Алесь Звонак

Пётар Барысавіч Звонак
Асабістыя зьвесткі
Псэўданімы	Алесь Звонак (інш. Алесін, П.Алесін, Сашка Звонак)
Нарадзіўся	14 лютага 1907 Менск
Памёр	2 лютага 1996 Менск
Пахаваны	Менск
Сужэнец	Натальля Вішнеўская
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	паэт, драматург, перакладнік, тэатразнавец
Мова	беларуская мова і расейская мова
Дэбют	«Буры ў граніце», 1929
Узнагароды
Творы на сайце Knihi.com
Пётар Барысавіч Звонак у Вікісховішчы

Алесь Звонак (сапр. — Пётар Барысавіч Звонак; 14 лютага 1907, Менск — 2 лютага 1996, Менск) — беларускі паэт, драматург, перакладнік, тэатразнавец.

Біяграфія

Маленства

Пётар Барысавіч Звонак нарадзіўся 14 лютага 1907 году ў Менску трэцім з чатырох сыноў. Пазьней пра сваё маленства паэт прыгадваў:

Вось у такім паўзмрочным сутарэньні, побач з палацам графа Чапскага на былой Скобелеўскай вуліцы (цяпер Чырвонаармейская), і зьявіўся я на сьвет. Паколькі маё зьяўленьне ня вельмі ўзрадавала бацьку, які ўжо меў дваіх парасткаў, і паколькі я адважыўся падаць рашучы голас пратэсту з-за нястачы харчу, бацька аднойчы вышпурнуў мяне на сумёт сьнегу ў двары. Як гаворыць сямейнае паданьне, калі мяне здымалі адтуль, я ціха-мірна ўглядаўся ў чыстае сьветла-блакітнае зімовае неба, па-філязофску паставіўшыся да бацькавага агрэсіўнага акту.

— Звонак А. Неспакойныя сэрцы. — Мінск: Маст. літ., 1973. — С. 6

.

Бацька Барыс Антонавіч працаваў рабочым у князёў Радзівілаў, графа Чапскага, потым у пошуках заробку накіраваўся на чыгунку ў Менск. Удзельнічаў у расейска-японскай і грамадзянскай вайне ў Расеі. Маці паэта была родам з былога Ігуменскага павету Пухавіцкай воласьці. У часе знаходжаньня бацькі на фронце з 1914 па 1917 гг. тры яго сыны былі зьмешчаны ў дзіцячы прытулак. На руках у маці заставаўся самы меншы, чацьвёрты.

Ужо пасьля кастрычніцкага перавароту будучы паэт апынуўся на матчынай радзіме — Пухавіцкай воласьці Ігуменскага павету, дзе працаваў падпаскам. Пазьней, ратуючыся ад голаду, прыехаў на Аршаншчыну ў мястэчка Ляды. Там яго ўсынавіў былы чыноўнік пошты, ад якога малады Пётар зьбег узімку 1922 году і вярнуўся ў Менск. Пасьля вяртаньня бацькі з Грамадзянскай вайны будучы паэт разам зь ім і старэйшымі братамі хадзіў па вёсках, клаў печы і ўзводзіў падмуркі ў сялянскіх хатах.

Адукацыя

У 1923 годзе Пётар Звонак скончыў сямігодку, агульнаадукацыйныя курсы і атрымаў пасьведчаньне аб сярэдняй адукацыі. Мову і літаратуру на курсах выкладаў ужо вядомы тады паэт Язэп Пушча. Звонак паказаў яму два сшыткі ўласных вершаў, і той запрасіў яго ў Інстытут беларускай культуры. Пасьля заканчэньня курсаў у 1925 г. працаваў у Беларускім аддзяленьні акцыянэрнага таварыства «Кніга вёсцы» і адказным сакратаром полацкай акруговай газэты «Чырвоная Полаччына». Таксама кіраваў полацкай філіяй «Маладняку» (1925—1927).

Першыя вершы Алеся Звонака былі зьмешчаныя ў часопісе «Малады араты» (1925), а ў пачатку 1926 году выйшаў першы зборнік «Пунсовае раньне» (у суаўтарстве зь Янкам Бобрыкам і Янкам Туміловічам).

У 1927—1929 гг. быў рэдактарам літаратурных перадач Беларускага радыё, у 1929—1931 гг. — адказны сакратар і рэдактар аддзела паэзіі часопісу «Маладняк». Адначасова ў 1931 г. скончыў літаратурна-лінгвістычнае аддзяленьне пэдагагічнага факультэту БДУ і паступіў на трэці курс Маскоўскага ўнівэрсытэту на літаратурны факультэт. У 1932 г. у сувязі зь ліквідацыяй факультэту на яго базе быў створаны Рэдакцыйна-выдавецкі інстытут. Алесь Звонак не пажадаў там вучыцца і паступіў у асьпірантуру пры Тэатральным камбінаце, але яна таксама хутка была расфармаваная ў сувязі з стварэньнем Канстанцінам Станіслаўскім Тэатральнай акадэміі пры МХАТ. Звонак быў накіраваны ў Ленінградзкую акадэмію мастацтвазнаўства, дзе спэцыялізаваўся па гісторыі тэатру XX стагодзьдзя. Падрыхтаваў манаграфію пра дзейнасьць Усевалада Меерхольда і Ўладзіслава Галубка. Быў навуковым супрацоўнікам АН БССР, працаваў у газэце «Літаратура і мастацтва». Быў жанаты на беларускай паэтцы Натальлі Вішнеўскай.

Арышт і рэабілітацыя

У лістападзе 1936 году быў беспадстаўна арыштаваны савецкімі ўладамі і сасланы ў Магаданскую вобласьць (1937—1946). 3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў Беларускай ССР (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Алеся Звонака прадугледжвалася «спальваць». Па вызваленьні зь лягера працаваў на Поўначы геолягам і золаташукальнікам. У 1954 годзе рэабілітаваны. Пад канец 1955 вярнуўся у Менск, дзе займаўся творчай дзейнасьцю. У 1992 годзе яму была прысуджана Дзяржаўная прэмія Беларусі імя Янкі Купалы за кнігу вершаў «Святлацені» і прысвоена званьне заслужанага работніка культуры Рэспублікі Беларусь.

Творчасьць

Творчасьць Алеся Звонака ўмоўна можна падзяліць на тры пэрыяды.

Пэрыяд канца 1920 — першай паловы 1930 гг., які ўяўляў прамежак часу ад першага паэтычнага дэбюта да арышту, характарызуецца, з аднаго боку, імпрэсіяністычнымі адзнакамі маладнякоўскай паэтыкі (няпэўнасьцю настрою, размытасьцю вобразаў, водбліскамі сьвятла і ценяў), з другога, вылучнасьцю эстэтычнай дактрыны нашаніўскай традыцыі пры перавазе апошняга.

Празь дзевятнаццаць гадоў вярнуўшыся ў Менск з арыштанцкага лягеру, Алесь Звонак спрабуе кампэнсаваць страчанае за гады зьняволеньня, спакваля і даволі асьцярожна выплёскваючы ўсё тое, што было напісана за гады маўчаньня. Гэта заклала пачатак новага пэрыяду ў творчасьці паэта, якому было ўласьціва перакрываньне тэмаў пакуты і болю, пратэсту супраць зьнявечанай душы тэмамі радасьці вяртаньня на Радзіму, мажорным настроем, спакойнай лірычна-спавядальнай танальнасьцю. У сваіх санэтах аўтар выявіў схільнасьць да філязофскіх роздумаў.

У канцы 1980-х творчасьць Алеся Звонака зазнала абнаўленьне эстэтычнага мысьленьня, што засьведчылі кнігі «Святлацені» (1992) і «Мой сад» (1995), дзе з публіцыстычнай вастрынёю і адкрытасьцю асэнсоўваюцца гістарычныя і сацыяльна-палітычныя стасункі, зьвязаныя зь лёсам Беларусі, яе мовы і культуры.

Таксама пяру аўтара належыць кніга прозы «Неспакойныя сэрцы» (1973), куды ўключаны літаратурныя партрэты і згадкі пра Янку Купалу, Якуба Коласа, Міхася Чарота, Алеся Гурло, Андрэя Александровіча, Алеся Дудара, Пятруся Броўку, Уладзіслава Галубка, Антона Згіроўскага.

Паводле матываў трылёгіі «На ростанях» Якуба Коласа напісаў п’есу «Навальніца будзе», якая была пастаўлена Беларускім тэатрам імя Якуба Коласа ў 1959 годзе.

Перакладніцкая дзейнасьць

Алесь Звонак вядомы і як перакладнік. Ён перастварыў на беларускую мову творы Мікалая Някрасава, Міхаіла Сьвятлова, Аляксандра Пракоф’ева, Яраслава Сьмелякова, Максіма Рыльскага, Уладзімера Сасюры, Андрэя Малышкі, Салямэі Нерыс, Яніса Судрабкална, Расула Гамзатава, Давіда Кугульцінава, Шаты Руставэлі і іншых.

Творы

Паэзія

• «Пунсовае ранне» (1926)
• «Буры ў граніце» (1929)
• «На лініі агню» (1932)
• «Мая Радзіма» (1935)
• «Каршун» (1930, паэма)
• «Загай» (1930, паэма)
• «Табе адной» (1957)
• «Запаветнае» (1961)
• «Россып» (1967)
• «Прадчуваньне» (1974)
• Алесь Звонак. Выбраныя творы ў двух тамах / уступны артыкул П. Броўкі. — Менск: Мастацкая літаратура, 1977. — Т. 1: Вершы, паэмы. — 302 с. — 7000 ас.
• Алесь Звонак. Выбраныя творы ў двух тамах / уступны артыкул П. Броўкі. — Менск: Мастацкая літаратура, 1977. — Т. 2: Вершы, паэмы, пераклады. — 318 с. — 7000 ас.
• «Санеты» (1982)
• «Ружовая чайка» (1985)
• Алесь Звонак. Сябрына. Выбраныя творы. Вершы, паэмы. 1925—1985 / аўтар прадмовы Р. Няхай. — Менск: Мастацкая літаратура, 1987. — 382 с. — 3000 ас.
• «Святлацені» (1992)
• «Мой сад» (1995)

Драматургія

• «Навальніца будзе» (1959)

Проза

• «Неспакойныя сэрцы» (1973)

Літаратура

• Мікола Арочка. Уваскрослыя постаці. // Полымя : літаратурна-мастацкі і грамадзка-палітычны часопіс. — 1992. — № 4 ((756). — С. 235—254.
• Юрка Гаўрук. Ступень адказнасці: літаратурна-крытычныя артыкулы, эсэ / складальнікі: В. В. Нікіфаровіч, Т. М. Гаўрук; аўтар прадмовы Ніл Гілевіч. — Менск: Мастацкая літаратура, 1986. — С. 140—146. — 236 с. — 1500 ас.
• Міхась Кенька. Шчырая, натхнёная песня Алеся Звонака. // Роднае слова : штомесячны навуковы і метадычны часопіс. — 2017. — № 2 (). — С. 14—17.
• Алесь Марціновіч. «Яжоўскай рукавіцы цень…» // Дзе ж ты, храм праўды? : літаратурна-крытычныя артыкулы, эсэ. — Менск: Мастацкая літаратура, 1996. — С. 335—346. — ISBN 985-02-0264-5.
• Мішчанчук, М. І. «Буры ў граніце»: Алесь Звонак у пачатку дарогі. // Беларуская савецкая паэзія 20-х гадоў : вучэбны дапаможнік для філалагічных факультэтаў педагагічных інстытутаў. — Менск: Вышэйшая школа, 1988. — С. 162—172. — ISBN 5-339-00059-1.

Энцыкляпэдыі, даведнікі

• Звонак, Алесь. // Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік; Склад. А. К. Гардзіцкі. Нав. рэд. А. Л. Верабей. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994. — 653 с.: іл. ISBN 5-340-00709-X. — С. 221, 222.
• Звонак, Алесь. // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік у 6-ці тамах / АН Беларусі, Інстытут літаратуры ім. Я. Купалы; рэд. А. І. Мальдзіса.Т. 2: Верабей — Іваноў. — Мн.: БелЭн, 1993. — 543 с. — С. 509—517.
• Звонак, Алесь. // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 7: Застаўка — Кантата. — 604 с. — ISBN 985-11-0130-3 — С. 40.
• Звонак, Алесь. // Культура Беларусі: энцыклапедыя / рэдкал.: Т. Бялова (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2011. — Т. 2. — 544с.:іл. с. — 3000 ас. — ISBN 978-985-11-0570-6 — С. 105, 106.
• Звонак, Алесь. // Тэатральная Беларусь у 2-х тамах: Энцыклапедыя / Пад агул. рэд. А. В. Сабалеўскага; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2002. — Т. 1: А-К. — С. 435. — ISBN 985-11-0255-5 (т. 1), 978-9851102545

Вонкавыя спасылкі

• Алесь Звонак на Беларускай Палічцы
• Алесь Звонак на Вершы.ru