Лагас

	Лагас
	анг. Lagos
Герб Лагасу	Сьцяг Лагасу
Дата заснаваньня:	1472
Краіна:	Нігерыя
Штат:	Лагас
Кіраўнік:	Babajide Sanwo-Olu[d] і Rilwan Akiolu[d]
Плошча:	999,6 км²
Насельніцтва (2006)
колькасьць:	7 937 932 чал.
шчыльнасьць:	7941,11 чал./км²
Часавы пас:	UTC+1
Геаграфічныя каардынаты:	6°27′11″ пн. ш. 3°23′45″ у. д. / 6.45306° пн. ш. 3.39583° у. д.Каардынаты: 6°27′11″ пн. ш. 3°23′45″ у. д. / 6.45306° пн. ш. 3.39583° у. д.
	Лагас на мапе Нігерыі Лагас
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	http://delhigovt.nic.in/

Ла́гас (па-ангельску: Lagos) — найвялікшы горад у Ніґерыі, трэці па колькасьці насельніцтва горад у Афрыцы пасьля Каіру й Кіншасы, і сёмы па тэмпах прыросту насельніцтва ў сьвеце^[2]. Лагас зьяўляецца эканамічнай і фінансавай сталіцай Нігерыі. Лагас быў першапачаткова тэрыторыяй пражываньня падгрупы аворы народу яруба. Пад кіраўніцтвам свайго правадыра Алафіна аворы пераехалі на востраў Іда, а потым і на выспу Лагас. У XV стагодзьдзі селішча Аворы стала мэтай нападу імпэрыі Бэніна, якая заваявала востраў і назвала яго «Эка»^[3]^[4]. Лагас зьяўляецца велізарным мэгаполісам, які ўзьнік на астравах, падзеленых ручаямі, такіх як выспа Лагас, у вусьця лягуны Лагасу, абаронены ад Атлянтычнага акіяна доўгімі пярэспамі, такіх як на пляжы Бар, якія цягнуцца да 100 км на ўсход і на захад ад вусьця. З самага пачатку Лагас распаўсюджваўся на мацерыку на захад ад лягуны й аглямэрацыі, у цяперашні час дасягае больш за 40 км на паўночны захад ад выспы Лагас.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Лагас зьяўляўся лягерам для ваеннапалонных чальцоў Бэнінскай імпэрыі, якія называлі селішча «Эка»^[5]. Яруба да гэтага часу выкарыстоўваюць імя «Эка» для абазначэньня гораду. «Лагас» было імём, якое было дадзена селішчу й на партугальскай мове азначае «азёры». На сёньняшні дзень Лагас мае высокі адсотак народнасьці аворы, якія мігравалі ў гэтую вобласьць зь Ішэры ўздоўж ракі Агун. На працягу ўсёй гісторыі, горад быў домам для цэлага шэрагу варагуючых этнічных груповак, якія пасяліліся ў гэтым рэгіёне. У першыя часы існаваньня паселішча, горад таксама бачыў пэрыяды панаваньня Бэнінскага Каралеўства^[6].

Партугальскі дасьледчык Руі дэ Сэкейра наведаў гэты рэгіён у 1472 годзе, назваўшы вобласьць вакол гораду Лага-дэ-Курама, верагодна назва зьвязана з партугальскім словам, якое азначае «азёры». Іншым тлумачэньнем зьяўленьня назвы ёсьць тое, што Лагас быў марскім цэнтрам, адкуль партугальцы выпраўлялі экспэдыцыі ўздоўж афрыканскага ўзьбярэжжа й чыя ўласная назва паходзіць ад лацінскага слова Lacobriga.

Лагас быў афіцыйна аб’яўлены брытанскай калёніяй у 1861 годзе. Гэта мела двайны эфэкт, то бок зьмяншэньня гандлю рабамі й устанаўленьня брытанскага кантролю над усімі сфэрамі эканамічнага жыцьця^[7]. Астатняя частка сучаснай Нігерыі была захоплена ў 1887 годзе, і, калі калёнія й пратэктарат Нігерыі быў створаны ў 1914 годзе, Лагас быў аб’яўлены ў якасьці ягонай сталіцай. Яна па-ранейшаму заставалася сталіцай, калі Нігерыя здабыла незалежнасьць ад Вялікабрытаніі ў 1960 годзе. Нараўне зь мігрантамі з усёй Нігерыі й іншых заходнеафрыканскіх краінаў, у горад таксама вярнуліся былыя рабы вядомы як крэолы, якія прыязжалі з Фрытаўну, Сьера-Леонэ, Бразыліі й Вэст-Індыі. Крэольскія працоўныя мелі большую перавагу з-за наяўнасьці ў іх заходняй адукацыі, таму яны заставаліся асноўнымі афрыканскімі каляніяльнымі супрацоўнікамі брытанскай адміністрацыі. Крэолы спрыялі мадэрнізацыі Лагаса, а іхняя веданьне партугальскай архітэктуры ўсё яшчэ можна ўбачыць у архітэктуры на востраве Лагас.

У Лагасе назіраўся хуткі рост на працягу 1960-х і 1970-х гадоў у выніку эканамічнага буму ў Нігерыі да нігерыйскай грамадзянскай вайны, якую інакш называюць Біяфранскай вайной. Лагас быў сталіцай Нігерыі з 1914 да 1991 году. Горад быў пазбаўлены свайго статусу, калі фэдэральная сталічная тэрыторыя была створана ў спэцыяльна пабудаваным горадзе Абуджа. 14 лістапада 1991 году прэзыдыюм і іншыя фэдэральныя дзяржаўныя функцый былі, нарэшце, перададзены ў новы горад, новую сталіцу Абуджа. Тым ня менш, большасьць функцый урада заставалася ў Лагасе да тых часоў пакуль Абуджа знаходзілася ў стадыі будаўніцтва.

Геаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Мапа Лагасу

Большая частка насельніцтва жыве на мацерыку, і большасьць галінаў знаходзяцца там. Лагас славіцца сваёй музыкай і начным жыцьцём і ў апошнія гады шмат начных клюбаў зьявіліся на астравах, што робіць, у прыватнасьці, востраў Вікторыю, галоўнай славутасьцю начнога жыцьця. Раёны мацерыковага Лагаса ўключаюць Эбутэ-Мэта, Сурулэрэ, Яба, дзе знаходзіцца ўнівэрсытэт Лагаса, і Ікеджа.

Горад Лагас знаходзіцца ў паўднёва-заходняй частцы Нігерыі. Некаторыя рэкі, як то Бадагры, працякаюць паралельна берагавой лініі на некаторай адлегласьці, а потым празь пясковы бераг у мора. Двума буйнымі гарадзкімі астравамі Лагаса зьяўляюцца астравы Лагас і Вікторыя. Гэтыя выспы аддзеленыя ад мацерыка асноўным каналам лягуны ў Атлянтычны акіян, які ўтварае Лагаскую бухту. Выспы аддзеленыя адзін ад аднаго ручаямі рознай велічыні й зьвязаны з мацерыковай часткай гораду мастамі. Невялікія разьдзелы некаторых ручаёў былі запоўненыя пяском.

Клімат[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Лагас мае трапічны клімат саваны паводле клясыфікацыі Кёпэна, які падобны на клімат усёй паўднёвай Нігерыі. Ёсьць два сэзону дажджоў, зь цяжкімі дажджамі з красавіка па ліпень і слабы сэзон дажджоў з кастрычніка па лістапад. Існуе кароткі адносна сухі пэрыяд у жніўні й верасні й больш працяглы сухі сэзон са сьнежня па сакавік. Колькасьць месячных ападкаў у траўні—ліпені ў сярэднім складае 400 мм, а ў жніўні й верасьні ён зьніжаецца да 200 мм, а ў сьнежні да 25 мм. Асноўны сухі сэзону суправаджаецца вятрамі харматанамі з пустэльні Сахара, якія ў пэрыяд са сьнежня на пачатак лютага могуць быць вельмі моцнымі^[8].

Кліматычныя зьвесткі для Лагаса
Паказьнік	Сту	Лют	Сак	Кра	Тра	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сьн	Год
Сярэдні максымум t, °C	31	32	32	32	31	29	28	28	28	29	31	31	30,2
Сярэдні мінімум t, °C	23	25	26	25	24	23	23	23	23	23	24	24	23,8
Норма ападкаў, мм	28	46	102	150	269	460	279	64	140	206	69	25	1838
Крыніца: BBC Weather

Эканоміка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Рынак у Лагасе

Лагас зьяўляецца самым квітнеючым горадам у Нігерыі, вялікая частка нацыянальнага багацьця й эканамічнай дзейнасьці сканцэнтравана тут. Большасьць камэрцыйных і фінансавых кампаніяў разьмешчаюцца ў бізнэсовым рэгіёне на высьпе. Таксама большасьць камэрцыйных банкаў краіны, а таксама фінансавых установаў і буйных карпарацыяў маюць свае штаб-кватэры ў горадзе. Лагас мае адзін з самых высокіх узроўняў жыцьця ў параўнаньні зь іншымі гарадамі ў Нігерыі, а таксама ў Афрыцы.

Порт Лагаса зьяўляецца вядучым портам Нігерыі й аднім з самых буйных і ажыўленых у Афрыцы. Ён знаходзіцца ў падпарадкаваньні нігерыйскіх партовых уладаў і порт падзяляецца на тры асноўных рэгіёна: порт Лагаса, які месьціцца ў асноўным канале побач з выспай Лагас, Апапа порт, які месьціць кантэйнэрны тэрмінал, і Тын Кан порт, абодва зь якіх знаходзяцца ў бухце Бадагры, які ўпадае ў бухту Лагас з захаду^[9].

Праз порт ажыцяўляецца ў асноўным экспарт нафты, які павялічыўся ў пэрыяд паміж 1997 і 2000 гадамі^[10]. Нафта й нафтапрадукты забясьпечваюць 14% СУП і 90% валютных паступленьняў у Нігерыі ў цэлым^[11].

Транспарт[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Аўтамабільныя дарогі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Адзін з мастоў Лагасу

Лагас валодае адной з найбуйнейшых і найбольш шырокай дарожнай сеткай у Заходняй Афрыцы. Таксама ў горадзе маюцца прыгарадныя цягнікі, а таксама шэраг паромаў. Аўтамабільныя дарогі, як правіла, перагружаныя ў гадзіны пік, збольшага з-за геаграфічных асаблівасьцяў гораду, а таксама з-за свайго росту насельніцтва. Лагас таксама зьвязваюць вялікая колькасьць дарог і мастоў. Лагас-Ібаданская хуткасная дарога й Лагас-Абэокуцкая хуткасная дарога зьяўляюцца асноўным кантраляваным доступам аўтамабільных дарог у паўночнай частцы гораду й служаць у якасьці міжрэгіянальнай шашы да штатаў Ёо і Агун адпаведна.

Важнасьць Лагаса, як гандлёвага цэнтру й порту, і добрае стратэгічнае становішча прывяло да будаўніцтва праз горад некалькіх трансафрыканскіх дарог, як то трансзаходняафрыканская прыбярэжная шаша, якая злучае Лагас з Бэнінам, а далей і з Дакарам і Нуакшотам, і транссахарская шаша, якая вядзе да Альжыру. У штаце Лагас нядаўна была ўкаранёна сыстэма хуткаснага аўтобуснага транспарту (BRT), першы этап быў завершаны ў лютым 2008 году. Чакаецца, што ён будзе працаваць па восем маршрутаў з выкарыстаньнем спэцыяльна адведзеных для хуткасных аўтобусных палосаў, з мэтай пашырэньня на іншыя маршруты ў будучыні. Было падлічана, што сыстэма будзе перавозіць каля 10 000 пасажыраў у кожным напрамку ў гадзіну ў пікавыя моманты. Сыстэма хуткага транзітнага транспарту будзе ахоплівае адлегласьць каля 22 кілямэтраў у даўжыню. Сыстэма працуе пад кіраваньнем двух апэратараў: NURTW Cooperative (нігерыйскі Зьвяз дарожных працоўнікаў транспарту) і Lagbus, які належыць кампаніі ўрада штата Лагас.

Паромы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паромная карпарацыя штату Лагас працуе на некалькіх рэгулярных маршрутах, напрыклад, паміж выспай Лагас і мацерыковай часткай гораду, у іхнім распараджэньні маюцца сучасныя паромы й прыстані. Прыватныя лодкі запускаюць нерэгулярныя пасажырскія маршруты на лягуну й на некаторых ручаёх.

Авіяперавозкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Лагас абслугоўваецца міжнародным аэрапортам Муртала Мухамэда, аднаго з найбуйнейшых аэрапортаў у Афрыцы. Ён разьмешчаны ў паўночным прыгарадзе Ікоі й мае ўнутраны й міжнародны тэрміналы. З колькасьцю ў 5,1 млн. пасажыраў за 2008 год, праз аэрапорт праходзіць амаль пяцьдзясят адсоткаў усіх паветраных перавозак у Нігерыі. Міжнародныя паездкі з аэрапорта Муртала Махамэда складаюць большасьць усіх перавозак і зь Нігерыі^[12]. Аэрапорт нядаўна падвергнуўся мадэрнізацыі, нараўне з даданьнем новага тэрмінала.

Культура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Музыка й кінаіндустрыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Лагас славіцца па ўсёй Афрыцы сваёй музычнай сцэнай. Лагас зьяўляецца радзімай многіх музычных стыляў, як то нігерыйскі гіп-гоп, хайлайф, джуджу й афрабіт. Лагас таксама зьяўляецца цэнтрам нігерыйскай кінаіндустрыі, горад часьцяком з гэтае прычыны называюць Наліўудам (анг. Nollywood). Аднак кінатэатры паступова губляюць сваіх прыхільнікаў кінаіндустрыі. Фільмы на мове ёруба зьяўляецца самай папулярнай у кінатэатрах, пасьля індыйскіх фільмаў. Фільмы доўгі час не прэзэндуцца ў кінатэатрах, асабліва калі яны зьняты на мове ёруба. Фільмы на ангельскай мове зьяўляюцца самымі папулярнымі й амаль адразу пасьля здымкі трапляюць на рынак. Самым вядомым тэатрам у горадзе зьяўляецца Нацыянальны мастацкі тэатар.

Спорт[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Як і ў іншых буйных гарадах сьвету, футбол зьяўляецца самым папулярным відам спорту Лагаса. Футбольныя клюбы Лагасу ўключаюць «Юліюс Бэргэр», «Фэрст Банк» і «Стэйшэнэры Сторэс».

Нацыянальная зборная Нігерыі па футболе, таксама вядомая як «супэр арлы», гулялі амаль усе свае хатнія матчы ў Лагасе на Нацыянальным стадыёне ў Сурулэрэ, аднак гульні зараз у асноўным гуляюцца на вялікім новым Нацыянальным стадыёне ў Абуджы^[13]^[14].

Турызм[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Фэстываль Эё

Лагас, пасьля паўторнага праекту мадэрнізацыі дасягнутых цяперашняй адміністрацыяй губэрнатара Раджы Бабатундэ Фэшалы, паступова становіцца буйным турыстычным цэнтрам, зьяўляючыся адным з найбуйнейшых гарадоў у Афрыцы й у сьвеце. Лагас у цяперашні час прадпрымае крокі, каб стаць глябальным горадам. У 2009 быў праведзены штогадовы фэстываль Эё, які прайшоў 25 красавіка. Гэта быў адзін з крокаў да наданьня статусу сусьветнага гораду. У цяперашні час Лагас вядомы перш за ўсё як бізнэс-арыентаваны горад і горад зь вялікімі тэмпамі разьвіцьця. Лагас мае шэраг пясковых пляжаў на Атлянтычным акіяне. Два з папулярных пляжаў ўключаюць пляж Бар і Лекі. Акрамя таго ў студзені 2009 году быў адчынены ў горадзе прыватны заапарк, ён служыць домам для шматлікіх жывёлаў Афрыкі. Гэты праект быў цалкам адобраны ўрадам штата. Лагас мае мноства гатэляў ад трох зорак да пяці-зоркавых. Наведвальнікаў у асноўным прываблівае багатая культура Нігерыі, забаўляльныя цэнтры й іншыя паслугі, якія прапануе горад. Турыстычныя славутасьці ўключаюць у сябе палац Аба, нігерыйскі нацыянальны музэй, Храм Фэла й шматлікія марскія курорты^[15].

Адукацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Урад штату Лагасу падтрымлівае дзяржаўныя школы^[16]. Сыстэма адукацыі, практыкуецца па ўсёй краіне. Існуюць наступныя ўрзроўні атрыманьня адукацыі: пачатковая школа, малодшыя клясы сярэдняй школы (JSS), старэйшыя клясы сярэдняй школы (SSS) й унівэрсытэты. Усе дзеці атрымоўваюць базавую адукацыю, зараз на ейнае атрыманьне трэба навучацца дзевяць гадоў.