Паўстаньне 1830—1831 гадоў на Маладэчаншчыне: розьніца паміж вэрсіямі
Няма апісаньня зьменаў |
|||
| Радок 28: | Радок 28: | ||
== Паўстаньне ў Маладэчне і прымежных з Маладэчнам раёнах == |
== Паўстаньне ў Маладэчне і прымежных з Маладэчнам раёнах == |
||
=== Пачатак паўстаньня === |
=== Пачатак паўстаньня === |
||
Ад самага пачатку паўстаньня жыхары Маладэчна, а таксама памежных раёнаў, падтрымалі паўстаньне. Моцны ўздым паўстаньне атрымала ў памежнай Ашмяншчыне. Так [[4 красавіка]] [[1831]] году невялікая |
Ад самага пачатку паўстаньня жыхары Маладэчна, а таксама памежных раёнаў, падтрымалі паўстаньне. Моцны ўздым паўстаньне атрымала ў памежнай Ашмяншчыне. Так, [[4 красавіка]] [[1831]] году невялікая група мясцовых паўстанцаў захапіла краму зброі ў [[Ашмяны|Ашмянах]] і выдала яе жыхарам. Паўстанцы ўзялі ў палон каля 70 расейцаў-інвалідаў з афіцэрамі, якія абаранялі горад. Узятыя ў палон афіцэры таксама выдалі загад здацца каля 40 салдатаў з расейскага Вялікалуцкага палку, якія прыйшлі да гораду й рыхтаваліся да бою на вуліцах. Пры касьцёле дамініканцаў ксёндз Ясінскі заклікаў жыхароў да ўдзелу ў паўстаньні. За прыкладам жыхароў паўсталі некаторыя земскія ўладальнікі: [[Караль Пшазьдзецкі]] і [[Юзэф Зянковіч]] арганізавалі атрады кавалерыі, Швэйкоўскі — атрад пяхоты. Атрад Зянковіча адзначаўся мундзірамі, на якіх былі пашытыя белыя рэбры й чарапы<ref>Edmund Callier. [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.wbc.poznan.pl:6083&from=http://fbc.pionier.net.pl Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831], Drukarnia Dziennika Poznańskiego, Poznań 1887, s. 59. {{ref-pl}}</ref>. |
||
=== Посьпехі паўстаньня === |
=== Посьпехі паўстаньня === |
||
Адным з самых моцных і добра ўзброеных паўстанцкіх атрадаў гэтага |
Адным з самых моцных і добра ўзброеных паўстанцкіх атрадаў гэтага рэгіёну быў атрад [[Міхал Ходзька|Міхала Ходзькі]], вядомага паэта, перакладчыка і грамадзкага дзеяча. Міхал Ходзька быў мясцовым ураджэнцам (нарадзіўся ў [[Крывічы (Мядзельскі раён)|Крывічах]], цяпер Мядзельскі раён, на поўнач ад Маладэчна), добра ведаў мясцовасьць, і, у прыватнасьці, карыстаўся падтрымкай мясцовага насельніцтва, у тым ліку і ў маладэчанцаў. Сваю дзейнасьць атрад Ходзькі ў асноўным распаўсюдзіў на рэгіён гарадоў [[Мядзел]]-[[Глыбокае]]-[[Ашмяны]]-[[Смаргонь]]-[[Маладэчна]]-[[Вялейка]]. |
||
[[14 красавіка]] [[1831]] паўстанцкі атрад Міхала Ходзькі, што ішоў з боку [[Вільня|Вільні]], вызваліў Маладэчна з-пад расейскай улады. Местачкоўцы падтрымалі паўстанцаў, шматлікія, у тым ліку навучэнцы [[Маладэчанская павятовая вучэльня|павятовай вучэльні]], далучыліся да яго шэрагаў. Навучэнцамі былі арганізаваны паўстанцкія атрады пад кіраўніцтвам І. Гіцэвіча і А. Валадковіча. Грашовую дапамогу паўстанцам аказваў плябан маладэчанскай вучэльні Дульскі. |
[[14 красавіка]] [[1831]] паўстанцкі атрад Міхала Ходзькі, што ішоў з боку [[Вільня|Вільні]], вызваліў Маладэчна з-пад расейскай улады. Местачкоўцы падтрымалі паўстанцаў, шматлікія, у тым ліку навучэнцы [[Маладэчанская павятовая вучэльня|павятовай вучэльні]], далучыліся да яго шэрагаў. Навучэнцамі былі арганізаваны паўстанцкія атрады пад кіраўніцтвам І. Гіцэвіча і А. Валадковіча. Грашовую дапамогу паўстанцам аказваў плябан маладэчанскай вучэльні Дульскі. |
||
Хутка разьвіваліся падзеі на поўначы ад Маладэчна, у павятовым горадзе |
Хутка разьвіваліся падзеі на поўначы ад Маладэчна, у павятовым горадзе Вялейцы, дзе Валадкевіч папытаў у [[Караль Пшазьдзецкі|Караля Пшазьдзецкага]] дапамогі, які ў хуткім часе выслаў невялікі атрад да [[Вялейка|Вялейкі]]. [[14 красавіка]] маёр Любанскі прыбыў у горад і казаў біць у касьцельныя званы. На гэты знак жыхары паўсталі, але мясцовы расейскі гарнізон таксама падрыхтаваўся да бою. Калі аднак да гораду прыбыў атрад Міхала Ходзькі, расейцы здаліся ў палон<ref name="Callier-74">Edmund Callier. [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.wbc.poznan.pl:6083&from=http://fbc.pionier.net.pl Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831], Drukarnia Dziennika Poznańskiego, Poznań 1887, s. 74. {{ref-pl}}</ref>. |
||
[[16 красавіка]] на захадзе ад Маладэчна ашмянскія паўстанцы пад камандаваньнем Біруты й Стэльніцкага беспасьпяхова сутыкаліся з атрадам расейцаў пад камандаваньнем палкоўніка |
[[16 красавіка]] на захадзе ад Маладэчна ашмянскія паўстанцы пад камандаваньнем Біруты й Стэльніцкага беспасьпяхова сутыкаліся з атрадам расейцаў пад камандаваньнем палкоўніка Вяжуліна (полк казакоў, невядомая колькасьць пяхоты, 2 гарматы). [[20 красавіка]] атрад Пшазьдзецкага недалёка ад Маладэчна, пад Вішневам, быў разьбіты расейскім атрадам пад камандаваньнем генэрала Астражэнкі (2 эскадроны ўзараў, батальён пяхоты, 6 гарматаў)<ref>Edmund Callier. [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.wbc.poznan.pl:6083&from=http://fbc.pionier.net.pl Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831], Drukarnia Dziennika Poznańskiego, Poznań 1887, s. 85. {{ref-pl}}</ref>. |
||
=== Падаўленьне паўстаньня === |
=== Падаўленьне паўстаньня === |
||
Паразы расейскіх войскаў выклікалі хуткую рэакцыю з боку расейскіх |
Паразы расейскіх войскаў выклікалі хуткую рэакцыю з боку расейскіх уладаў: на падаўленьне паўстаньня былі кінуты вялізныя сілы. Ужо [[22 красавіка]] [[1831]] расейскія карнікі занялі Маладэчна, пачалі дзейнічаць ваенна-палявыя суды над паўстанцамі. Маладэчанскую вучэльню зачынілі, настаўнікі былі арыштаваны й адпраўлены ў менскую турму (рэпрэсійныя захады супраць настаўнікаў, іншых прадстаўнікоў інтэлігенцыі Беларусі, а таксама згортваньне нерасейскамоўнай адукацыі назіралася па ўсёй тэрыторыі былога ВКЛ па сканчэньні паўстаньня). Не пашкадавалі і жыхароў, якія падтрымлівалі паўстанцаў, а такіх было шмат. Жорсткія захады ў дачыненьні да падаўленьня паўстаньня і вялізныя вайсковыя сілы выклікалі хуткія посьпехі расейскіх карнікаў. |
||
[[24 красавіка]] расейцы занялі павятовы горад Вялейку, які быў адным з цэнтраў паўстаньня ў гэтым рэгіёне. Горад абаранялі атрады: палкоўніка Радзішэўскага, Валадкевіча, Заборскага<ref>Edmund Callier |
[[24 красавіка]] расейцы занялі павятовы горад Вялейку, які быў адным з цэнтраў паўстаньня ў гэтым рэгіёне. Горад абаранялі атрады: палкоўніка Радзішэўскага, Валадкевіча, Заборскага<ref>Edmund Callier. [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.wbc.poznan.pl:6083&from=http://fbc.pionier.net.pl Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831], Drukarnia Dziennika Poznańskiego, Poznań 1887, s. 88. {{ref-pl}}</ref>. |
||
[[4 траўня]] атрады Радзішэўскага й Валадкевіча паспрабавалі зноў |
[[4 траўня]] атрады Радзішэўскага й Валадкевіча паспрабавалі зноў узяць Вялейку. Але атака не была пасьпяховы з той прычыны, што [[касінеры]] баяліся гуку расейскіх гарматаў, а высланая з дапамогай ім кавалерыя вельмі няўдала адступала, перашкаджаючы пяхоце. Ад поўнага правалу выратавалі паўстанцаў стралкі Ігнацы Тукалы, якія прыбылі ў канцы бітвы. Дзякуючы ім Радзішэўскі мог адступаць у большым ці меншым парадку<ref>Edmund Callier. [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.wbc.poznan.pl:6083&from=http://fbc.pionier.net.pl Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831], Drukarnia Dziennika Poznańskiego, Poznań 1887, s. 105—106. {{ref-pl}}</ref>. |
||
Увогуле да канца красавіка расейскія карнікі ўзялі Маладэчна, Вялейку і Ашмяны. Толькі жорсткімі захадамі расейскіх карнікаў паўстаньне было задушана: значная частка насельніцтва гэтых гарадоў была перабіта. У траўні паўстаньне было канчаткова задушана. |
Увогуле да канца красавіка расейскія карнікі ўзялі Маладэчна, Вялейку і Ашмяны. Толькі жорсткімі захадамі расейскіх карнікаў паўстаньне было задушана: значная частка насельніцтва гэтых гарадоў была перабіта. У траўні паўстаньне было канчаткова задушана. |
||
Вэрсія ад 23:21, 15 чэрвеня 2014
Паўстаньне 1830-1831 року на Маладэчаншчыне
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
| |||||||||
Супернікі | |||||||||
 Польскія і беларускія паўстанцы |  Расейская імпэрыя | ||||||||
Камандуючыя | |||||||||
.svg){kind=small} Міхал Ходзька І. Гіцэвіч А. Валадковіч | Мікалай I Іван Дзібіч-Забалканскі Іван Паскевіч | ||||||||
| |||||
Паўстаньне 1830—1831 гадоў на Маладэчаншчыне — вайсковыя дзеяньні ў часе Лістападаўскага паўстаньня на тэрыторыі тагачаснага Вялейскага павета Менскай губэрні.
Мэты паўстаньня
Мэтаю паўстаньня, якое распачалося 29 лістапада 1830 году, а скончылася 21 кастрычніка 1831 году, было аднаўленьне дзяржаўнасьці ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Польская і беларуская шляхта былі незадаволены расейскай уладай.
Паўстаньне ў Маладэчне і прымежных з Маладэчнам раёнах
Пачатак паўстаньня
Ад самага пачатку паўстаньня жыхары Маладэчна, а таксама памежных раёнаў, падтрымалі паўстаньне. Моцны ўздым паўстаньне атрымала ў памежнай Ашмяншчыне. Так, 4 красавіка 1831 году невялікая група мясцовых паўстанцаў захапіла краму зброі ў Ашмянах і выдала яе жыхарам. Паўстанцы ўзялі ў палон каля 70 расейцаў-інвалідаў з афіцэрамі, якія абаранялі горад. Узятыя ў палон афіцэры таксама выдалі загад здацца каля 40 салдатаў з расейскага Вялікалуцкага палку, якія прыйшлі да гораду й рыхтаваліся да бою на вуліцах. Пры касьцёле дамініканцаў ксёндз Ясінскі заклікаў жыхароў да ўдзелу ў паўстаньні. За прыкладам жыхароў паўсталі некаторыя земскія ўладальнікі: Караль Пшазьдзецкі і Юзэф Зянковіч арганізавалі атрады кавалерыі, Швэйкоўскі — атрад пяхоты. Атрад Зянковіча адзначаўся мундзірамі, на якіх былі пашытыя белыя рэбры й чарапы[1].
Посьпехі паўстаньня
Адным з самых моцных і добра ўзброеных паўстанцкіх атрадаў гэтага рэгіёну быў атрад Міхала Ходзькі, вядомага паэта, перакладчыка і грамадзкага дзеяча. Міхал Ходзька быў мясцовым ураджэнцам (нарадзіўся ў Крывічах, цяпер Мядзельскі раён, на поўнач ад Маладэчна), добра ведаў мясцовасьць, і, у прыватнасьці, карыстаўся падтрымкай мясцовага насельніцтва, у тым ліку і ў маладэчанцаў. Сваю дзейнасьць атрад Ходзькі ў асноўным распаўсюдзіў на рэгіён гарадоў Мядзел-Глыбокае-Ашмяны-Смаргонь-Маладэчна-Вялейка.
14 красавіка 1831 паўстанцкі атрад Міхала Ходзькі, што ішоў з боку Вільні, вызваліў Маладэчна з-пад расейскай улады. Местачкоўцы падтрымалі паўстанцаў, шматлікія, у тым ліку навучэнцы павятовай вучэльні, далучыліся да яго шэрагаў. Навучэнцамі былі арганізаваны паўстанцкія атрады пад кіраўніцтвам І. Гіцэвіча і А. Валадковіча. Грашовую дапамогу паўстанцам аказваў плябан маладэчанскай вучэльні Дульскі.
Хутка разьвіваліся падзеі на поўначы ад Маладэчна, у павятовым горадзе Вялейцы, дзе Валадкевіч папытаў у Караля Пшазьдзецкага дапамогі, які ў хуткім часе выслаў невялікі атрад да Вялейкі. 14 красавіка маёр Любанскі прыбыў у горад і казаў біць у касьцельныя званы. На гэты знак жыхары паўсталі, але мясцовы расейскі гарнізон таксама падрыхтаваўся да бою. Калі аднак да гораду прыбыў атрад Міхала Ходзькі, расейцы здаліся ў палон[2].
16 красавіка на захадзе ад Маладэчна ашмянскія паўстанцы пад камандаваньнем Біруты й Стэльніцкага беспасьпяхова сутыкаліся з атрадам расейцаў пад камандаваньнем палкоўніка Вяжуліна (полк казакоў, невядомая колькасьць пяхоты, 2 гарматы). 20 красавіка атрад Пшазьдзецкага недалёка ад Маладэчна, пад Вішневам, быў разьбіты расейскім атрадам пад камандаваньнем генэрала Астражэнкі (2 эскадроны ўзараў, батальён пяхоты, 6 гарматаў)[3].
Падаўленьне паўстаньня
Паразы расейскіх войскаў выклікалі хуткую рэакцыю з боку расейскіх уладаў: на падаўленьне паўстаньня былі кінуты вялізныя сілы. Ужо 22 красавіка 1831 расейскія карнікі занялі Маладэчна, пачалі дзейнічаць ваенна-палявыя суды над паўстанцамі. Маладэчанскую вучэльню зачынілі, настаўнікі былі арыштаваны й адпраўлены ў менскую турму (рэпрэсійныя захады супраць настаўнікаў, іншых прадстаўнікоў інтэлігенцыі Беларусі, а таксама згортваньне нерасейскамоўнай адукацыі назіралася па ўсёй тэрыторыі былога ВКЛ па сканчэньні паўстаньня). Не пашкадавалі і жыхароў, якія падтрымлівалі паўстанцаў, а такіх было шмат. Жорсткія захады ў дачыненьні да падаўленьня паўстаньня і вялізныя вайсковыя сілы выклікалі хуткія посьпехі расейскіх карнікаў.
24 красавіка расейцы занялі павятовы горад Вялейку, які быў адным з цэнтраў паўстаньня ў гэтым рэгіёне. Горад абаранялі атрады: палкоўніка Радзішэўскага, Валадкевіча, Заборскага[4].
4 траўня атрады Радзішэўскага й Валадкевіча паспрабавалі зноў узяць Вялейку. Але атака не была пасьпяховы з той прычыны, што касінеры баяліся гуку расейскіх гарматаў, а высланая з дапамогай ім кавалерыя вельмі няўдала адступала, перашкаджаючы пяхоце. Ад поўнага правалу выратавалі паўстанцаў стралкі Ігнацы Тукалы, якія прыбылі ў канцы бітвы. Дзякуючы ім Радзішэўскі мог адступаць у большым ці меншым парадку[5].
Увогуле да канца красавіка расейскія карнікі ўзялі Маладэчна, Вялейку і Ашмяны. Толькі жорсткімі захадамі расейскіх карнікаў паўстаньне было задушана: значная частка насельніцтва гэтых гарадоў была перабіта. У траўні паўстаньне было канчаткова задушана.
Крыніцы і заўвагі
- ^ Edmund Callier. Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831, Drukarnia Dziennika Poznańskiego, Poznań 1887, s. 59. (пол.)
- ^ Edmund Callier. Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831, Drukarnia Dziennika Poznańskiego, Poznań 1887, s. 74. (пол.)
- ^ Edmund Callier. Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831, Drukarnia Dziennika Poznańskiego, Poznań 1887, s. 85. (пол.)
- ^ Edmund Callier. Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831, Drukarnia Dziennika Poznańskiego, Poznań 1887, s. 88. (пол.)
- ^ Edmund Callier. Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831, Drukarnia Dziennika Poznańskiego, Poznań 1887, s. 105—106. (пол.)
| Старажытнасьць (да 1237) |  | |
|---|---|---|
| Вялікае Княства Літоўскае (1237—1569) | ||
| Рэч Паспалітая (1569—1793) | ||
| Расейская імпэрыя (1793—1917) | ||
| Найноўшы час (1917—1991) | ||
| Рэспубліка Беларусь (1991— | ||