Заслаўскі кальвінскі збор

Помнік абарончай і сакральнай архітэктуры
Заслаўскі кальвінскі збор
Заслаўскі кальвінскі збор
Краіна	Беларусь
Места	Заслаўе
Адрас	Замкавая вул., д. 6
Каардынаты	54°0′26.5″ пн. ш. 27°17′30″ у. д. / 54.007361° пн. ш. 27.29167° у. д. / 54.007361; 27.29167Каардынаты: 54°0′26.5″ пн. ш. 27°17′30″ у. д. / 54.007361° пн. ш. 27.29167° у. д. / 54.007361; 27.29167
Канфэсія	Беларускі экзархат
Эпархія	Менская япархія
Архітэктурны стыль	рэнэсанс
Заснавальнік	Ян Глябовіч
Дата заснаваньня	XVI ст.
Будаваньне	1577—??? гады
Асноўныя даты: 1628 — пераўтварэньне ў касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла 1676 — заснаваньне кляштару дамініканаў 1833 — пераўтварэньне ва ўніяцкую царкву Сьвятога Спаса 1839 — перадача Ўрадаваму сыноду Расейскай імпэрыі 1930-я — закрыцьцё савецкімі ўладамі 1972 — разьмяшчэньне музэю рамёстваў і народных промыслаў 1990 — перадача Беларускаму экзархату 5 чэрвеня 2013 — пачатак набажэнстваў па-беларуску
Апошні плябан	Мікалай Мазгоў
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Стан	дзейны
Сайт	zaslavl-sobor.by
Заслаўскі кальвінскі збор на мапе Беларусі Заслаўскі кальвінскі збор
Заслаўскі кальвінскі збор на Вікісховішчы

Заслаўскі кальвінскі збор^[1] — помнік архітэктуры XVI стагодзьдзя ў Заслаўі. Знаходзіцца ў цэнтры места пад адрасам вуліца Замкавая, 6, пасярод колішняга замка. З 1628 году дзеяў як касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла, з 1833 году — уніяцкая царква Сьвятога Спаса. У 1839 годзе ўлады Расейскай імпэрыі гвалтоўна перавялі царкву ў юрысдыкцыю Ўрадавага сыноду, пазьней Маскоўскага патрыярхату. Твор архітэктуры рэнэсансу. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

У будынку збору дзее сабор Перамяненьня Гасподняга Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату. З чэрвеня 2013 году ў ім ладзяць набажэнствы па-беларуску, якія на 2023 год праходзілі кожную апошнюю суботу месяца.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У 1577 годзе ўладальнік Заслаўя князь Ян Глябовіч распачаў будаваньне збору на тэрыторыі замка^[2]. Яшчэ ў 1572 годзе Ян Глябовіч запрасіў сюды Сымона Буднага. Пры кальвінскім зборы існавала школа, дзе маглі навучацца дзеці розных станаў.

У 1628 годзе кашталян віленскі Мікалай Глябовіч перадаў збор каталікам, якія пераасьвяцілі яго пад касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла. Новыя ўладальнікі Заслаўя Казімер і Крыстына Сапегі перадалі будынак кляштару дамініканаў, заснаванаму ў 1676 годзе. У 1678 годзе збор часткова перабудавалі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па другім падзеле Рэчы Паспалітай (1793 год), калі Заслаўе апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл і кляштар працягвалі дзеяць. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) у 1833 годзе расейскія ўлады ліквідавалі кляштар дамініканаў. Будынак збору перайшоў да ўніятаў, якія асьвяцілі яго пад тытулам Сьвятога Спаса ў памяць некалі існай у Заслаўі царквы.

Па гвалтоўнай ліквідацыі Грэцка-Каталіцкай (Уніяцкай) царквы ў 1839 годзе расейскія ўлады адабралі будынак збору ў Сьвятога Пасаду і перадалі ў валоданьне Урадаваму сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). У 1865 годзе збор перабудавалі.

Найноўшы час

У 1930-я гады савецкія ўлады зачынілі царкву, у яе будынку разьмясьцілі мучны склад. У 1968—1972 гадох праводзілася рэстаўрацыя помніка, па якой у ім разьмясьціўся музэй рамёстваў і народных промыслаў. У 1990 годзе будынак збору перадалі Беларускаму экзархату Маскоўскага патрыярхату. У 1996 годзе тут адбыўся пажар.

У 2013 годзе на Дзень памяці Эўфрасіньні Полацкай у саборы Перамяненьня Гасподняга ўпершыню правялі набажэнства па-беларуску. Яго пачынальнікам стаў протаярэй Мікалай Мазгоў. Ад 2015 году беларускамоўнае набажэнства пачалі ладзіць рэгулярна кожную апошнюю суботу месяца. У выніку Заслаўскі сабор стаў першай праваслаўнай царквой Менскага раёну, дзе пачалі праводзіць набажэнствы роднай мовай. Пазьней богаслужэньні на беларускай мове сталі прыцягваць паломнікаў з суседніх паселішчаў Менскага раёну, а таксама з Маладэчна і Менску, бо іх таксама пачалі ладзіць на сьвяты памяці беларускіх сьвятых^[3].

Архітэктура

Адзін з найбольш выразных помнікаў архітэктуры рэнэсансу Вялікага Княства Літоўскага з рысамі абарончага дойлідзтва. Асаблівасьцю помніка зьяўляецца таксама адсутнасьць алтарнай апсыды (характэрная рыса пратэстанцкіх збораў Вялікага Княства Літоўскага). Гэта прастакутная ў пляне базыліка, каталікон якой мае даволі прысадзісты выгляд. Тоўстыя сьцены збору сканчаюцца высокім аркатурным пасам, у якім раней існавалі байніцы. Перад каталіконам узвышаецца 30-мэтровая вежа з шасьцю ярусамі, у кожным зь якіх таксама былі байніцы. Пачаткова збор ня меў вежы, яе дабудавалі крыху пазьней. Звонку сьцены аздабляюцца вэртыкальнымі пілястрамі і рустам.

Збор стаіць пасярод магутнага бастыённага замка і мае выразна абарончыя рысы: ён мог служыць апошнім прытулкам абаронцам, а высокая вежа, відаць, выконвала функцыі вежы-дазорцы.

Галерэя

Гістарычныя здымкі і графіка

Старыя здымкі і графіка
Абмеры, 1853 г.
Па надбудове купала-цыбуліны, каля 1900 г.
да 1918 г.
З боку Рынку, да 1919 г.

Сучасныя здымкі

Сучасны стан
Агульны выгляд
З боку алтарнай часткі
З боку гістарычнага Рынку
Аздабленьне парталу рустам

Крыніцы

^ Калкін В. Заслаўскі кальвінскі збор // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 649.
^ Ткачоў М. Абарончыя збудаванні заходніх зямель Беларусі ХІІІ—XVIII стст. — Менск, 1978. С. 135.
^ Уладзімер Русаковіч. Стаць бліжэй да Бога / ген.дыр. Ларыса Коршун, рэд. Галіна Наркевіч // Менская праўда : газэта. — Беларускі дом друку, 20 студзеня 2023. — № 5 (15 439). — С. 14.

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Крыванос Ф. Заслаўская Спаса-Праабражэнская царква // Вестник Белорусского Экзархата. — 1991. — № 1 (6). — С. 37-39.
Крыванос Х. Заслаўская Спаса-Праабражэнская царква: [Археал. даслед. (2-я палова XVI — пач. XVII ст.)] // Вестник Белорусского Экзархата. — 1993. — № 1. — С. 37-39.
Ткачоў М. Абарончыя збудаванні заходніх зямель Беларусі ХІІІ—XVIII стст. — Менск, 1978.

Вонкавыя спасылкі

Заслаўскі кальвінскі збор , Radzima.org

[1] Калкін В. Заслаўскі кальвінскі збор // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 649.

[2] Ткачоў М. Абарончыя збудаванні заходніх зямель Беларусі ХІІІ—XVIII стст. — Менск, 1978. С. 135.

[3] Уладзімер Русаковіч. Стаць бліжэй да Бога / ген.дыр. Ларыса Коршун, рэд. Галіна Наркевіч // Менская праўда : газэта. — Беларускі дом друку, 20 студзеня 2023. — № 5 (15 439). — С. 14.

[1]

[2]

[3]