Заслаўскі кальвінскі збор

Помнік абарончай і сакральнай архітэктуры
Заслаўскі кальвінскі збор
Заслаўскі кальвінскі збор
Краіна	Беларусь
Места	Заслаўе
Каардынаты	54°0′26.5″ пн. ш. 27°17′30″ у. д.
Канфэсія	Беларуская праваслаўная царква
Эпархія	Менская япархія
Архітэктурны стыль	рэнэсанс
Заснавальнік	Ян Глябовіч
Дата заснаваньня	XVI ст.
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Сайт	http://zaslavl-sobor.by
Заслаўскі кальвінскі збор на мапе Беларусі Заслаўскі кальвінскі збор
Заслаўскі кальвінскі збор на Вікісховішчы

Заслаўскі кальвінскі збор — помнік архітэктуры XVI ст. у Заслаўі. Знаходзіцца пасярод колішняга замка, пад адрасам вуліца Замкавая, 6. З 1628 году дзейнічаў як касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла, з 1833 году — уніяцкая царква Сьвятога Спаса. У 1839 годзе ўлады Расейскай імпэрыі гвалтоўна перавялі царкву ў юрысдыкцыю Маскоўскага патрыярхату. Твор архітэктуры рэнэсансу. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

У наш час у будынку збора месьціцца Спаская царква (царква Праабражэньня Гасподняга) Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У 1577 годзе ўладальнік Заслаўя князь Ян Глябовіч распачаў будаваньне збору на тэрыторыі замка. Яшчэ ў 1572 годзе Я. Глябовіч запрасіў сюды Сымона Буднага. Пры кальвінскім зборы існавала школа, дзе маглі навучацца дзеці розных станаў.

У 1628 годзе кашталян віленскі Мікалай Глябовіч перадаў збор каталікам, якія пераасьвяцілі яго пад касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла. Новыя ўладальнікі Заслаўя Казімер і Крыстына Сапегі перадалі будынак кляштару дамініканаў, заснаванаму ў 1676 годзе. У 1678 годзе збор часткова перабудавалі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па другім падзеле Рэчы Паспалітай (1793 год) касьцёл і кляштар працягвалі дзейнічаць. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) у 1833 годзе расейскія ўлады ліквідавалі кляштар дамініканаў. Будынак збора перайшоў да ўніятаў, якія асьвяцілі яго пад тытулам Сьвятога Спаса ў памяць некалі існай у Заслаўі царквы. Па ліквідацыі Ўніяцкай царква ў 1839 годзе будынак перайшоў да Найсьвяцейшага ўрадавага сыноду (Маскоўскага патрыярхату). У 1865 годзе помнік перабудавалі.

Найноўшы час

У 1930-я гады савецкія ўлады зачынілі царкву, у будынку разьмясьцілі мучны склад. У 1968—1972 гадох праводзілася рэстаўрацыя помніка, па якой у ім разьмясьціўся музэй рамёстваў і народных промыслаў. У 1990 годзе будынак перадалі Беларускаму экзархату Маскоўскага патрыярхату. У 1996 годзе ў зборы адбыўся пажар.

Архітэктура

Адзін з найбольш выразных помнікаў архітэктуры рэнэсансу Вялікага Княства Літоўскага з рысамі абарончага дойлідзтва. Асаблівасьцю помніка зьяўляецца таксама адсутнасьць алтарнай апсыды (характэрная рыса пратэстанцкіх збораў Вялікага Княства Літоўскага). Гэта прастакутная ў пляне базыліка, каталікон якой мае даволі прысадзісты выгляд. Тоўстыя сьцены збора сканчаюцца высокім аркатурным пасам, у якім раней існавалі байніцы. Перад каталіконам узвышаецца 30-мэтровая вежа з шасьцю ярусамі, у кожным зь якіх таксама былі байніцы. Першапачаткова збор ня меў вежы, яе дабудавалі крыху пазьней. Звонку сьцены аздабляюцца вэртыкальнымі пілястрамі і рустам.

Збор стаіць пасярод магутнага бастыённага замка і мае выразна абарончыя рысы, у прыватнасьці ён мог служыць апошнім прытулкам абаронцам, а высокая вежа, відаць, выконвала функцыі вежы-дазорцы.

Галерэя

Гістарычныя здымкі і графіка

• Старыя здымкі і графіка
• 

  Абмеры, 1853 г.

• 

  Па надбудове купала-цыбуліны, каля 1900 г.

• 

  да 1918 г.

• 

  З боку Рынку, да 1919 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 

  Агульны выгляд

• 

  З боку алтарнай часткі

• 

  З боку гістарычнага Рынку

• 

  Аздабленьне парталу рустам

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 684 с.: іл. ISBN 985-11-0314-4.
• Ткачоў М. Абарончыя збудаванні заходніх зямель Беларусі ХІІІ—XVIII стст. — Менск, 1978.

Вонкавыя спасылкі

Заслаўскі кальвінскі збор — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Царква Праабражэньня Гасподняга ў Заслаўі, Radzima.org