Ірэн Жаліё-Кюры

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Ірэн Жаліё-Кюры
Irène Joliot-Curie
фатаграфія 1935 году
Дата нараджэньня 12 верасьня 1897(1897-09-12)[1][2][3][…]
Месца нараджэньня Парыж, Францыя
Дата сьмерці 17 сакавіка 1956(1956-03-17)[4][1][2][…] (58 гадоў)
Месца сьмерці Парыж
Прычына сьмерці леўкемія[d]
Месца пахаваньня
Месца вучобы Факультэт навук Парыжа
Занятак фізык, хімік, прафэсарка, палітык, ядзерны фізык, дасьледніца
Навуковая сфэра фізыка
Месца працы Інстытут раду
Вядомая як дасьледчыца штучнай радыёактыўнасьці
Навуковы кіраўнік Поль Ленжэвэн
Бацька П’ер Кюры
Маці Марыя Складоўская-Кюры
Дзеці П’ер Жаліё[d] і Элен Лянжэвэн-Жаліё[d]
Узнагароды Нобэлеўская прэмія ў галіне хіміі (1935)

Ірэ́н Жаліё-Кюры́ (па-француску: Irène Joliot-Curie; 12 верасьня 1897, Парыж, Францыя — 17 сакавіка 1956, Парыж, 4 акруга) — адна з найбуйнейшых навукоўцаў 20 стагодзьдзя ў вобласьці радыёхіміі і ядзернай фізыкі.

Бацькі Ірэн П’ер Кюры і Марыя Складоўская-Кюры — слынныя фізыкі, першаадкрывальнікі раду, заснавальнікі навуковай школы. Ірэн і яе муж Фрэдэрык Жаліё-Кюры таксама належаць да гэтай школы. Калі Ірэн было 8 гадоў, яе бацька загінуў. Пазьней Марыя Складоўская-Кюры пісала пра гэтую падзею ў кароткай біяграфіі П’ера Кюры наступным чынам:

« Ён быў адданым і пяшчотным бацькам для сваіх дзяцей, аднак дочкі бялі ў той час яшчэ задужа малымі, каб зразумець няшчасьце, якое на нас абрынулася. Іх дзядуля і я, аб'яднаўшыся ў нашым агульным горы, зрабілі ўсё, што маглі, каб іх дзяцінства не было занадта засмучана. »

Дарэктарамі дзяцінства Ірэн і яе малодшай сястры Эвы былі маці і дзед, бацька П’ера Кюры, доктар Эжэн Кюры, лекар, удзельнік Парыскай камуны.

Марыя Кюры зь дзяцінства разьвівала ў Ірэн цікаўнасьць і страсьць да навукі. Адукацыя Ірэн пачалася незвычайна: Марыя Кюры і яе самыя блізкія сябры самі арганізавалі школу для сваіх дзяцей, аднагодкаў Ірэн. Дзесяць дзяцей займаліся фізыкай у Парыскай школе фізыкі ў Марыі Кюры, хіміяй у лябараторыі Сарбоны пад кіраўніцтвам Жана Пэрына, слухалі матэматыку ў Поля Ленжэвэна, а таксама навучаліся літаратуры, гісторыі, прыродазнаўству, лепцы, малюнку, шыцьцю і агародніцтву. Натуральна, што такія вахавальнікі здолелі зь дзяцінства разьвіць багатыя здольнасьці Ірэн Кюры. Пасьля некалькіх гадоў заняткаў у гэтай «школе» Ірэн Кюры паступіла ў каледж, каб падрыхтавацца да іспыту на ступень бакаляўра.

Марыя Кюры клапацілася таксама пра спартовае выхаваньне дачок. Ірэн Кюры ўсё жыцьцё была выдатнай плаўчыхай, нестамляльным хадаком па горах і выдатнай лыжніцай. Сябры яе цёпла ўспамінаюць таксама, як Ірэн і Фрэдэрык Жаліё-Кюры тэнчылі разам з рыбакамі Брэтані ці пелі зь імі народныя песьні. Пра тое, наколькі шырокім была кола інтарэсаў Ірэн Кюры, сьведчыць, тое, што ў газэце «Лэтр Франсэз» (па-француску: Les Lettres Françaises) былі апублікаваныя пераклады паэм Рэд’ярда Кіплінга, зробленыя ёю.

Улетку 1914 году быў скончаны новы будынак лябараторыі Марыю Кюры, які будаваўся некалькі гадоў. Але ў гэты час пачалася Першая сусьветная вайна, і Марыя Кюры засталася без супрацоўнікаў, з адным лябарантам. Каб ажыцьцявіць пераезд, Марыя паклікала на дапамогу Ірэн, якая скончвала тады падрыхтоўку да іспыту на ступень бакаляўра. Дзяўчынка перанасіла прылады і манціравала іх зноў, дапамагала разьбіраць бібліятэку і кавалкі радыёактыўных мінэралаў. Так пачалася яе праца ў інстытуце раду.

У гады Першай Сусьветнай вайны Марыя Кюры аддала ўвесь свой талент справе дапамогі параненым. Яна сканструявала першы рухомы рэнтгенаўскі кабінэт, сама аб’язджала зь ім шпіталі і санітарныя пасты на франтах і абслугоўвала мэдычнай дапамогай параненых, будучы адначасова і шафёрам, і рэнтгенатэхнікам, і інструктарам. Ірэн, якой тады толькі споўнілася 17 гадоў, суправаджала маці ў гэтых паездках, а потым пачала самастойна ўсталёўваць рэнтгенаўскую апаратуру ў палявых шпіталях і вучыць лекараў працы зь ёю. Пазьней, калі Марыя Кюры арганізавала ў сваёй лябараторыі школу рэнтгенатэхнікаў, Ірэн праводзіла ў ёй практычныя заняткі. Пасьля сканчэньня вайны Ірэн стала прэпаратарам у Інстытуце раду ў Парыжы ў лябараторыі Марыі Кюры. У 1925 годзе яна выдатна абараніла доктарскую дысэртацыю, прысьвечаную вывучэньню альфа-промняў палёну.

У 1926 годзе Ірэн Кюры выйшла замуж за лябаранта Інстытуту раду Фрэдэрыка Жаліё. Ад гэтага часу сумеснае жыцьцё, навуковая і грамадзкая праца Фрэдэрыка і Ірэн Жаліё-Кюры зьвязаная гэтаксама непарыўна і непадзельна, як былі зьвязаныя паміж сабой П’ер і Марыя Кюры. Ірэн Кюры нарадзіла дваіх дзяцей — дачку Элен і сына П’ера.

За сваё жыцьцё Ірэн Жаліё-Кюры апублікавала 54 навуковых працы, большасьць зь якіх выкананая і апублікаваная ёю разам з Фрэдэрыкам Жаліё-Кюры.

З раньніх прац Ірэн Кюры асабліва вядома дасьледаваньне хуткасьцей альфа-выпраменьваньня палёну, якое было праведзена ёю ў 1925 годзе выкшталцоным мэтадам адначасовага назіраньня вельмі вялікай колькасьці трэкаў альфа-часьціц ў камэры Вілсана. Яна правяла таксама істотную статыстыку адхіленьняў прабегаў ад сярэдняга і дала ёй тэарэтычнае тлумачэньне. Гэты мэтад выкарыстоўваўся потым неаднаразова для выяўленьня прамянёў з даўгім прабегам. Пачынаючы з 1928 году, Ірэн Кюры разам з Фрэдэрыкам Жаліё пачала сыстэматычнае вывучэньне ядравых рэакцый, якія адбываюцца пры апрамяненьні ядраў лёгкіх элемэнтаў альфа-прамянямі палёну. Гэтыя працы прывялі іх да выдатных навуковых адкрыцьцяў[5]. У 1938 годзе дасьледавала дзеяньне нэўтронаў на цяжкія элемэнты, што стала важным крокам да адкрыцьця дзяленьня ўрану.

У 1935 годзе ўзнагароджаная Нобэлеўскай прэміяй ў галіне хіміі з Фрэдэрыкам Жаліё-Кюры за сынтэз новых радыёактыўных элемэнтаў[6]. Афіцэр Ордэна Ганаровага легіёну.

Памерла 17 сакавіка 1956 году ў Парыжы ад вострага леўкозу.

Навуковыя працы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Production artificielle d'éléments radioactifs. Preuve chimique de la transmutation des éléments // J. phys. radium. — 1934. — № 5.4. — С. 153-156.

Выслоўі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

« Зь дзяцінства ў мяне заўсёды быў намер займацца навуковай працай з маёй маці ў яе лябараторыі, так што сталася цалкам натуральным, што я пачала працаваць у яе лябараторыі» (1955 год) »

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ а б Irène Joliot-Curie // filmportal.de — 2005.
  2. ^ а б Irène Curie sp/o Joliot // KNAW Past Members (анг.)
  3. ^ Irène Joliot-Curie // FemBio database (ням.)
  4. ^ Жолио-Кюри Ирен // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  5. ^ М. П. Шаскольская. Ірэн Жаліё-Кюры = Ирен Жолио-Кюри // Успехи физических наук. — 1956. — В. 4. — Т. LIX. — С. 583-585.
  6. ^ The Nobel Prize in Chemistry 1935. The Nobel Foundation.