Ангола

Ангола República de Angola
Сьцяг Герб
Нацыянальны дэвіз: Virtus Unita Fortior
Дзяржаўны гімн: «Angola Avante!»
Афіцыйная мова	партуґальская
Сталіца	Луанда
Найбуйнейшы горад	Луанда
Форма кіраваньня Прэзыдэнт Віцэ-прэзыдэнт	Прэзыдэнцкая рэспубліка Жуан Мануэл Гансалвіш Ларэнсу Барніту ды Соўза Балтазар Дыёгу
Плошча  • агульная  • адсотак вады	23-е месца ў сьвеце 1 246 700 км² нязначны
Насельніцтва  • агульнае (2009)  • шчыльнасьць	61-е месца ў сьвеце 18 498 000 14,8/км²
СУП  • агульны (2008)  • на душу насельніцтва	62-е месца ў сьвеце $105,078 млрд $6251
Валюта	Кўанза (AOA)
Часавы пас	WAT (UTC+1)
Незалежнасьць — ад Партуґаліі	11 лістапада 1975
Аўтамабільны знак	ANG
Дамэн верхняга ўзроўню	.ao
Тэлефонны код	+244
Мапа Анголы

Анго́ла, Анґо́ла — краіна на поўдні цэнтральнай Афрыкі. Мяжуе з Дэмакратычнаю Рэспублікай Конга, Замбіяй, Намібіяй. Правінцыя Анґолы Кабінда адарваная ад асноўнае часткі Анґолы. На захадзе абмываецца Атлянтычным акіянам.

Гісторыя

Упершыню эўрапейцы (партуґальцы) зьявіліся на тэрыторыі Анґолы ў 1482 годзе. У гэты час тут існаваў шэраг дзяржаўных утварэньняў. У 16 стагодзьдзі партуґальцы заснавалі на ўзьбярэжжы Анґолы шэраг апорных пунктаў, у тым ліку ў 1576 годзе — Сан-Паўлу-дэ-Луанда (цяперашняя Луанда). Да канца XIX стагодзьдзя Партуґалія завяршыла калянізацыю тэрыторыі сучаснай Анґолы. У лютым 1961 году пачалася нацыянальна-вызваленчая барацьба анґольскага народу за ліквідацыю партуґальскага каляніялізму. Яна вялася пад кіраўніцтвам трох сфармаваных на этнічнай аснове арґанізацыяў — Народнага руху за вызваленьне Анґолы (МПЛА), Нацыянальнага фронту вызваленьня Анґолы (ФНЛА) і Нацыянальнага саюзу за поўную незалежнасьць Анґолы (УНІТА). На працягу доўгага часу паміж імі існавала суперніцтва, якое ў 1975 перарасло ў ваеннае супрацьстаяньне.

11 лістапада 1975 году ў Луандзе кіраўніцтва МПЛА абвясьціла нацыянальную незалежнасьць Анґолы. УНІТА на чале з Ж. Савімбі працягнула ўзброеную барацьбу за ўладу, у асобныя пэрыяды кантралюючы да 2/3 тэрыторыі краіны. Кропка ва ўнутрыанґольскім канфлікце, які стаў адным з самых працяглых на Афрыканскім кантынэнце, была пастаўленая ў красавіку 2002 году, калі пасьля сьмерці Ж. Савімбі прадстаўнікі анґольскага ўраду і УНІТА падпісалі Мэмарандум аб спыненьні ваенных дзеяньняў. У лістападзе 2002 было абвешчана аб завяршэньні мірнага ўрэґуляваньня ў Анґоле, а ў сьнежні таго жа году ААН адмяніла міжнародныя санкцыі, уведзеныя раней у дачыненьні УНІТА.

Палітыка

Анґола — прэзыдэнцкая рэспубліка. Прэзыдэнт адначасова зьяўляецца главой ураду і галоўнакамандуючым узброенымі сіламі. Па канстытуцыі прэзыдэнт абіраецца на 5 гадоў. Жазэ Эдуарду душ Сантуш (кіраўнік дзяржавы з 1979 году) займае гэты пост у адпаведнасьці з вынікамі першага туру прэзыдэнцкіх выбараў 1992 году. Ён не перавыбіраўся на новы тэрмін з прычыны немагчымасьці правядзеньня выбараў ва ўмовах грамадзянскай вайны, якая доўжылася да 2002. У студзені 2010 году Нацыянальны сход затвердзіў новую канстытуцыю, згодна зь якой лідэр партыі з большасьцю месцаў у Асамблеі становіцца прэзыдэнтам краіныі ня можа быць прэзыдэнтам болей чым два тэрміны. Па новым вобразе выбары прайшлі ў жніўні 2017 року, у выніку якіх новым прэзыдэнтам стаў Жуан Ларэнсу.

Вышэйшы заканадаўчы орґан — Нацыянальная асамблея (аднапалатны парлямэнт, які складаецца з 220 дэпутатаў). Цяперашні склад абраны ў 1992 годзе, 129 месцаў належаць МПЛА, 70 — УНІТА, 6 — Партыі сацыяльнага абнаўленьня Анґолы (ПРС), 5 — Нацыянальнаму фронту вызваленьня Анґолы (ФНЛА), 3 — Лібэральна-дэмакратычнай партыі (ПЛД) і па адным месцы — шэрагу дробных партыяў. Старшыня Нацыянальнай асамблеі — Рабэрту дэ Алмэйда.

Правядзеньне парлямэнцкіх выбараў у Анґоле прызначана на верасень 2008 году.

У краіне налічваецца больш за 100 партыяў і палітычных арганізацыяў, шмат зь якіх існуюць толькі намінальна. Кіроўныя пазыцыі займае МПЛА — партыя сацыял-дэмакратычнай арыентацыі (каля 1,3 млн чальцоў), якая мае статус кансультатыўнага члена Сацыялістычнага інтэрнацыяналу. Найбольшым уплывам МПЛА карыстаецца сярод жыхароў гарадоў, узьбярэжнай зоны, а таксама правінцыяў Луанда, Бэнга, Паўночная Кванза, Маланжэ. Старшыня партыі — Ж. Э. душ Сантуш, генэральны сакратар — Жуліяў Матэўш Паўла.

Вядучая апазыцыйная партыя — УНІТА. Абапіраецца першым чынам на самае шматлікае ў Анґоле племя авімбунду, якое насяляе цэнтральныя правінцыі (Ўамба, Біе, Паўднёвая Кванза, Бенгела), а таксама збольшага на племя баконга, што пражывае ў паўночных правінцыях (Ўіжэ, Зайрэ). Пасьля сьмерці заснавальніка УНІТА Ж. Савімбі (люты 2002 году) адбылося аб’яднаньне розных груповак партыі, уключаючы ваеннае крыло. Старшыня партыі — І. Самакува.

Пасада прэм’ер-міністра, які ажыцьцяўляе апэратыўнае кіраўніцтва ўрадам, займае Фэрнанду ды Піедадэ Дыяш душ Сантуш «Нандо» (з 2002 году).

Судовая сыстэма Анґолы ўключае ў сябе Канстытуцыйны суд (да цяперашняга часу ня створаны, яго функцыі выконвае Вярхоўны суд), Вярхоўны суд, а таксама правінцыйныя і муніцыпальныя суды.

Міністар замежных справаў з 1998 году — Жуан Бэрнарду дэ Міранда (Міністэрства замежных зносінаў).

Геаграфія

Тэрыторыя — 1246,7 тыс. км² (краіна займае па плошчы тэрыторыі 7-е месца на Афрыканскім кантынэнце), у адміністрацыйным дачыненьні падзеленая на 18 правінцыяў, уключаючы сталіцу, якая мае аналягічны статус, 157 муніцыпалітэтаў і звыш 500 сельскіх адміністрацыйных адзінак — камун.

Клімат — вільготны трапічны на поўначы, умераны ў цэнтральнай частцы краіны, засушлівы на поўдні. Сэзон дажджоў працягваецца з кастрычніка па красавік, сухі — з траўня па верасень.

Эканоміка

Па запасах карысных выкапняў Анґола зьяўляецца адной з найбагацейшых краінаў Афрыкі. У Анґоле маюцца радовішчы нафты (агульныя запасы — 4,2 млрд т., прамысловыя — 420 млн т), газу, алмазаў, жалезнай (0,2—0,5 млрд т.) і меднай (125—280 млн т) руд, фасфарытаў (60—150 млн т), кварца (0,8—1 млрд т), граніту (1,2 млрд т), золата, срэбра, рэдказямельных элемэнтаў, гіпсу, сыравіны для вытворчасьці цэмэнту. Валодае вялікімі гідраэнэргетычнымі рэсурсамі (па ацэнцы парадку 1,9 млрд кВт*г).

Сацыяльна-эканамічнае становішча Анґолы застаецца складаным. Шматгадовая грамадзянская вайна нанесла краіне сумарную матэрыяльную шкоду парадку 20 млрд дал. ЗША. Агульны аб’ём прамысловай вытворчасьці, за выключэньнем здабычы нафты, скараціўся да 10% ад узроўню 1973 году. Узровень жыцьця ў краіне працягвае заставацца нізкім: прыбыткі 70% анґольцаў складаюць меней 1 дал. у дзень. Некаторае аздараўленьне эканамічнай сытуацыі дасягаецца галоўным чынам за кошт павелічэньня прыбыткаў ад экспарту прадуктаў нафтавай і горназдабываючай галін. У 2007 годзе ў Анґоле здабывалася 1,7 млн барэляў нафты ў дзень (625,7 млн барэляў у год). Да 2010 году плянуецца давесьці здабычу да 2,6 млн барэляў нафты ў дзень. Доля нафты ў анґольскім ВУП складае каля 60%, а ў агульным аб’ёме паступленьняў у бюджэт — 80%.

Аб’ём ВУП у 2007 па папярэдніх дадзеных, склаў парадку 59 млрд дал. ЗША, ВУП на душу насельніцтва — 2780 дал. ЗША. Тэмпы росту ВУП у 2007 годзе — каля 23%. Інфляцыя ў 2007 годзе склала троху меней 12%.

Другім па значэньні пасьля нафтавага застаецца горназдабываючы сэктар, высокія тэмпы росту якога забясьпечвае дыямэнтна-брыльянтавы комплекс. У 2007 у Анґоле было здабыта 9,7 млн карат дыямэнтаў, што ў коштавым выразе склала парадку 1,3 млрд дал. ЗША. У адпаведнасьці з прагнозамі ў 2008 годзе вытворчасьць неапрацаваных дыямэнтаў у краіне дасягне 10 млн карат.

Па зьвестках Сусьветнага банку, валютныя рэзэрвы Анґолы вырасьлі з 3 млрд дал. у сьнежні 2005 году да 9,2 млрд дал. да канца 2006 году, а ў 2007 годзе склалі 13,5 млрд дал. За кошт павелічэньня золатавалютных запасаў урадам створаны стабілізацыйны фонд.

Нягледзячы на рост сельскагаспадарчай вытворчасьці, які адзначаецца ў апошні час, краіна мае сур’ёзныя цяжкасьці з забесьпячэньнем насельніцтва прадуктамі харчаваньня. Сельская гаспадарка задавальняе толькі 10% патрэбнасьцяў краіны ў харчаваньні і сыравіне.

Валютныя паступленьні Анґолы ў асноўным забясьпечваюцца за кошт вывазу нафты, газу і нафтапрадуктаў, а таксама неапрацаваных дыямэнтаў. За кошт павелічэньня продажу нафты рэзка вырасьлі аб’ёмы анґольскага экспарту (90% — нафта). У 2006 экспарт дасягнуў 35 млрд дал. ЗША (2005 — 20 млрд дал. ЗША, 2004 — 13,5 млрд дал. ЗША). Імпарт 2006 — 10,5 млрд дал. ЗША (2005 — 9 млрд дал. ЗША, 2004 — 5,8 млрд дал. ЗША). Гандлёвыя і зьнешнеэканамічныя сувязі арыентаваныя першым чынам на такія краіны, як ЗША, Партуґалія, ПАР, КНР, Францыя, Нямеччына, Бразылія.

Магчымасьці мясцовага турызму з-за сацыяльнай напружанасьці, якасьці дарог і слаба разьвітай інфрастуктуры абмежаваныя. Разам з тым анґольскі ўрад праяўляе зацікаўленасьць у разьвіцьці турыстычнага сэктару, разглядаючы яго ў ліку магчымых напрамкаў дывэрсіфікацыі нацыянальнай эканомікі.

Транспарт

У цяперашні час транспартная галіна Анґолы находзіцца ў крытычным стане. Многія аўтамабільныя дарогі і чыгункі, а таксама аэрапорты сталі непрыдатныя для выкарыстаньня або находзяцца ў аварыйным стане, значная частка партоў ня здольная прымаць грузы. Статус міжнароднага аэрапорта мае толькі сталічны аэрапорт «4-га лютага». Працягласьць чыгуначнай сеткі — 2719 км.

Дэмаграфія

Насельніцтва (травень 2008) — больш за 14,5 млн чалавек. Асноўныя этнічныя групы — авімбунду (37%), кімбунду (25%), баконга (13%), чокве, куаньяма/авамба, ньянека, нгангела, кабінда і іншыя — 25%. Прырост насельніцтва складае каля 3% у год. У гарадах пражывае больш 40% насельніцтва краіны.

Больш паловы анґольцаў — каталікі, 35% — пратэстанты, астатнія прытрымваюцца традыцыйных вераваньняў.

Сярэдняя працягласьць жыцьця складае 40 гадоў. Дзіцячая сьмяротнасьць — адна з самых высокіх у сьвеце (260 на 1000 дзяцей ва ўзросьце да 5-ці гадоў, 154 — на 1000 нованароджаных). 65% жыхароў Анґолы не абхопленыя базавым мэдыцынскім абслугоўваньнем. Адзначаны рост захворваньня СНІДам. Застаецца надзвычай высокім узровень сьмяротнасьці ад малярыі і інфэкцыйных захворваньняў.

Непісьменнасьць насельніцтва ва ўзросьце больш за 15 гадоў — каля 42%.

Культура

У Луандзе дзейнічаюць 5 унівэрсытэтаў, зь якіх найболей буйнымі зьяўляюцца Дзяржаўны ўнівэрсытэт імя А. Нэта (6,5 тыс. студэнтаў) і Каталіцкі ўнівэрсытэт (філіял лісабонскага ўнівэрсытэту «Лузіяда»).

Існуе два дзяржаўных канала тэлебачаньня, адна дзяржаўная і некалькі незалежных радыёстанцыяў, выдаецца штодзённая ўрадавая газэта «Жорнал дэ Ангола», некалькі штотыднёвых незалежных выданьняў.

Вонкавыя спасылкі

Ангола — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Ангола на сайце «Сусьветная геаграфія» (рас.)
• Angola.org
• www.luandamap.com — Streetmap of Luanda and other maps of Angola
• www.angolinks.com — Linklist Angola