Our Africa.

[15] «Chad’s education system follows the model of its former colonizer, France». SZTE Klebelsberg Library.

[16] «Living in N’Djamena». InterNations.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]