Царкоўнаславянская мова: розьніца паміж вэрсіямі

	Царкоўнаславянская мова
	славе́нскїй ѧ҆зы́къ
Дата стварэньня	V стагодзьдзе
Ужываецца ў	Кіеўская Русь; Баўгарыя; Сэрбія; Чарнагорыя; Польшча; Расея; Беларусь; Украіна; Чэхія; Вялікая Маравія; Паўночная Македонія; Харватыя; Румынія; Славенія; Бізантыйская імпэрыя; Босьнія і Герцагавіна; Славаччына; Летува; Малдова; Югаславія;
Колькасьць карыстальнікаў	—
Клясыфікацыя	Індаэўрапейская сям’я Славянская галіна Паўднёваславянская група Усходняя падгрупа; ; ;
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў	мова набажэнстваў (праваслаўная і грэка-каталіцкая царква)
Статус:	6b Пад пагрозай[d]
Пісьмо	глаголіца, кірыліца, царкоўнаславянскі альфабэт[d] і лацінскае пісьмо
Коды мовы
ISO 639-1	cu
ISO 639-2(Б)	chu
ISO 639-2(Т)	chu
ISO 639-3	chu

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

← Папярэдняя зьмена Наступная зьмена →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Вэрсія ад 19:36, 22 красавіка 2020

Ня варта блытаць з стараславянскай мовай.

Царко́ўнаславя́нская мова — адна з формаў старацаркоўнаславянскае мовы, асноўная літургічная мова Праваслаўнае Царквы ў Расеі, Баўгарыі, ва Ўкраіне і ў Беларусі.

Зьяўляецца найбольш шырока ўжыванай літургічнай мовай у праваслаўі.

Лінгвістычна разглядаецца як мова паўднёвае галіны славянскае групы індаэўрапейскае моўнае сям’і. Гістарычна не зьяўлялася жывою моваю і выкарыстоўвалася ў кніжных функцыях.

Гісторыя

Гістарычна зьяўляецца вытворнай мовай ад старацаркоўнаславянскай шляхам адаптацыі вымаўленьня й артаграфіі ды зьмяненьня некаторых старых альбо незразумелых словаў і выразаў на іх народныя адпаведнікі. Узыходзіць да паўднёвабаўгарскага (салунскага) дыялекту^[7], якія зьяўляўся родным для стваральнікаў пісьмовае стараславянскае мовы — Кірылы і Мятода^[8]^[9].

Упершыню была ўведзеная ва ўжытак у Вялікай Маравіі^[10]. Першай друкаванай кнігай на царкоўнаславянскай мове была харвацкая праца Missale Romanum Glagolitice (1483, харвацкая глаголіца). У 1491 у Кракаве было надрукавана пяць кнігаў на гэтай мове.

Пісьмовасьць

Прыклад царкоўнаславянскага друкаванага тэксту.

У пісьмовасьці царкоўнаславянскае мовы выкарыстоўваецца кірыліца. Царкоўнаславянскі альфабэт зьмяшчае каля сарака літараў, некаторыя зь якіх прадстаўленыя больш чым адным варыянтам напісаньня (нявызначанасьць з колькасьцю літараў зьвязаная зь неадназначнасьцю мяжы між рознымі літарамі ды рознымі варыянтамі адной літары). Ужываюцца шматлікія надрадковыя знакі (тры віды націску, прыдыханьня, тры спалучэньні прыдыханьня з націскам, ярок, кендэма, кароткая, простае тытла, разнастайныя літарныя тытлы).

Знакі прыпынку маюць шэраг адрозьненьняў: напрыклад, замест пытальніка выкарыстоўваецца кропка з коскай, замест кропкі з коскай — дзьвюхкроп’е.

Адрозьніваюцца вялікія й маленькія літары, ужываньне якіх можа прытрымлівацца старажытнай сыстэмы, паводле якой зь вялікае літары пісалася пераважна першае слова ў абзацы.

Граматыка ды артаграфія царкоўнаславянскае мовы досыць строгія й аднастайныя, хоць у шэрагу выпадкаў магчымыя варыянты напісаньня, колькасьць якіх зь сярэдзіны XVII стагодзьдзя няўхільна зьмяншаецца. Выпрацоўка кадыфікаваных граматычных нормаў адбывалася пад уплывам падручнікаў граматыкі грэцкае мовы ды лаціны^[11]. Усеабдымнага збору правілаў для царкоўнаславянскае мовы не існуе. Практычна адзіным даступным даведнікам зьяўляецца «Грамматика церковно-славянскаго языка» (ераманах Аліпі, упершыню выдадзеная ў 1964 годзе ў Джорданвіле, штат Нью-Ёрк, ЗША). Існуюць навучальныя слоўнікі.

За сёньняшнім часам сустракаюцца тэксты (напрыклад, малітвасловы), надрукаваныя сучасным грамадзянскім шрыфтам, ва ўніятаў (асабліва ў закарпацкіх ды прэшаўскіх русінаў) для запісу царкоўнаславянскіх тэкстаў выкарыстоўваецца таксама лацінскі альфабэт.

Сучаснае выкарыстаньне

За нашым часам зьяўляецца асноўнай літургічнай мовай Праваслаўнае Царквы ў Расейскай Праваслаўнай Царкве, Баўгарскай Праваслаўнай Царкве, ва Ўкраінскай Праваслаўнай Царкве, у Беларускай Праваслаўнай Царкве.

Выкарыстоўваецца ў Сэрбскай Праваслаўнай Царкве ды Польскай Праваслаўнай Царкве, часткова выкарыстоўваецца ў Амэрыканскай ды Чэскай і Славацкай Праваслаўнай Царквох. Выкарыстоўваецца таксама ў іншых рэлігійных супольнасьцях, прыкладам Македонская Праваслаўная Царква, Чарнагорская Праваслаўная Царква, Ісьцінна-Праваслаўная Царква і г. д. Мае ўжываньне ў Беларускай грэка-каталіцкай царкве (нароўні зь беларускай), Украінскай грэка-каталіцкай царкве (нароўні з украінскай) і Расейскай грэка-каталіцкай царкве, часам выкарыстоўваецца ў іншых грэка-каталіцкіх ды рыма-каталіцкіх цэрквах славянскіх краінаў.

Глядзіце таксама

Старацаркоўнаславянская мова (стараславянская)

Вонкавыя спасылкі

Slavonic Texts Index (анг.) (рас.)
Библия на церковнославянском языке (рас.)
Ирмологий (рас.)
Церковнославянская Виртуальная Клавиатура | Church Slavonic Keyboard Online

Крыніцы

^ ISO 639-3
^ ScriptSource - Bulgaria
^ ScriptSource - Russian Federation
^ https://www.ethnologue.com/size-and-vitality/chu
^ Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
^ https://id.loc.gov/authorities/classification/Z115.5.C57.html
^ J. Vajs, Abecedarium Palaeoslovenicum in usum glagolitarum, Veglae 1909
^ Кирил Мирчев, Старобългарски език, София 1972, с. 12-15
^ Encyclopedia od Indo-European Culture, J.P. Mallory and D.Q. Adams, page 301.
^ Носевич В., Государство восточных славян
^ Кузьминова Е. А. Экзегеза грамматики Юго-Западной Руси конца XVI—XVII в. //Древняя Русь. Вопросы медиевистики. 2000. № 1. С. 65-70.

[_5dde5982990db8b8-1] ISO 639-3

[_72d734f055291927-2] ScriptSource - Bulgaria

[_de2bb7e653322626-3] ScriptSource - Russian Federation

[_bc7f2672a5a89b91-4] ttps://www.ethnologue.com/size-and-vitality/chu

[_17421ec47481f29d-5] Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675

[_688a3d5136c48623-6] ttps://id.loc.gov/authorities/classification/Z115.5.C57.html

[7] J. Vajs, Abecedarium Palaeoslovenicum in usum glagolitarum, Veglae 1909

[8] Кирил Мирчев, Старобългарски език, София 1972, с. 12-15

[9] Encyclopedia od Indo-European Culture, J.P. Mallory and D.Q. Adams, page 301.

[10] Носевич В., Государство восточных славян

[11] Кузьминова Е. А. Экзегеза грамматики Юго-Западной Руси конца XVI—XVII в. //Древняя Русь. Вопросы медиевистики. 2000. № 1. С. 65-70.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

@@ Радок 4: / Радок 4: @@
 | Назва мовы ў арыгінале = славе́нскїй ѧ҆зы́къ
 | Краіны ўжываньня =
-| Рэгіён = [[Усходняя Эўропа]]
+| [[Рэгіён]] = [[Усходняя Эўропа]]
 | Колькасьць карыстальнікаў = —
 | Клясыфікацыя = [[Індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская сям’я]]