Гісторыя Браслава

Браслаў — даўняе магдэбурскае места, цэнтар гістарычнага рэгіёну (частка Віленшчыны).

Полацкае княства[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паводле зьвестак археалягічных раскопак яшчэ ў ІХ стагодзьдзі на месцы сучаснага Браслава існавала старажытнае паселішча латгалаў і крывічоў. У пачатку ХІ стагодзьдзя на месцы спаленага паселішча паўстаў памежны горад Полацкага княства. Умацаваны валам вышынёй ад 3 да 9 м, дзядзінец старажытнага Браслава разьмяшчаўся на пярэсмыку паміж азёрамі Дрывяты і Навята на Замкавай гары, побач знаходзіўся пасад. У ХІ—ХІV стагодзьдзях насельніцтва займалася ў асноўным сельскай гаспадаркай, паляваньнем, рамёствамі, гандлем.

Першы пісьмовы ўпамін пра Браслаў зьмяшчаецца ў Хроніцы Быхаўца і Хроніцы М. Стрыйкоўскага пад 1065 у зьвязку зь мітычным нападам на яго літоўскіх князёў братоў Кернуса і Гімбута.

Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

З пачатку ХІV стагодзьдзя Браслаў знаходзіўся ў валоданьні вялікіх князёў і згодна з тэстамэнтам Гедыміна перайшоў да ягонага сына Яўнута. Дзяржаўцамі Браслава былі Сапегі, Масальскія, Скумін-Тышкевічы. У пачатку ХV стагодзьдзя места стала цэнтрам павету Віленскага ваяводзтва. Павятовыя соймікі зьбіраліся на Замкавай гары, тут жа, паводле пастановы вальнага сойму (1590), збудавалі дом для паседжаньняў суду і зьбераганьня архіву. У гэты ж час на сродкі ваяводы віленскага і старосты браслаўскага В. Манівіда ў месьце збудавалі касьцёл^[1] .

8 кастрычніка 1500 вялікі князь Аляксандар надаў Браславу прывілей на няпоўнае Магдэбурскае права. У 1506 па сьмерці Аляксандра места перайшло да ягонай жонкі Алены. Яна заснавала тут жаночы манастыр з царквой Сьвятой Барбары, у якой жыла да сваёй сьмерці ў 1513^[2].


Мескі герб і павятовая пячатка (1792)

У ХVІ—ХVІІ стагодзьдзях вялікую ролю меў Браслаўскі замак, які ўпершыню ўпамінаецца пад 1514. На 1554 паводле інвэнтару ў месьце было 5 вуліцаў, 110 дамоў, зь іх 65 дамоў знаходзілася на вуліцы Вялікай, што праходзіла ўздоўж возера Дрывяты. На гэтай жа вуліцы разьмяшчаліся царква, касьцёл, лякарня, сядзіба князёў Масальскіх. Існавалі таксама кляштар, 40 корчмаў. Месьцічы займаліся пераважна земляробствам, часткова гандлем і рамёствамі^[2]. У 1579 С. Пахалавіцкі пазначыў Браслаў на сваёй мапе як паселішча на высьпе. За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1661 маскоўскія войскі поўнасьцю зруйнавалі Браслаў. Вальны сойм вызваліў места ад усіх падаткаў на 4 рокі^[2].

У 1787 адбыўся апошні соймік Браслаўскага павету. 2 чэрвеня 1792 кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі апошнім зь местаў на тэрыторыі сучаснай Беларусі^[3] надаў Браславу герб: «у блакітным полі залатое сонца, на якім блакітны трыкутнік з чалавечым вокам — вокам Боскага наканаваньня»^[4]. Неўзабаве згодна з пастановаю Гарадзенскага сойму (1793) Браслаў стаў сталіцаю ваяводзтва. На 1794 тут было 68 будынкаў^[2], з прычыны пазьнейшага пажару цэнтар ваяводзтва перанесьлі ў Відзы. 11 траўня 1794 на вуліцах места адбыўся бой паміж паўстанцамі Т. Касьцюшкі і расейскімі карнымі войскамі^[2].

Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Браслаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам павету Віленскай губэрні (з 1797 — у Літоўскай, а з 1801 — у Віцебскай губэрні). Статус паселішча панізілі да мястэчка. У 1843 яго далучылі да Новааляксандраўскага павету Ковенскай губэрні^[5].

У сярэдзіне ХІХ ст. у Браславе было 60 двароў; працавалі лякарня, вучэльня, піваварня; дзейнічалі касьцёл і сынагога. На 1913 у мястэчку працавалі лякарня, сельская вучэльня, вінакурны завод.

У Першую сусьветную вайну у кан. 1915 — лютым 1918 непадалёк ад Браслава праходзіла лінія фронту. У лютым — пач. сьнежня 1918 мястэчка займалі нямецкія войскі, у сьнежні 1919 — чэрвені 1920 — польскія войскі.

Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

25 сакавіка 1918 згодна з Трэцяй Устаўной граматай Браслаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 паводле пастановы І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР. У 1920 Браслаў увайшоў у склад Сярэдняй Літвы. На 1921 у мястэчку было 243 будынкі, працавалі млын, тартак, цагельня, дробныя крамы. З 1922 Браслаў апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам павету Віленскага ваяводзтва. У 1920-я адміністрацыйны цэнтар места перанесьлі на яго заходнюю ўскраіну. Тут узьвялі грамадзкія і гаспадарчыя будынкі, 2-павярховыя жылыя дамы для павятовай адміністрацыі і інш. урадоўцаў. Апроч гэтага, у Браславе заснавалі мэханічную пякарню, распачаў працу рыбны завод. У 1928—1929 з прычыны кепскіх мэтэаралягічных умоваў на Віленшчыне паўстала пагроза голаду. На дапамогу галадоўцам выдаткоўваліся дзяржаўныя сродкі, зьбіраліся ахвяраваньні. Да канца 1929 голад удалося пераадолець

У 1939 Браслаў увайшоў у БССР, дзе ў 1940 стаў цэнтрам раёну Вялейскай вобласьці (з 1944 у Полацкай, з 1954 — Маладэчанскай, а з 1960 — Віцебскай вобласьці). У Другую Сусьветную вайну з 27 чэрвеня 1941 да 6 чэрвеня 1944 места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 6 красавіка 1944 каля Браслава савецкая партызанская брыгада імя Жукава зьнішчыла аддзел Арміі Краёвай пад камандай Казімера Краўзэ «Ваўжэцкага». Саветы забілі 21 польскага жаўнера, дабілі параненых^[6].

Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Азёры[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Азёры
Дрывяты. Ян Булгак, 1934 г.
Дрывяты, да 1939 г.
Дрывяты, 1 ліпеня 1936 г.
Навяты, да 1930 г.

Рынак[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Рынак
1930
1934
да 1939
да 1939
да 1939

Вуліца Вялікая[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вялікая вуліца
1915
1930
да 1939
да 1939
да 1939
да 1939

Калёнія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Калёнія ўраднікаў
1930
1931
1938
да 1939

Іншае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Места на старых здымках
Агульны выгляд, 1935
Павятовая адміністрацыя, 1930
Павятовая адміністрацыя, да 1939
Вуліца, да 1939
Вуліца, да 1939
Чыгуначная станцыя, да 1939

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ Грынявецкі В. Браслаў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 341.
^ ^а ^б ^в ^г ^д Грынявецкі В. Браслаў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 342.
^ Ужо сёньня: апошні горад Беларусі атрымаў магдэбурскае права Ужо сёньня. Радыё Свабода (2 чэрвеня 2021). Праверана 2 чэрвеня 2021 г.
^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998.
^ Sulistrowski F. Brasław // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880. S. 354.
^ Markowski D. Płonące Kresy. Operacja „Burza” na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej. — Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2011. S. 107.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 2: Аршыца — Беларусцы. — 480 с. — ISBN 985-11-0061-7
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Браслаўскага р-на. — Мн.: Паліграфафрмленне, 1998. — 709 с.: іл. ISBN 985-6351-03-0.
Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
Шыдлоўскі К. Назва горада: міфы, меркаванні і факты // «Браслаўская звязда», 13 сакавіка 1996.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
Markowski D. Płonące Kresy. Operacja „Burza” na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej. — Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2011. ISBN 978-83-7399-454-6.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.

[evkl341-1] Грынявецкі В. Браслаў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 341.

[evkl-2] а ^б ^в ^г ^д Грынявецкі В. Браслаў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 342.

[3] Ужо сёньня: апошні горад Беларусі атрымаў магдэбурскае права Ужо сёньня. Радыё Свабода (2 чэрвеня 2021). Праверана 2 чэрвеня 2021 г.

[4] Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998.

[5] Sulistrowski F. Brasław // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880. S. 354.

[a-6] Markowski D. Płonące Kresy. Operacja „Burza” na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej. — Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2011. S. 107.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]